М. Т. б.ғ. д. КдөҚӨҒзи зертхана Алимкулов Ж. С., т.ғ. д

Нһ*г
8
(
727
) 
308
-
25-46
'IV р   П р И І І Т  
/>« /.  ш і
\үдүш.пиг-ргіп1.к2
ш * .
Кз

ОйСІВЧ
Ц
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ, БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ 
К_ Ш
МИНИСТРЛІГІ 
^  
1
ҚАЗ АҚСТАНДЫҚ ИНЖЕНЕРЛІК -  ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТ
МЕТРОЛОГИЯ ЖӘНЕ ӨНДІРІСТІ 
МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ 
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Оқу құралы
Алматы 2011

оОС(ВіИV
он>. і)
у д а  006 (075.8)
ББК 30.10я73 
К 4 1
ҚазИТУ  оқұ 
ұсынылған.
2011-240 бет.
Метрология жэне өндірісті метрологиядық 
)инт» баспа орталығы, Алматы,
І8В ^  978-601-280-161-0
Сын-пікір берушілер:
М.Т. б.ғ.д. КДӨҚӨҒЗИ -  зертхана
Алимкулов Ж.С., т.ғ.д., ҚТӨӨҒЗИ
зертхана
Ямщиков  И.Н.  т.ғ.к.,  доц.,  Қаз  ЙТУ  ВТАжТ  кафедра
меңгерушісі.
Метрология  бойынша  оқу  бағдарламасының  типтік  талапта 
рына  сэйкес  физикалық  шамалардың
ДЫҢ  әдістері,  эталондар,  өлшеу  құралдарын  сынақтау,  растау,
калибрлеу,  сертификаттау  және  аккредиттеу  туралы  қажетті  мэлі- 
меттер келтірілген. 
' 
/ ’?
5В073200  «Стандарттау,  метрология  жэне  сертификаттау»
бакалаврлар  жэне  магистрлер
ЖОО студенттеріне жэне  колледж оқушыларына арналған
С.Торайғыров
атымдағы  ПМ У-дің
акадөмик 
С.Бөйсембаее 
атындағы  ғылыми
КІТАПХАНАСЫ
УДК 006 (075.8) 
ББК 30.10я73
І8В ^  978-601-280-161-0
© К.Каржаубаев  2011 
© Н ур-П ринт  2011

Алғы сөз
Олемдік сауданың және түгелімен экономиканың жаһандануы, 
өсіп  келе  жатқан  беталыстың  саудада,  өндірісте,  қаржыда, 
мамандармен  және  т.б.  көптеген  кедергілерді  болдырмау  бойынша 
қажетті шаралар қабылдаудың қажеттілігін анықтайды.
Осыган  орай  метрологияның  рөлі  техникалық  кедергілерді
галамдық
ету  бойынша ұлттық
халықаралық техникалық заңнаманы үйлестіру;
- 
өлшеу  құралының  сэйкестігін  багалау  қагидасын  жэне  оның 
нәтижелерін өзара мойындауды дамыту жэне бірыңгайлау.
Метрология,  халықаралық  саудада  қажетті  мүлтіксіз  өлшеуді 
қамтамасыз  ету  құралын,  халықаралық  стандартқа  сәйкес  дэлдік 
өлшеу тетіктерін, сонымен қатар эрекеттегі эдістер жэне шараларды, 
үйлестірілген өлшеу жүйелерін пайдалану арқылы береді.
Практика  жүзінде  өлшеу  барлық  коммерңиялық  шараларга 
кіреді,  рыноктан көтерме саудадан бастап жеке  саудада, тауарларды 
түтынушыларга  жеткізіп,  сатуга  дейін.  Сатылган  тауарлардың 
багасы өлшенген мөлшермен анықтапады.
Басқа  елдермен  тиімді  қызметтестік,  гылыми-техникалық 
багдарламаларды  бірігіп  дайындау,  саудалық  қарым-қатынасты  эрі 
қарай дамыту, өлшеулік ақпаратқа өзара сенімділікті талап етеді.
Өлшеулерге  бірегей  қадам  жасау,  өлшеу  қүралдарын  және 
әдістерді стандартгау жэне үйлестіру мүмкіндігін, өлшеулердің жэне 
өнімдерді  сьгаақгаудың  нәтижелері,  тауар  алмасудың  халықаралық 
жүйесінде өзара мойындауга, өзара түсінушілікке кепілдік береді.
Меншіктің 
эртүрлі 
өрісінде 
өлшеулердің 
бірегейлігін 
қамтамасыз етудің қызметінің маңызы аз емес.
ҚР-ның  «Өлшеулердің  бірегейлігін  қамтамасыз  ету  туралы» 
Заңы  метрологиялық  қамтамасыз  етудің  мемлекеттік  сипатының 
қагидасын сақтауга жағдай жасайды.
Метрологияның 
дамуының 
жаңа 
кезеңі 
басталды 
-  
метрологиялық 
эрекетті 
басқарудың 
экімділік 
қагидасынан 
заңнамалыққа өтуді жэне қазақстандық өлшеу жүйесін халықаралық 
практикамен едэуір деңгейде үйлестіруді сипаттайды.
Метрологиялық 
қамтамасыз 
етудің 
бүгінгі 
жагдайы
мамандардың жоғаогы кэсіптігін талап етелі.
з

