С>
1
+
ці>
= <Рг+ Лг,
Бұл теңдік бір ғана өлшенетін шаманың екі көлемін
салыстыруды, көлемдердің қайсысы артық, кем болмаса басқаға
тең екендігін анықтау үшін орындау тэртібін мазмүндайды.
Салыстыру нэтижесінде кездейсоқ элементтік бар, ол
метрологияның негізгі постулатына сай келеді.
4.1.3 Өлшеулердің нәтижелеріне ы қпалы н тигізетін
факторлар
Өлшеулердің
нәтижелеріне
мына
сияқты
факторлар:
өлшеулердің обьектісі жэне субьектісі, қүралдар, эдістер жэне
өлшеу жағдайлары ықпал етеді.
Өмиеулердіц объекшсі.
Өлшеу алдында зерттейтін нысанның
моделін өзіңе елестету қажет, ал өлшенетін ақпараттың түсуі
кезінде дәлденуі мүмкін. Әртүрлі нысандарға өлшеулердің
ерекшеліктері тэн: кейбіреуі үзақ уақыт бойында физикалык
шамалардың түрақтылығымен сипатталады (мысалы, металл
бүйымдар), басқалары жоғары тұрақсыздықпен, әдетте өлшеулер
жэне өлшеулер кезінде болуы мүмкін (мысалы, бионысандарда).
Өлшеулердіц субъектілері.
Өлшеу қүралдарының жэрдемімен
анықталатын, көбінде түлғаның кәсіптік дайындығына байланысты,
өлшеуді орьшдау тэртібін іске асыратын байқау нәтижелері.
Қүралдарды, эдістерді жэне өлшеулердің эдістемеліктерін білу,
оларды практикада пайдалана білу, өлшеу субьектілеріне, өлшеудің
нэтижелеріне кездейсоқ жэне жүйелік қателіктердің ықпал етуін
болдырмауды болмаса пайда болғандарды аластатуға мүмкіндік
береді. Бүл тек қана метрологтарға ғана тиісті емес, өлшеулерді
өндіру кезінде, шығарғанда жэне өнімдерді сатқанда, сонымен
бірге қызмет көрсетуді іске асыратын түлғалар үшінде қажет.
Мысалы, сатушы таразымен жүмыстың қарапайым тэртібін
білмесе, ол тек қана сатып алушыға гана емес, сауда кәсіпорынға да
зиян келтіреді.
Өлшеуіш цүралдары
өлшеулердің нэтижесіне көптеп ықпал
етеді.
Олардың
таңдауы
талапты
дәлдікпен
және
басқа
критерийлермен анықталады. Өлшеуіш қүралдарымен жүмыс
істегенде олардың дәлдік класын еске алу керек. Дейтіндей, ювелир
бүйымдарының салмагын анықтау үшін таразы оларды тагамдык
87
өнімдер үшін пайдаланатын таразылармен салыстырғанда жоғары
дэлдікті болуы керек,.
Өлшеулер жагдайлары.
Өлшеулер жүрғізген кезде қоршаған
орта үлкен ықпал көрсетеді (температура, ылғалдылық, жарықтық,
кеиоір өлшеулерге - электрлік, магниттік жэне электрмагниттік
алаң жағдайы), сонымен қатар өлшеуіш қүралдарының техникасын
пайдалану жағдайлары. Жоғары дэлдікті өлшеулерді жүргізу үшін
ерекше жағдайлар жасалынады.Әдетте, килограммның платина -
иридилік эталоны әдейі арналған түғырықта екі шынылық
қалпақтың
астында
сақталады,
ал
қоршаған
ортаның
температурасына оператордың ықпалын болдырмау үшін растау
алыстан басқарылатын екі иығы тең призмалық таразыда іске
асырылады.
Мысал
1.
Өлшеу
обьектісі
-салмақпоршендік
манометрдің поршені.
Өлшеудің мақсаты -
поршеннің
эффектілік
алаңын
анықтау.
Априорлық ақпараттың көрсететіні дөңгелектен айырмашылығы
шағын поршеннің
көлденеңдік кескіні.
