М. Т. б.ғ. д. КдөҚӨҒзи зертхана Алимкулов Ж. С., т.ғ. д

Келтірілген 
қателік, 
өлшеу 
құралдарының 
абсолютті 
қателігіне,  шаманың  шартты  қабылданган  мэніне  (нормаланатын 
мәніне)  қатынасымен  белгіленеді,  немесе  өлшеудің  диапазонының 
барлыгына тұрақты, болмаса дипазон бөлігіне.
Нормалайтын  мэніне  өлшеудің  жогаргы  шегін,  болмаса  өлшеудің
диапазонын қабылдайды.
у  = -^ -.Ю
0
%
Х п
мұндагы,  Хм- нормалайтын мәні.
Өлшеу  цүралыныц  негізгі  цателігі
  - 
өлшеу  құралының 
нормалды жагдайларда пайдалангандагы  қателігін сипаттайды.
Өлшеу  цұралыныц  цосымиіа  цателіктері-
  өлшеу  құралының
қателіктерін  құрайтын  жэне  негізгі  қателікке  қосымша,  қайбір 
ықпал  ететін  шаманың,  оның  нормалды  мәнінен  ауытқуына
эсерінен пайда болады.
Өлшеу цұралыныц жіберілетін қателігініц шегі
 - өлшеу құралының 
қателігінің  ең  көп  мэнімен  сипатгалады,  нормативтік  құжатпен 
белгіленетін, 
сол 
бойынша  ол 
пайдалануга  жарамды  деп 
мойындалады.
Өлшеу  құралыныц  дәлдігінің  класы
  -  өлшеу  құралының 
жалпыланган  сипаттамасы,  жіберілетін  негізгі  жэне  қосымша 
қателіктердің  шектерімен  анықталатын,  сонымен  қатар  өлшеу 
құралының басқа сипаттамасымен,  дэлдікке  ықпал  ететін,  олардың 
мэні  өлшеу  құралдарының  кейбір  түрлерінің  стандарттарында
бе лг і лене д і.
Өлшеу  құралдарының  дәлдік  класы,  дэлдікке  қатынасты
олардың қасиетгерін сипаттайды.
Өлшеу  құралдарының  дэлдік  кластарына  бөлінуі  туралы
жалпы  жагдайлар  және  метрологиялық сипаттамалардың  нормалау 
эдістері  ГОСТ  8.401-80-мен  регламентгелген.  Дэлдік  кластарын 
санмен 
белгілеу  —  ұсынылган, 
жіберілетін, 
салыстырмалы 
келтірілген,  негізгі  қателіктердің  шегі  болып  табылады.  Мысалы,
1,5  класының  жіберілетін  қателігі 
+  1,5%,  бұл  белгілеу  эдісі 
біркелкі  шкаласы  бар  өлшеу  құралдары  үшін  пайдаланылады,  егер 
қателік  формула бойынша анықталатын болса:
ү
 
—
  —
—
  =
 
Р
 
б
о
л
м
а
с
а
 
ү
 
=
 —  -100 
%
.
X 
X,
п 
п
117

мұндағы,  Р - қатардан  Н 0 П;  1,510  ; 2* 10П;4-10";5* 10  ;610  ;(п  
=1,0;-1 ;-2 ж т.б.) таңдап алынады, мұндай аспаптардың 
циферблатында  1,5 саны түсіріледі.
Егер аспаптың шкаласы біркелкі болмаса, қателік формула 
бойынша анықгалады, бірақ нормалайтын мәніне шкаланың 
үзындығы қабылданады, дэлдік сыныпы  1,5 болып белгіленеді, ал 
циферблатта  1,5 түсіріледі.
Кейбір  жағдайда,  нормалау үшін  жіберілетін  салыстырмалы  негізгі 
қателік пайдаланатын болса, формула бойынша анықталады:
5=±— юо%  (5=±1,5%),
Егер  жіберілетін  қатыстық  қателіктің  шегі  төмендегі  формуламен 
белгіленген болса:
с + А
к
- 1
< X
1
мұндағы, Хк - өлшеудің шектерінің (модуль бойынша) ең көбі;
X - өлшенетін құралдың кірісте (шығыста) шамасының мәні; 
с жэне  (1  - оң сандар,  қатардан таңдап  апынған  1 -10";  1,5-10";  2-10"; 
2,5-10";  4-10";  5-10";  (п  =1,0;-1;-2  ж  т.б),  онда  құжаттарда  «клас
дэлдігі с/сЬ>, ал аспаптың циферблатында с/сі көрсетіледі.
Аспаптың  циферблатында  дэлдік  класы  дөңгелекке  салынған  1,5 
санымен белгіленеді.

