Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
болуын (сабақтарды және оқу-әдістемелік материалдарды даярлау); біліктілікті арттыру жөніндегі 
оқудан  өткенін  және  кәсіби  шараларға  қатысуын  (конференция,  педагогикалық  конкурстар, 
семинарлар);  эксперименталдық  қызметке,  оқу  бағдарламаларын,    куррикулумдарды  әзірлеуге 
қатысуын;  әріптестерге  жетекшілік  етуін  (кәсіби  одақтар,  шығармашылық  ұжымдар);  оқу 
мекемесін  басқаруға  қатысуын  растайтын  дәлелдемелерін  қарайды.  Сондай-ақ  ата-аналар  мен 
білім  алушылар  көзқарасынан  сабақ  беру  сапасын  тәуелсіз  бағалау  қорытындысы  бойынша 
алынған ақпарат және білім алушылардың оқу жетістіктері туралы деректерді қарайды (мысалы, 
білім  алушылардың  олимпиадаларға  және  басқа  да  конкурстарға  қатысу  нәтижелері)  (ЭЫДҰ, 
2014b
). Аттестаттау процесі сондай-ақ мұғаліммен әңгімелесуді және сабақты байқауды қамтиды.  
Ұсынылған  материалдарды  қарап,  мұғаліммен  әңгімелескеннен  кейін  аттестаттау 
комиссиясы  мынадай  шешімдердің  бірін  қабылдайды:  і)  мұғалім  өзі  үміттенетін  санатқа  сай 
келеді, яғни егер мұғалім санатын арттыруды көздесе, санат көтеріледі не егер ағымдағы санатын 
сақтауды қаласа, санаты сақталады; іі) мұғалім қайтадан аттестаттаудан өтуге тиіс, яғни мұғалімге 
тағы  мүмкіндік беріледі;  немесе ііі)  мұғалім  өзі  үміттенетін санатқа  сай  емес,  яғни  егер  мұғалім 
санатын  арттыруды  көздесе,  санат  көтерілмейді  не  егер  мұғалім  ағымдағы  санатын  сақтауға 
өтініш  білдірсе,  санат  кері  қайтарылады.  Осылайша,  теориялық  тұрғыдан  егер  мұғалім 
аттестаттаудан өте алмаса, оның санаты төменгі санатқа дейін төмендетілуі мүмкін, алайда мұндай 
жағдайлардың  қаншалықты  жиі  болатыны  түсініксіз  (ЭЫДҰ,  2014b).  Ал  мұғалім  комиссия 
шешіміне шағымдануы мүмкін.   
Мектеп директорларын және директор орынбасарларын аттестаттау  
Мұғалімдерді  бағалау  рәсімдерінен  айрықша,  мектептің  басшы  кадрларын  аттестаттау 
Қазақстанда  әлі  дамудың  бастапқы  кезеңінде.  Заңнама  мектеп  директорларының  жыл  сайынғы 
аттестаттауын  көздейді,  бірақ  басқа  басшы  кадрларды  аттестаттау  туралы  қандай  да  бір 
талаптарды  қамтымайды.  Бағалаудың  ресми  өлшемдері  әлі  орнатылмаған  және  шын  мәнінде 
мектеп  директорларын  аттестаттау  білім  алушылардың  жетістіктерін  (мысалы,  ҰБТ-да  орташа 
