18) Жүйелік қателіктер қалай бөлінеді.
19) Өлшеу қүралдарын қамтамасыз ету бойынша қызметтерді
жэне жұмыстарды төлеу тэртібі қандай нормативтік құжатпен
ретгеледі?
20) Өлшеу құрадцарын
мезгілімен растаудың ақысы қандай
көрсеткіштерге байланысты?
21) Өлшеу құралдарының ақысын растауга құқылы қызметтің
аталуы қандай?
Тарау 3. Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз етудің
техникалык негізі
3.1 Қазақстан Республикасының эталондары
Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз етудің техникалық
негізін құрайтындар:
- ҚР-ның метрологиялық қызметтері пайдаланатын шама
бірліктерінің мемлекеттік эталондары жэне шама бірліктерінің
эталондары;
- өлшеу құралдары, сонымен бірге құралдар жэне заттар
және
ҚР-ның
аймағында
пайдаланатын
материалдардың
қасиетгерінің стандартгық үлгілері.
Өлшеу құралдары
- өлшеулер үшін арналган, олардың
нормаланған метрологиялық сипаттамасы бар, шама бірліктерін
сақтайды (болмаса) жэне жаңғыртады, белгілі уақытаралық
мерзімде
(белгіленген
қателік
шегінде)
өлшемі
өзгеріссіз
қабылданады.
Шамалар бірліктерінің эталондары
- өлшеу құралдары,
жаңғырту үшін өлшеу құралдары, жаңғырту үшін арналған жэне
(немесе) шамалар бірліктерін сақтауға (шамалар бірліктерінің
рездік немесе еншілік мағнасы) оның өлшемін осы шаманың басқа
өлшеу құралдарына беру мақсатымен, тэртіппен бекітілген,
техникалық
ретгеу
жэне
метрология
өкілетгі
органымен
оелгіленген.
Шамалар бірліктерінің эталондары
Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету үшін белгіленген
шамалар бірліктерін дэлдікпен қайта өндіру, сақтау қажет жэне
63
олардың
өлшеулерін,
халық
шаруашылығының
әртүрлі
салаларында пайдалануда болған өлшеу құралдарына беру.
Сонымен
бірліктердің
өлщемдері
жаңадан
өндіріледі,
сақталады жэне эталондар көмегімен беріледі. Эталондарды
кластау 5 суретте келтірілген халықаралық және ұттық меншіктігі
бойынша эталондар: халықаралық, мемлекетаралық жэне үлттық
эталондар болып бөлінеді.
Халықаралық эталон -
халықаралық келісім бойынша
қабылданған
үлттық
эталондардың
бірліктерінің
өлшемдері
бойынша, олармен салыстырудың халықаралық негіздері сияқты
эталон.
Халықаралық
эталондарды
сақтайды
және
оларды
халықаралық өлшемдер жэне салмақтар бюросы (ХӨСБ) қолдайды.
ХӨСБ-ның іс-әрекеттерінің ең маңызды талсырмасы, эр елдің
ұлттық
эталондарын,
ірі
метрологиялық
зертханаларын
халықаралық эталондармен, сонымен бірге жэне өзара жүйелі түрде
халықаралық
салыстыру,
халықаралық
экономикалық
байланыстардың жағдайының бірі болатын шындықты, дэлдікті
жэне өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету үшін.
Салыстыруға СИ жүйесінің негізғі шамаларының эталондары
сияқты туындылар да жатады. Салыстыруға қайсыбір мезгіл
белгіленген. Мысалы, метрдің жэне килограммның эталондарын
эрбір 25 жылда салыстырады, ал электрлік жэне сәулелік эталондар
- 3 жылда бір рез.
Мемлекетаралық эталон
— ТМД елдерінің мемлекетаралық
эталоны, белгіленген тэртіппен бекітілген, физикалық шамалар
бірліктерін сақтауды және дэлдікпен қайта өндіруді қамтамасыз
ететін елдер - мүшелермен қажеттілігін қанагатгандыратын,
бірліктердің өлшемдеріне қызығушылық танытқан достастық
мемлекеттердің эталондарына беру үшін пайдалануға арналған.
Мемлекетаралық эталондар СИ бірліктерін жаңадан өндіреді.
Қажет
болған
жағдайда
мемлекетаралық
эталондар
СИ-ге
кірмейтін, бірақ халықаралық Келісім бойынша пайдалануга
жіберілетін шама бірліктерін қайта өндіреді. Мемлекетаралык
эталондар
мемлекетаралық
сәйкестікті
растау
сызбаларын
басқарады,
Мемлекетаралық
эталондар
Мемлекетаралық
Кеңестің
техникалық реттеу жэне метрология ғылыми техникалық комитеті
(ҒТК)
«Метрдің»
үйғарымы
бойынша
бекітіледі.
Щамалар
бірліктерінің мемлекетарапық эталондары Ресейде сақталады.
64
Ресейдің эталондық базасының негізін физикалық шамалардың
негізгі бірліктерінің мемлекеттік бірінші эталондары кұрайды:
метр, килограмм, секунд, ампер, кельвин, жэне кандела.
Интернаңионалдық жүйені қолдау үшін негізгі бірліктердің
эталондарының жалпы жиынтыгынан секунд жэне герңтің,
килограмм жэне кельвиннің эталондары мүлдем қажет, б.а. ол
негізгі бірліктердің эталондары анықтамаларында басқа негізгі
болмаса физикалық шамалар бірліктерінің туындылары болып
аталмаган.
Шаманың
бірегейлігін
қамтамасыз
етудің
техникалық
негіздерін қүрайтындар:
-
шаманың бірліктерінің мемлекеттік эталондары жэне ҚР
метрологиялық қызметіндегі пайдаланатын шаманың бірліктігінің
эталондары;
—
өлшеу
қүралдары,
соның
ішінде
Қазақстан
Республикасының
аймагында
қолданатын
заттар
жэне
материалдардың
стандарттық
үлгілерінің
құрамдары
жэне
қасиеттері;
.
. .
Эталондар
бағыныштылығы
бойынша
біріншілік
жұмысшы эталондар
эталондарды
- эртүрлі разрядтық эталондардың кең таралуы
- эталон
жасаудың
техникалық
мүмкіндіктерін
(меншіктікке алу)
қажетті
Шаманың бірліктігінің эталондары
- көбейтуге арналған
өлшемдік қүралдар жэне (болмаса) шамалардың бірліктігін
сақгауға, оның өлшемін осындай бірліктіктегі басқа өлшемдік
қүралдарына беру
мақсатымен, техникалалық реттеу жэне
метрологиялық бойынша өкілетгік орган белгілеген тэртіппен
Халықаралъщ
эталон
-
ол
халықаралық
келісіммен
қабылданған эталон, ұлтгық эталондардың өлшемдік бірліктерін
онымен халықаралық салыстыру негізінде.
м ьпхіл
Халықаралық
өлшем
жэне
сапмақ
бюросы
(ХОСЬ)
халықаралық эталондарды қолдайды жэне сақтайды.
Мемлекетаралыц эталондар
- МА ТМД, белгшенген
тәртіппен
бекітілген,
қайта
жаңгыртуды
жэне
физикалық
«
іппіутрпія
лалпікпен сактау, елдердің мұқтаждығын
Достарыңызбен бөлісу: |