Өлшеу құралдары -   гехникалық қүралдар, өлшеулер үшін 
қызметке жэне нормаланған метрологиялы қ сипаттамасы бар
Сурет 9. Өлшеу құралдары
4.8.2 Өлшеу  қүралдары ны ң біркелкілігі 
Өлшеу  қуралдарыны ң  біркелкілігі  (ӨҚБ)  —
  ол  өлшеу 
қүралдарының  сондай  жағдайы,  олар 
ҚР-ның  заңдыланған 
бірліктерімен 
градуирленген 
жэне 
олардың 
метрологиялық 
сипаттамалары нормаларга сэйкее.
ҚР-да ӨҚ-ның біркелкілігі қалай қамтамасыз етіледі?
Олар мыналарды жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі:
1)  ӨҚ сынацтау  (СТ РК 2.7-2001,  СТ РК 2.21-2001,  ПМГ  06-
2001
):
»  ӨҚ жэне олардың типін бекіту мақсаты үиіін сынақтау;
-  ӨҚ бекітілгендерге сэйкестігіне сынақтау;
2)  ӨҚ калибрлеу (С Т Р К 2.11,  С Т Р К  2.12,  С Т Р К  7.4):
•  бірінші рез;
-  мерзіммен;
-  кезексіз;
119

ӨҚ мемлекеттік сынактау
ҚР СТ 2.7, ҚР СТ 2.21-2001
ӨҚ метролопзялық 
аттестаттау ҚР СТ
230-2001
ӨҚ типтерін бекіту
ӨҚ-ның бекітілгсн
Біріншілік
Мезгілмен
мақсатымен оларды
типтерге сәйкестігіне
аттестаттау
растау
сынақтау
сынақтау
Сурет  10. Өлшеу құралдарының біркелкілігі
3)  ӨҚ сынацтау  (СТ РК  2.7-2001,  СТ РК  2.21-2001,  ПМГ 06- 
2001):
 
........
^
-  ӨҚ жэне олардың типін бекіту мақсаты үшін сынақтау;
-  ӨҚ бекітілгендерге сэйкестігіне сынақтау;
4)  ӨҚ калибрлеу (СТ РК  2.11,  С Т Р К 2.12,  С Т Р К 7 .4 ):
-  бірінші рез;
-  мерзіммен;
-  кезексіз; 
і
5)  ӨҚраст ау (С Т РК 2.4,  С Т Р К  7.5, П М Г 0 6 -2 0 0 1 ):
-
  бірінші рез;
-  инспекциялық;
-  мерзіммен;
-  эксперттік;
-  кезексіз;
6)  ӨҚ метрологиялық аттестаттау (СТ Р К  2.30):
-  оірінші рез аттестаттау;
-  мерзіммен растау ( сурет  10).
ӨҚ растау 
ҚР СТ 7.5, ҚР СТ 2.4 
ПМГ 06-2001
Растау түрлері
ІНШІЛІК
Инспекциялық
Эксперттік
Кезексіз
Мезгілдік
120

