Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
еңбекақыны есептеуде пайдаланылатын негізгі лауазымдық еңбек ақыны және коэффициенттерді 
қоса алғанда 2011-2012 оқу жылындағы деректерді көрсетеді. 
3.3-
кесте 2011-2012 оқу жылындағы азаматтық қызметкерлердің еңбекақысының құрылымы 
Лауазымда
р санаттары 
 
(G-1 -
дан G-
14-
ке дейін) 
Қызмет  
Негізгі 
лауазым
дық 
еңбек 
ақы - 
теңге 
Коэффициенттер 
Жұмыс өтілі 
0-1 
7-9 
17-20 
20 > 
G-1 
Азаматтық қызметкерлердің жоғары 
деңгейі  
17697 
4.29 
4.76 
5.10 
5.15 
G-4 
Мектеп директорлары 
3.41 
3.77 
4.04 
4.08 
G-5 
Мектеп директорларының орынбасарлары 
3.17 
3.51 
3.76 
3.80 
G-7 
ЖОО, орта білімнен кейінгі мекмелердің, 
ТжКБ оқытушылары 
2.80 
3.11 
3.33 
3.35 
G-9 
Жоғары білімі бар мектеп мұғалімдері 
2.40 
2.63 
2.83 
2.88 
G-11 
Орта немесе орта білімнен кейінгі, 
техникалық және кәсіптік білімі бар мектеп 
мұғалімдері 
2.02 
2.21 
2.38 
2.42 
Дереккөз: АТО (2014), ЭЫДҰ «Мектептерде ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру саясаты: Қазақстан бойынша 
елдің негізгі баяндамасы» шолуы, 
www.
 
oecd.org/edu/school/schoolresourcesreview.htm
 
сайтында қол жетімді. 
3.4-
кесте Мұғалімдердің қосымша білімдері, қызметте жоғарылаулары және кәсіптік дамудың бірқатар 
бағдарламалары үшін қосымша төлемдері 
Қосымша төлем төлеу үшін негіз 
Қосымша төлемдер  
Ғылыми дәрежесі 
Ғылым кандидаты  
Ең төмен еңбекақының 1 еселік мөлшері 
PhD 
Ең төмен еңбекақының 2 еселік мөлшері 
Лауазымдар санаттары   
G9 
– Жоғары  
Лауазымдық еңбекақының 100% 
(коэффициенттер қолданғанға дейінгі) 
G9 
– Бірінші  
Негізгі лауазымдық еңбекақының 50%  
G9 
– Екінші  
Негізгі лауазымдық еңбекақының 30%  
G11 
– Жоғары  
Негізгі лауазымдық еңбекақының 90%  
G11 
– Бірінші  
Негізгі лауазымдық еңбекақының 45%  
G11 
– Екінші   
Негізгі лауазымдық еңбекақының 30%  
НЗМ желілерімен 
әзірленген, 
бағдарламалар 
бойынша даму 
НЗМ оқуды аттестаттау: 3-ші деңгей 
(
негізгі) 
Негізгі лауазымдық еңбекақының 30% 
(
коэффициенттер қолданғаннан кейінгі) 
НЗМ оқуды аттестаттау: 2-ші деңгей 
(
негізгі) 
Негізгі лауазымдық еңбек ақының 70%  
НЗМ оқуды аттестаттау: 1-ші деңгей 
(жоғары) 
Негізгі лауазымдық еңбек ақының 100%  
Дереккөз: АТО  (2014), ЭЫДҰ «Мектептерде ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру саясаты: Қазақстан бойынша 
елдің негізгі баяндамасы» шолуы, 
www.
 
oecd.org/edu/school/schoolresourcesreview.htm
 
сайтында қол жетімді. 
Бұдан басқа, мұғалімдер біліктіліктерін арттырғаны үшін қосымша ақы алады.  Бұл қосымша 
білім алуға, лауазымдар құрылымының үш жоғарғы  санаттарына қол жеткізуге, кәсіптік дамудың 
бірқатар бағдарламаларын өтуді (атап айтсақ, НЗМ желісі әзірлеген жаңа буынның кәсіптік дамуы 
бағдарламалары) білдіреді. Қосымша төлемдер түрлері 3.4-кестеде сипатталған. 
Жоғарыда сипатталып өткендей, мұғалімдер оқушылардың үй жұмыстарын тексеру, сыныпқа 
жетекшілік  ету,  зертханаға  жетекшілік  ету  және  пәндерді  тереңдетіп  оқыту  сияқты  қосымша 
қызметтері  үшін  қосымша  төлемдер  алады.  Мұғалімдер  сонымен  қатар  күрделі  жағдайларда 