Қазіргі  заманда  шетел  тэжірибесін  механика  жүзінде  отандық 
жағдайға алып келу мүмкін емес жэне мамандарға жеткілікті кең ой- 
өріс  қажет,  сондықтан  өлшеулік  ақпарат  неғізІнде  шешім  қабылдау 
жэне өндіруғе шығармашылықпен келу кереҚ.
Метролоғия  жэне  өндірісті  метролоғиялық  қамтамысыз  ету 
техникалық  құрылғыларды  сапалы  бағалау  мәселесін  жемісті  шешу 
жэне бақылау жүргізу үшін  өлшеулік физикалық шамалардың мэнін 
белгіленген  мағыналарға  сэйкестігін,  болмаса  жіберіліетін  шектер 
тек қана қалаулы ғана емес, көп салалар мамандарына да қажетті.
Метрология  өндірісінде  білім  алу,  өнімдерді  өткізуші  жэне 
менеджерлер,  экономистер  жэне  басқа  мамандар  үшін  де  маңызды, 
олар  өздерінің  іс-қимылдарына  шындық  өлшеулік  ақпаратты
пайдалануы керек.
Оқу  қүралының  мақсаты  -   студенттердің  осы  саладағы  білім 
дағдысын  қалыптастыру.  Мүндай  білімсіз,  осы  заманғы  рыноктың 
күрделі  жағдайында  өз  орнын  табу  жэне  кэсіптік  жэне  қызметтік 
міндетін тиімді орындау мүмкін емес.
¥сынылған  оқу  құралы  —  мамандардың  жаңа  буынын 
дайындауда  көмек  көрсетуге  арйалған.  Автормен  қабылданған 
кітаптың қүрылымы оқушыға, оқу құралындағы негізгі жағдайларды 
түсіндіруге,  көмектесуге қолқабыс етеді,  материалдың қабылдануын 
жеңілдетуге,  оны  нығайтуға  көмекТеседі.  Кітапта  ол  үшін  шрифты 
ерекшелеу  пайдаланылған,  көрнекілік  кестелер,  суреттер  және
сұлбалар келтірілген.
Студенттің 
тек 
қана 
теориялық 
емес, 
сонымен 
бірге 
практикалық 
дағдысын 
да 
баулуға, 
оқу 
құралының 
жеке 
тақырыптарын  немесе  бөлімдерін 
талқылауға  жэне  тестілеуге
сұрақтар енгізілген.
Көрсетілген  тапсырмалар  студенттердің  алған  барлық  білімін 
пайдалануға, 
шығармашылық 
қадам 
жасауға 
жұмылдырады, 
сезгіштігін  дамытады,  ол  техникалық  реттеу  жэне  метрология 
саласындағы  болашақ  мамандар  үшін  өте  пайдалы  әдет.  Оқулықта 
қосымшалар  бар,  олар  суреттеме  сапасында  жэне 
практикалық 
сабақтар үшін пайдалы болуы мүмкін.
Метрология  өрісінде  білімнің  жаңалану  қарқыны  өте  жогары. 
Сондықтан, 
автор 
кейбір 
бөлімдерге 
толықтыру 
енгізу 
мүмкіндіктерін,  олардың  мазмұнын  тереңдетуді  жоқ  көрмейді, 
сонымен  бірге  оқу  құралын  жақсартуға  ұсыныстар  жэне  тілектерді 
ырзашылықпен қабылдайды.
4