ӨҚ-ның  біркелкілігін  қамтамасыз  ету  үшін  өлшеулердің 
бірггейлігін  қамтамасыз  ету  бойынша  кешенді  тапсырмалар 
пайдаланылады, олар мыналарды белгілеуді жэне дайындауды
кіргізеді:
-  пайдалануга жіберілген, өлшенетін  шамалардың бірліктерін
(параметрлерін);
-  бірліктер  елшемдерін  эталондардан  жұмысшы  өлшеу
құралдарына беру эдістерін жэне құралдарын;
-  өлшенетін 
шамалардың 
(параметрлердің) 
бірліктер 
өлшемдерін 
жаңгырту 
жэне 
сақтау 
әдістерін 
жэне
құралдарын;
-  өлшеу құралдарын растау жэне сынақтау эдістерін;
-  өлшеу 
құралдарының  метрологиялық  сипаттамаларын 
бақылау 
жэне 
багалау, 
нормалау 
қагидаларын,
номенкл ату рал арын;
-  өлшеулердің  дэлдіктік  көрсеткіштерін  жэне  нэтижелерді 
білдіру формаларын;
-  өлшеулерді  орындау  эдістерінің  дэлдіктік  көрсеткіштерін
есептеу эдістерін;
-  өлшеулерді орындау әдістерін атгестаттау қагидаларын.
Б ақы лау сұрақтары
1. Есептеудің,  багалаудың  жэне  өлшеудің  анықтамасын 
талдаңдар. Олардың  жалпы  және  ерекшелік  қасиеттерін
ажыратыңдар.
2.Физикалық  шаманың  шкаласы  деген  не?  Физикалық
шкапалардың  эртүрлеріне  мысал  келтіріңдер.
3.Өлшеу  эдістері  қандай  қасиеттер  бойынша  классталады
?Өлшеудің  қандай  эдістері  сендерге  белгілі?
4.Өлшеу  құралдары  деген  не?Әртүрлі  физикалық  шаманың
өлшеу  құрапдарына  мысал  келтіріңдер.
б.Өлшеудің  жагдайы  дегеніміз  не?  Олар  қандай  болады?
6. Өлшеудің  нәтижесі  деген  не  жэне  олар  немен
сипатталады?
7.Тура,  жанама ,біріккен  жэне  жиынтық  өлшеулеріне 
анықтама  беріңдер.Өлшеу  турінің  әрқайсысына  мысал
келтіріңдер.
8.Сынақтау  дегеніміз  не  жэне  ол  өлшеуден  немен 
ерекшеленеді?
121

9.Бақылау  дегеніміз  не  жэне  ол  өлшеуден  немен
ерекшеленеді,бақылаудың  қандай  түрлері  бар?
10.Өлшеулерді  орындаудың  эдістемелігіне  (ӨОӘ)
анықтама  беріңдер. 
-'Й
П.ӨОӘ  дайындаудың  тэртібін  баяндандар.
12.ӨОӘ  қандай  қажетті  бөлімдерден  тұратынын  санап
беріңдер.
13.ӨОӘ  аттестаттаудың  мэні  неде?
Н.Сынақтау  қүрал  -саймандарын  аттестаттаудың  қандай
түрлері  бар  жэне  олар  қалай  жүргізіледі?
15.Өлшеу  қүра^дарын  сертификаттаудың  тэртібі  жэне
мақсатын  айтыңдар.
16.Қандай  мақсатпен  аккредиттелген сынақтау  зертханалары
жэне  орталықтары  қүрылады?
17.0німдерді  растау  мақсаты  үшін  сынақтауды 
метрологиялық  қамтамасыз  етудің  талаптарын  және 
мақсаттарын,  тапсырмаларын  түсіндіріңдер?
122