3. ҚОРЛАРДЫ БӨЛУ 
 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
жұмыс  істегендері  үшін  (мысалы,  ауылдық  жерлерде,  радиация  деңгейі  жоғары  аудандарда) 
өтемақы алады. 
Соңында,  мұғалімдер  «сәтті  оқытулары»  үшін  сыйақылар  алады.  Мұғалімдерге  арналған 
сыйақылар  жергілікті  білім  органдарының  (аудан,  қала  немесе  облыс)  қарастыруы  бойынша 
беріледі  және  оқушылардың  республикалық  және  халықаралық  олимпиадалардағы  немесе  ҰБТ 
бойынша  нәтижелерімен  байланысты.  Бұл  сыйақылар  аудандық,  қалалық  және  облыстық 
деңгейдегі «Үздік мұғалім» конкурстары шеңберінде жиі беріледі. 
Мектептердің басшы кадрлары 
2012-2013  оқу  жылында  Қазақстандағы  директорлар  саны  6 641,  ал  директорлардың 
орынбасарларының саны – 17 998 тең болды. Мектеп директорларының саны және түрлері мектеп 
көлемімен реттеледі және соған тәуелді. Мектептердің шамамен 45% директор және екі немесе үш 
орынбасарлары болған
3
 (3.2-суретті қараңыз). Төрт мектеп директорының шамамен үшеуі (4 875, 
73%)  ауылдық  жерде  орналасқан  мектепке  басшылық  етті  (АТО,  2014).  2012  жылы  мектеп 
директорлары арасындағы әйелдердің үлесі (54%) әйел мұғалімдер үлесінен айтарлықтай аз болды 
(88%), яғни әйелдерде еркектерге қарағанда мектеп директоры болу мүмкіндігі алты есе аз болды.  
Мектептегі  басшылық  ететін  лауазымдарға  тек  мұғалімдер  бере  алады.  Басшылық  ететін 
лауазымды  атқару  үшін,  үміткерлердің  директордың  орынбасары  лауазымына  үш  жылдан  кем 
емес  еңбек  өтілі,  сондай-ақ  педагогикалық  білімі  болуы  тиіс.  Бұл    директордың  орынбасары 
лауазымы үшін өткен тәжірибе мен басқару саласындағы дайындық қажет емес екенін білдіреді. 
2012-2013  оқу  жылында  шамамен  90  пайыз  мектеп  басшылары  жоғары,  бірінші  немесе  екінші 
педагогикалық  санатқа  ие  болған,  яғни  олар  ең  тәжірибелі  мұғалімдер  санына  жатқызылған 
(анағұрлым  толық  ақпараты  бар  мұғалімдер  туралы  жоғары  бөлімдерден  қараңыз)  (АТО,  2014). 
Барлық директорлардың, кем дегенде жоғары білімі болған, ал олардың ішінен 2%-ында жоғары 
білімнен кейінгі білімі болған (АТО, 2014). 
Мектептердің  директорларын  қабылдау  және  жұмыстан  шығару  үшін  жергілікті  атқарушы 
органдар  жауап  береді.  Жұмысқа  қабылдау  2007  жылдан  бастап  конкурстық  ережелерге  сәйкес 
жүзеге  асырылады.  Бос  орындар  ашық  қолжетімділікте:  алынған  өтінімдерді  бағалау  және 
таңдалған  үміткерлермен  сұхбаттарды  өткізу  үшін  арнайы  құрылған  комиссия  жұмыс  істейді. 
Комиссия  жергілікті  білім  беру  органдары,  мұғалімдердің  бірлестіктері  (кәсіби,  оқу-әдістемелік, 
мектептік) және ата-аналардың мүдделерін қорғайтын бестен кем емес мүшеден тұрады. Комиссия 
үміткерді  тағайындайды,  бірақ  тағайындау  туралы  түпкілікті  шешім  білім  берудің  аудандық 
бөлімінің  жетекшісі  тарапынан  бекітуге  жатқызылады.  Осыған  қарағанда,  директорлар 
орынбасарлары анағұрлым тәжірибелі мұғалімдер ішінен тікелей директормен тағайындалады .  
Мектеп  директорларының  көбі  осы  қызметке  тағайындалғанға  дейін  тәжірибелі  мұғалім 
болған және әдетте, осы қызметте өзінің еңбек жолының аяғына дейін қалады. 2012  жылға дейін 
директорлардың жартысынан астамы ( 57%) басшылық қызметте 10 жылдан артық отырған, 26% - 
үш жылдан он жылға дейін, қалған 17% - 3 жылдан кем. Тәжірибелі директорлар үлесі 2013 жылы  
TALIS зерттеуіне қатысқан елдерге қарағанда анағұрлым жоғары, онда директорлардың 34% ғана 
10 жылдан аса тәжірибесі болған, 47%-үш жылдан он жылға дейін, 29% - үш жылдан кем (ЭЫДҰ , 
2014).  Қазақстандық  мектеп  директорларының  өз  қызметіндегі  үлкен  өтілі  директорлыққа 
тағайындау үшін ең төменгі кәсіби талаптарды қоса алғанда, олардың орташа жасы үлкен екенін 
көрсетеді. Директорлардың негізгі үлесіне зейнет алдындағы жасы кіреді (6 пайыз немесе зейнет 
жасынан  асып  кеткендері  (4  %  (АТО,  2014).  Мектеп  директорлары  контингентінің  қартаюы 
Алматы,  Ақмола,  Шығыс  Қазақстан,  Жамбыл,  Солтүстік  Қазақстан  және  Оңтүстік  Қазақстан 
облыстарын  қоса  алғанда,  көптеген  облыстарда  алаңдаушылық  тудырады.  Тұрақсыздық 
коэффициенті жоғары емес, 2012 жылы 183 директор ғана ауыстырылған (3%) (АТО, 2014). 
Мектептер  директорларында  –  азаматтық  қызметкерлер  мәртебесі.  Мектептің  басшы 
кадрларына арналған бөлек лауазымдық құрылым жоқ, бірақ  еңбекақының бірыңғай шкаласымен 
өз  лауазымдық  санаттары  бар.  Мектеп  директорлары  алдымен  бір  жылға  тағайындалады,  одан 
кейін    олармен  мерзімсіз  шарт  жасалады.  Жалақы  азаматтық  қызметкерлер  еңбекақыларының