балл,  олимпиадалардағы  табыстар)  және  мұғалімдердің  кәсіби  дамуы  туралы  жылдық  есептерді 
қарау  арқылы  мектептерді  сырттай  бағалау  процесі  барысында  орын  алады  (Дүниежүзілік  банк, 
2013). Аттестаттау нәтижелері директорлардың еңбекақысына немесе олардың маңсаптық өсуіне 
әсер  етпейді.  Мектептердің  басқа  басшы  кадрлары  басшы  функцияларының  мәніне  қарай 
аттестаттаудан өтпейді, бірақ педагогикалық жүктемесіне қарай тұрақты аттестаттауға жатады.  
Мектептерді бағалау 
Қазақстанда әрбір мектеп жұмысын бастамас бұрын лицензиялаудан өтуге тиіс және кейін 
бес жылда кемінде бір рет аттестаттаудан (не тексерілуден) өтуі тиіс. Осы екі процесс 2011 жылы 
құрылған  және  Қазақстан  Республикасының  Білім  және  ғылым  министрлігіне  бағынатын,  бірақ 
жекелеген  заңды  тұлға  болып  табылатын  Білім  және  ғылым  саласындағы  бақылау  комитетінің 
құзыретіне  кіреді.  Осы  процестердің  көмегімен  Комитет  мектептердегі  білім  беру  сапасын 
қадағалайды,  белгіленген  талаптарға  сәйкестігін  тексереді,  білім  беру  қызметтерінің  сапасын 
арттыру  бойынша  шараларды  қабылдайды.  Комитеттің  облыстарда,  Алматы  және  Астана 
қалаларында аумақтық бөлімшелері бар, олар мектептерге лицензия беру, аттестаттау процестерін 
ұйымдастырады.  Лицензиялаудың  бірінші  кезектегі  процесі  мектептің  бастапқыдағы  қызметіне 
арналған,  ең  төменгі  материалдық  және  кадрлық  талаптарға  назар  аударады,  мысалы,  мектептің 
кажетті  кадрлары  мен  тиісті  материалдық-техникалық  базасының  бар-жоғын  тексереді.  Ол 
мектепке баратын комиссияның қалыптастырылуын көздейді.  
Мектептерді  аттестаттау  процесінде  ең  басты  құжаттар  білім  стандарттары,  сондай-ақ 
кадрлық  қамтамасыз  ету,  мектеп  инфрақұрылымы,  мектеп  жұмысы  (мысалы,  сыныптардың  ең 
үлкен  мөлшері)  жөніндегі  нормативтік  құжаттар  болып  табылады.  Мектептерді  аттестаттау 
туралы есеп жұртшылық үшін жарияланбайды. Алайда жұртшылықтың мектептің алған есебінің 
баспа  көшірмесімен  таныс  болуға  құқығы  бар.  Сондай-ақ,  айта  кетерлік,  мектептердің  өзін-өзі 
бағалауды өткізуі туралы талап жоқ, бағалау тек мектепті аттестаттау аясында жүргізіледі. Бірақ 
көптеген  мектептер  педагогикалық  ұжымның  қатысуыменен  өз  тәжірибесін  жақсартуға  қатысты 