Тарау 5. Қазақстан Республнкасында өндірісті  МҚЕ
5.1  Өлшеу құралдарын растау саласында ҚР-ның заңнамасы
Өлшеу  құралдарын  растау  саласындағы  іс-эрекеттің  құқылық 
негізі 
Қазақстан 
Республикасының  Заңнамалары 
«Өлшеудің 
бірегейлігін  қамтамасыз  ету»,  «Лицензиялау  туралы»,  Қазақстан 
Республикасының 
№867 
Жарлығымен 
2000 
жылдың 
7 
маусымынан,  сонымен  қатар  өлшеулердің  бірегейлігін  қамтамасыз 
ету  туралы  біраз  нормативтік  құжаттармен,  оларды  дамытуға
дайындалған. 
,
Қазақстан 
Республикасының 
«Өлшеулердің 
бірегейлігін
қамтамасыз  ету  туралы»  Заңымен,  бірінші  рез  өлшеу  құралдарын 
«растау»  жэне  «калибрлеу»,  түсініктері  енгізілген,  осыған  сэйкес
«Мемлекеттік  растау»  жэне  «Салааралық  растау»  түсініктерін  де
алмастырады.
Мемлекеттік  жэне  салалық  растау  -
  өлшеу  құралдарының 
пайдалануға  жарамдылығын  белгілеу  мақсатымен  жүргізген  және 
оларды  жүргізетін  мекемелердің  тек  қана  құзыреттілігімен 
айырмашылықтанған.  «Өлшеулердің  бірегейлігін  қамтамасыз  ету 
туралы»  Заңның  1-ші  бапына  сәйкес 
растау  -
  ол  анықтау  жэне
өлшеу 
құралдарының 
белгіленген 
техникалық 
талаптарға
сэйкестігін растау бойынша іс-шаралардың жиынтығы.
Калибрлеу
 
-  
өлшеу 
құралдарының 
метрологиялық
сипаттамаларының  нағыз  мағнасын  анықтау  үшін  жэне  (болмаса) 
пайдалануға 
жарамдылығын, 
іс-шаралар 
жиынтығы 
ретінде
қарастырады.
Өлшеу  қүралдарын  «растау»  жэне  «калибрлеу»  маңызы  жэне
жүргізу 
мақсаты 
бойынша 
айырмашылықты 
басқашалауга, 
сонымен  бірге,  осы  жұмыстарды  жүргізуге  эртүрлі  қадамдар
жасалынды.
Салалық растауды  өлшеу  құралдарын  калибрлеуге  алмастыру 
қажеттіліктері  туындалған  болатын,  ең  алдымен,  тауарларды 
тасымалдау  кезіндегі  техникалық  кедергілерді  азайту  мақсатымен, 
құқықтық 
және 
техникалық  талаптарды 
растау 
саласында 
халықаралық 
ережелермен 
үйлестіруге, 
сонымен 
қатар 
метрологиялық  іс-әрекеттің  өрісін  нақты  анықтауға  жататын
заңдыл ық бойынша.
123

Растау жэне өлшеу құралдарын калибрлеу арасын таңдау үшін 
Заңнаманы  басщылыққа  алуға  қажетті  критерийлер  белгіленген. 
Осы  критерийлер  өлшеу  қүралдарын  пайдалану  саласында  жэне 
олардың  түрлерінен  болмаса  типіне  баиланысты  еместігіне
негізделген.
Заңнаманың  2.3  бапында  іс-эрекет  өрісі  анықталган,  соған 
сәйкес әлшеу нэтижелері мемлекет тарапынан қадагалануға тиісті.
Мемлекеттік  метрологиялық  қадағалау  әрісіне  таралған 
пайдаланатын  өлшеу  қүралдары,  өндірістен  болмаса  жөндеуден 
шыққанда  пайдалану және  импорт бойынша экелген  кезде  міндетті 
расталуга  жатады.  Өлшеу  қүралдары  ондіріс  емес  орісте  пайдалану 
негізінде 
растауға 
жатады 
—  саудада, 
денсаулық 
сақтау, 
тасымалдауда,  экологияда,  байланыста,  спортта,  сонымен  бірге
өндірісте, мынандай кездерде:
-   жүмыстарда,  азаматтардың  денсаулығын  жэне  өмірін
қорғауды қамтамасыз етумен байланысты;
-   сынақтауда  жэне  сапаны  жэне  өнімдердің,  қызметтің
қауіпсіздігін бақылауда;
-   сауда-коммерциялық,  банктік,  кедендік,  пошталық  жэне
налогтық іс-шараларда;
-   мемлекеттік  есептік  іс-шараларда  жэне багалы  металдар
қүрамын
-   қүрылыста, 
геодезиялық  жэне  гидро-метеорологиялық
жұмыстарда; 
^
-   өндіруде,  ондірісте,  өңдеуде,  тасымалдауда,  сақтауда  жэне
материалдық қорлардың барлық түрлерін пайдалануда;
-   мемлекеттік басқару  органдарының,  сот жэне  қүқық қорғау 
органдарының тапсырысы бойынша орындалатын жүмыстарда;
-   үлттық 
жэне 
халықаралық 
спорттық 
рекордтарды
тіркегенде;
қүралдарын
қүралдары
растауға жэне калибрлеуге жататын болса, онда оны растау керек.
Заңнамаға  сәйкес  өлшеу  қүралдарын  растауды  мемлекеттік 
метрологиялық  қызмет, 
сонымен 
қатар 
заңды  түлғалардың 
метрологиялық  қызметі,  техникалық  реттеу  жэне  метрология 
бойынша өкілетті аккредиттелген орган іске асырады.
Аккредиттеу  кезінде  заңдылық  түлғаға,  болмаса  оның 
структуралық  бөлімшесіне,  метрологиялық  қызметтің  өлшеу
124