Ақпаратқа сэйкес
поршеннің моделі сапасында, көлденең кескіні дөңгелекке жақын
түра цилиндр алынады. Кейбір жағдайда поршеннің эффектілі
алаңын оның
көлденең
кескінінің орта диаметрі
бойынша
анықтайды. Өлшеудің мақсатына
сэйкес модельдің
параметрі
сапасында -өлшенетін шамасы- поршеннің көлденең кескінінің
орташа цилиндрі
алынады. Өлшенетін
шаманың мэнін
бүл
жағдайда функционалдың мына түрімен білдіруге болады.
мүндағы, а бүрыштық координациясы бар а, = 30
(I
- 1 ) , б.а.
градуспен белгіленген а, аргументтің функциясы.
Мысал 2.
Өлшеу объектісі
—ауьтспалы кернеу.
Өлшеудің
мақсаты-
жүктеме
бөлінуі
мүмкін
болатын
қуаттылықты бағалау.
Өлшеуді жүргізу үшін (априорлық ақпарат) белгілі, ауыспалы
кернеу кезеңдік және синусоидалдыға жақын формасы болады.
Осыған байланысты
модел сапасында
синус функциясы
қабылданады, ал параметр сапасында —өлшенетін шаманың - оның
орташа квадраттық мэні,формула бойынша анықталатын.
88
у -
ит
|'Л
»»1« V ” V
2Н?
мұндағы, Ц„,гоу - синусоидалдық кернеудің сэйкесті шеңберлік
жиілігі жэне амплитудасы.
Өлшенетін ақпарат ,б.а. өлшенетін ФШ мэні туралы
ақпарат
өлшенетін ситналда бар.
Өльиенетін сигнал -
ол өлшенетін ФШ туралы
мөлшерлік
ақпараты бар сигнал. Ол ӨҚ кірісіне түседі,оның көмегімен шығыс
сигналына
айналады,
адаммен тікелей қабылдау
(өлшеу
субьектісімен) үшін немесе келесіде
өңдеуге жэне беруге
ыңғайлы. Өлшеу субьектісі
қағиданы,эдісті
жэне өлшеу
қүралдарын таңдауды іске асырады.
Өлшеу
қагидасы
-
өлшеулер
негізделген
физикалық
қағидалардың жиынтығы, мысалы электрлік кернеуді өлшеу үшін
Джозефсон эффектісін пайдалану болмаса Доплер эффектісін
жылдамдықты өлшеу үшін.
Өлшеу әдістері -
ол тәсіл,
болмаса іске асырылған өлшеу
қағидасымен сэйкес
салыстырмалы өлшенетін ФШ оның
бірлігімен тәсілдердің жиынтығы. Өлшеулер эдісі мүмкіндігінше
ең
аз қателікті болуы жэне жүйелік қателіктерді болдырмауға
септігін тигізуі
болмаса оларды кездейсоқ дэрежеге аударуы
қажет. Өлшеулер эдістерін эртүрлі қасиеттері бойынша кластау
мүмкін. Негізгі өлшегіш шаралар бойынша кластау белгілі. Ол осы
шараларды іске асыратын элементарлық ӨҚ
мен тығыз
байланысты. Бұл кластау өлшеу
қүралдарының қүрылымдық
бейнесіне бағытталған жэне өлшегіш техника үшін, сонымен қатар
ақпаратгық-өлшеулік жүйелердің метрологиясына да маңызды.
Метрологиялық талдауға келесі қасиетгерге негізделген дэстүрлі
кластаудьщ маңыздылығы жогары .
Олардың біріниіісі
- физикалық қағида, өлшеу негізіне қойылған.
Ол
бойынша
барлық
әдістер
электрлік5магниттік,
акустикалық,оптикалық, механикалық және т.б. болып бөлінеді.
Кластаудыц екіниіі қасиеті
сапасында
құралдардың және
өлшеу обьектісінің өзара эрекетінің режимі пайдаланылады. Бұл
жағдайда барлық өлшеу әдістері
статикалыц жэне динамикальщ
болып бөлінеді.
Үшінші
қасиеті
болып
ӨҚ-да
пайдаланылатын
өлшепш
сигналдардың түрлері қызмет атқаруы мүмкін. Соған сәйкес
фрлық
89
Достарыңызбен бөлісу: |