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
ішкі талқылауларды өткізеді. Мектептерді аттестаттау процесі жүйедегі әрбір мектеп бойынша іс-
шаралардың бірізділігін көздейді, оның ішінде:    

 
Мынадай сұрақтарды қамтитын, жүргізілген өзін-өзі бағалау туралы мектеп есебі: жалпы 
сипаттама,  кадрлық  құрылым,  оқушылардың  саны;  оқыту,  педагогикалық  жұмыс  және 
педагогикалық  жүктемесі;  оқыту  және  персоналды  басқару;  ғылыми  зертханалар;  АКТ 
және кітапхана ресурстары, оқушылардың үлгерімі, ғылыми жұмыс; кәсіби тәжірибе.  

 
Аттестаттау  комиссиясының  сапары  мыналарды  қамтиды:  сыныпта  сабақ  беруді  байқау; 
мектептің әкімшілік құжаттарын қарау (мысалы, мектеп жоспарын, сабақ кестесін, сабақ 
жоспарларын),  білім  алушыларды  тестілеу,  мектеп  мүшелерімен  (білім  алушылармен, 
мұғалімдермен,  ата-аналармен)  сөйлесу.  Тексерілетін  аспектілер  мыналарды  қамтиды: 
педагогикалық  қызметшілер  (мысалы,  біліктілік  талаптары,  жұмысқа  қабылдау  рәсімі, 
педагогикалық  жүктемесі),  педагогикалық  әдіс-тәсілдер,  сабақ  беру  және  оқыту  сапасы, 
мектеп  қуаттылығы  үшін  білім  алушылар  санының  жеткілікті  болуы,  инфрақұрылым 
(мысалы,  зертханалар,  АКТ,  кітапхана),  білім  алушылардың  үлгерімі.    Мысалы, 
мұғалімдердің  біліктілігі  мен  тәжірибесіне  қатысты  айтатын  болсақ,  бастауыш  мектепте 
лауазымдардың екі жоғарғы санатының кемінде 20% мұғалім болуы керек (орта мектепте 
30%).  Аттестаттау  процесінде  білім  алушылардың  үлгерімін  бағалау  үшін  мектеп 
оқушылары  арасында  стандартталған  тестілеуді  өткізу  қарастырылған.  Бұл  тестті 
мектепті  аттестаттау  үшін  арнайы  Ұлттық  тестілеу  орталығы  әзірлеген  және  олар 
көптеген  пәндер  бойынша  4,  9  және  11-сыныптарының  оқушыларына  арналған.  Басқа 
сыныптарда аттестаттау комиссиясына кіретін, белгілі бір пәннің мұғалімдері-мамандары 
арнайы әзірлеген бақылау жұмыстары өткізілуі мүмкін.  
Мектеп  білімі  жүйесінде  аттестаттау  комиссиясы  әдетте  15-16  адамнан  тұрады  және 
мектепте  шамамен  бір  апта  бойы  қызмет  жасайды.  Комиссия  төрағасы  болып  Бақылау 
комитетінің  қызметшісі  тағайындалады,  4  адам  басқа  өңірлерден  тағайындалады, 
қалғандар  жергілікті  сарапшылар  болып  табылады  (ең  алдымен,  мұғалімдер). 
Комиссияның үлкен құрамы мектепте қызмет ететін, неше түрлі пәндік мамандандыруды 
қамту үшін көбірек деңгейде байланысты. Комиссия мүшелері өз қызметтері үшін сыйақы 
алады. Аттестаттау комиссиясына қатысу үшін үміткерлер өңірлік және қалалық деректер 
базаларынан  сайланады,  ол,  әдетте,  үлкен  жұмыс  тәжірибесі  бар  және  әдістемелік 
бірлестіктерге  қатысатын  мұғалімдерді  қамтиды.  Комиссияның  сан  құрамы  мектептегі 
мұғалімдердің  санына  және  оқытылатын  пәндердің  тізбесіне  қарай  шамалы  өзгеруі 
мүмкін.  

 
Аттестаттау  (аттестаттамау)  туралы  шешіммен  бірге  мектепті  аттестаттау  туралы  есепті 
даярлау.  Аттестаттау  комиссиясы  аттестаттау  (аттестаттамау)  туралы  шешімге  қатысты 
ұсынысын  береді,  ал  Бақылау  комитетіне  кейіннен  мұндай  ұсынысты  растайды  (не 
растамайды). Егер мектеп толығымен білім стандарттары мен қағидаларына, оның ішінде 
білім алушылардың үлгерімі жағынан сай келсе, оң шешім қабылданады (қамтылған білім 
алушылардың  кемінде  70%  аттестаттау  комиссиясы  өткізген  стандартталған  тестілеуден 
өткен  болса).  Теріс  шешім  мектеп  лицензиясының  тоқтатылуына  әкеледі.  Аттестаттау 
туралы  есеп  айқындалған  бұзушылықтардың  тізбесін  қамтиды  және  кейде  онда 
мектептегі  жауапты  тұлғалар  көрсетіледі.  Есеп  нормативтік  талаптардың  анықталған 
бұзушылықтарына  шоғырландырылғанымен,  ол  әдетте  мектептің  педагогикалық 
тәжірибесін  жақсарту  жөнінде  ұсыныстарды  қамтиды.  Есепті  мұғалімдер  мен  мектеп 
басшылығы  талқылайды  деп  болжамдалады.  Жиі  кезде  мектеп  осы  ұсыныстарды 
ресурстарды  арттыру  туралы  сұраумен  жергілікті  білім  органдарына  жүгіну  үшін 
негіздеме ретінде пайдаланады.    

 
Аттестаттаудан  өтпеген  мектептер  үшін  кейінгі  кезең  (лицензиясы  тоқтатылған 
мектептер).  Аттестаттаудан  өтпеген  мектептер  іс-әрекеттер  жоспарын  әзірлеуге  тиіс. 
Белгіленген  уақыт  ішінде  (әдетте  алты  ай)  аттестаттауды  жүргізу  кезінде  анықталған 
бұзушылықтар  мен  осал жақтардың  жойылғанын  тексеру  бойынша  комиссия  құрылады. 
Егер  тексеру  оң  нәтиже  берсе,  мектеп  лицензиясы  қайтарылады.  Кері  жағдайда,  мектеп