құралдарын растау саласында техникалық құзыреттшігін растаитын 
аккредиттеу  аттестаты  беріледі.  Растауды  іске  асыру  үшін 
«Лицензиялау туралы»  Заңға сәйкес  қосымша лицензия  алуы  қажет
жэне  ҚР  Үкіметінің  №867  2000  жылдың  7  маусымындагы
Жарлығымен,  өлшеу  құралдарын  растау  бойынша  іс-әрекетті 
лицензиялау кезінде мамандандырылған талаптар бекітілген.
Аккредиттелген  метрологиялық  қызмет  өлшеу  құралдарын 
растауды,  қалайда  өздерінің  қажеттілігі  үшін,  солай  да  басқа
мекемелер үшін жүргізуі мүмкін.
Аккредиттеуге 
дайындықпен 
байланысты, 
өтінімделген 
материалдарды  сараптауға  атгестациялық тексеру  жүргізу,  ҚР-дың 
«Өлшеулердің  бірегейлігін  қамтамасыз  ету»  Заңының  31  бапымен
сәйкес шыгындарды қайтару Келісім  негізінде жүргізіледі.
Растау 
мемлекеттік 
метрологиялық 
өріске 
таралатын 
болгандықтан,  Заңнамада  осы  іс-әрекетті  мемлекеттік  реттеуге
байланысты, жағдайлар белгіленген.
Біріншіден,  өлшеу  құралдарын 
растау 
мезгілдігі,  оны
жүргізудің  тэртібі,  сонымен  бірге  растаушыларды  аттестаттаудың 
тэртібі,  растаудың  іс-шараларын  іске  асыратын, техникалық реттеу 
жэне метрология бойынша Өкілетті мемлекеттік орган анықтайды.
Екіншіден,  растау  іс-әрекеті,  аккредиттелген  метрологиялық 
қызметпен  іске  асырылатын,  мемлекеттік  реттеу  жэне  метрология
Өкілетті органымен бақыланады.
Үшіншіден,  өлшеу  қүралдарын  пайдалану  және  растауға
жататын  олардың  жағдайы,  мемлекеттік  метрологиялық  қадағалау 
органымен бақыланады.
5.2 Метрологиялық қамтамасыз етудің негіздері
және мақсаттары
Өлшеулерді  метрологияльщ  қамтамасыз  ету
  —  техникалық 
қүралдардың, 
ережелердің 
жэне 
нормалардың, 
өлшеулердің 
талапты  дэлдікке  жэне  бірегейлікке  жетуі  үшін  қажетті  гылыми 
жэне  үйымдастырулық  негіздерің  пайдалану  жэне  белгілеу  деп 
түсінеді.  Метрологияның  негіздері  болатын  элементтер:  өлшеулер, 
эдістер  және  өлшеулердің  бірегейлігін  қамтамасыз  ету  құралдары
және қажетті дәлдікке жету әдістері.
Метрология  ғылымдық  бағыт  ретінде  өзінің  бастамасын  18
ғасырдың  ортасынан  алады,  сол  кезде  физика,  химия,  математика
125

саласында  негізгі  ашылулар  жасалынды.  Джоуль,  Паскаль,  Фарад, 
Ом  }кәне  т.б.  сияқты  ғылымның  көрнекті  қайраткерлерінің 
жаңалықтары, 
бүгінгі 
күнгі  өлшеулердің  негіздері, 
күштің, 
кысымның,  матери-алдардың  қарсылықтығы,  жылдамдық  және 
денелердің темпераіурасы  негіз болады. Осы заманның. ғылымында 
жэне  өндірісінде жоғары  технологияларды,  жоғары  дэлдікті  қүрал- 
саймандарды, 
негізгі 
параметрлермен 
пайдалануға 
қарамай 
өшеудердің  қасиеттерінің  қағидалары  сол  бойында  қалады. 
«Метрологиялық  қамтамасыз  етудір» 
анықтамасы  өте  байтақ- 
техицкалық  өлшеулерді  іске  асырудан  бастап, 
өлшеулердің 
біреғейлігін  қамтамасыз  етуге  дейін  жэне  заңдылық  метрология 
негізіңде  өлшеулерге,  сынақтауға  жэне  жалпы  бақылауға  қатысты. 
Технрлогиялық 
өндірістің 
метрологиялық 
қамтамасыз 
етуін
құраңтын д ар:
1) Метрологиялық камтамасыз етудің негіздері.
2)  Метрологияның ңормативтік-қүқықтық негіздері.
3)  Метрологиялық қызметтер жэне мекемелер.
Кэсіпорынды 
метрологияльщ 
ңамтамасыз 
етудің 
негізгі 
таисырмалары:
1. Өнімдерді  дайындағанда,  өндіргенде  жэне  сынақтаған  кезде
өлшеҮлердің бірегейлігін 
қамтамасыз ету;
2.©лшенетін  параметрлердің  жаңашыл  номенклатурасын  және 
өлшеүлердің  дэлді^  нормасының  оңтайлығын,  өнімдердің  сапа 
көрсегкіштерін, 
технологиялық 
үрдістердің 
параметрлерін, 
технологиялық  қүрал-саймандардың  сипатын  бақылаған  кезде
белгілеу жэне талдау;
3-. Өлшеу  қүралдарына  метрологиялық  қызметгі  қамтамасыз  ету 
жэне  үйымдастыру:  есептеу,  сақтау,  растау,  калибрлеу,  юстировка
жасау, реттеу, жөндеу;
4. 
Өндіріс  үрдісіне  өлшеулерді  орындаудың  әдістемелігін,
өлшеулердщ қажетті дэлдігін кепілдеу, енгізу жэне даиындау;
5.Бакылаушы,  өлшеуші  жэне  сынақтаушы  қүрал-саймандардың, 
эксплуатациялық  шынайы  жағдайда,  белгіленген  метрологиялық 
ережелерің жэне нормаларын сақтау;
6. Конструкторлық 
және 
технологиялық 
қүжаттарды 
метрологиялық сараптау жүргізу;
126

7.Сынақтау 
құрал-жабдықтарына 
метрологиялық 
қызметті 
қамтамасыз  ету  және  ұйымдастыру.есепке  алу,  белгіленген
тапаптарга сәйкес аттестаттау, жөндеу;
8.Метрологиялық  қызмет  кұралдарын  бақылауды  жүргізуді 
қамтамасыз  ету  жэне  ұйымдастыру:  есепке  алу,  аттестаттау,
жөндеу;
9.Өлшеуші  жүйелердің  өлшеуіш  каналдарында  метрологиялық 
қызметті  қамтамасыз  ету  және  ұйымдастыру: 
есепке  алу,
атгестаттау, растау, калибрлеу, реттеу;
10.  Аса дәлдікті өлшеулерді орындау жэне ұйымдастыру;
11.  Материалдық, 
шикізаттық 
жэне 
отын-энергетикалық 
қорлардың шығындарын дәлдікпен есепке алуды қамтамасыз ету;
12.0сы замандық эдістер жэне  өлшеу құралдарын,  автоматталган
бақылау-өлшеуіш кұрал-саймандарын, өлшеуіш жүйелерін енгізу;
13.Дэлдіксіз  өлшеулердің  техникалық  жэне  экономикалық 
салдарын бағалау;
14.Метрологиялық  қамтамасыз  ету  сұрақтарын  регламенттейтін 
нормативтік құжаттарды енгізу және дайындау;
15. Экономикалық тиімділікті бағалау.
Өндірісті  метрологиялық  цамтамасыз  ету  негізіне,  мыналарды
қосады:
- өлшеулердің жағдайларын талдау;
- өлшенетін  шамалардың жаңашыл номенклатурасын белгілеу жэне 
эталондық 
өлшеу 
құралдарын 
пайдалану 
(жұмысшы 
жэне
эталондық сәйкесті дэлдктегі);
- өлшеу құралдарын растауды жэне калибрлеуді жүргізу;
-  өлшеулерді  жүргізудің  эдістемеліктерін,  нормадағы  белгіленген
дэлдікті қамтамасыз ету үшін енгізу;
конструкторлық 
жәнем 
технологиялық 
құжаттарға
метрологиялық сараптау жүргізу;
-  қажетті  нормативтік  құжаттарды  енгізу  (мемлекеттік,  салалық,
фирмалық);
- техникалық құзіреттілікке аккредиттеу жургізу;
- метрологиялық қадағалау жүргізу.
Нарықгық қатынас жагдайында, кэсіпорынның негізгі  мақсаты
пайда  табу  болған  кезде,  пайдаланатын  өлшеу  құралдары,  негізгі 
фондтың  бөлігі  сияқты,  едэуір  пайда  алуға  жұмыс  істейді.ӨМҚ 
белгілі  дэрежеде  технологиялық  үдерістерді  жэне  кэсіпорынды 
толығымен  басқаруды  оңтайландыруды  қамтамасыз  етуі,  сонымен
127

қатар  үдірестерді  бірыңғайлау,  өнімдерді  дайындаудың  сапалығын 
үстап  түры  керек.  ӨМҚ  шығындар,  өндірістің  масштабына  сэйкес 
келуі  керек,  технолоғиялык  цикылдардың  күрделігіне  және  соңғы 
есепте тек қана өзін өтеы ғана емес, түсімді де әкелуі керек.
Өндірісті  метрологиялъщ 
қамтамасыз  ету  бойынша 
жүмыстардың  тиімділігін  жогарылатуды  цамтамасыз  ету
шаралары:
 
и
1) 
Бакылау,  өлшеуіш  жэне  сынақтау  қүрал-саймандардың
(БӨСҚ)  паркін,  «қажетті  және  жеткілікті»  қағидасын  басшылыққа
салып оңтайландыру жэне тексеру;
2)  Моралды  ескірген  БӨСҚ  паркін  осы  заманғы  қүрал-
саймандармен салыстыру, өлшеулердің жаңа эдістерін енгізу;
3) Өлшеуіш үрдістерін автоматтандыру, ӨСЖ енгізу;
4)  Экономикалық  критерийлер  бойынша  өлшеулердің  дэлдігін
оңтай л андыру;
-  Жауапты  учаскелерде  жоғары  дэлдікті  ӨҚ  түрпайы  сүрыпты
дэлдікті ӨҚ пайдалану;
-  Өлшеулер  қателіктерінің  қосындысының  есебін  талдау,  ол
орынды жерде, арифметикалық қосудан геометриялыққа көшу;
5)  Экономикалық  тиімділікті  еске  алып  растау,  калибрлеу,  ӨҚ
жөндеу 
тэртібін 
жетілдіру 
(жаңа 
эталондарды 
енгізу,
метрологиялық қызметті аккредиттеу жэне т.б.).
6)  БӨСҚ  сатып  алуга  өтінімді  кіргізгенде  кэсіпорында 

жүктеу 15,11 Mb.