1993 жылдьщ 18 қантарында ҚР-ның «Өлшеулердің
бірегейлігі туралы» Заңы қабылданып, онда ӨОӘ-дың міндетті
метрологиялық аттестатталуы қарастырылған. ҚР-ның жаңа
«Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету туралы» 2000
жылдың 7 маусымында қабылданған Заңының 12 бапында,
өлшеулерді орындаудың әдістемелеріне арналып айтылды:
1. Мемлекеттік метрологиялық қадағалау саласында іске
асыруды пайдаланатын өлшеулерді орындаудың әдістемелері,
өлшеулерді орындаудың эдістемелері, өлшеулердің бірегейлігін
қамтамасыз ету жүйесінің Мемлекеттік реестрінде тіркеледі
жэне міндетті метролоғиялық аттестаттауға жатады.
2. ӨОӘ дайындау жэне аттестаттау,
сонымен
қатар
метролоғиялық
қызметті
аккредиттеу
ӨОӘ
аттестаттау
қүқығына техникалық реттеу тэртібін метрологиялық өкілетті
орган анықтайды.
ӨОӘ-не жаңа талаптарды қозғап ҚР-ның Мемстандарты ҚР
СТ
2.18-2001
«Өлшеулерді
орындаудың
эдістемелері.
Дайындау, аттестаттау жэне пайдалану тэртібі» және ҚР СТ 7.6-
2001
«Қазақстан
Республикасының
аккредиттеу
жүйесі.
Метрологиялық қызметіндегі ӨОӘ аттестаттауды жүргізу
қүқығына
аккредиттеу
тэртібі»
мемлекеттік
стандартын
дайындады.
ҚР СТ 2.18-2001
ӨОӘ-ін дайындау аттестаттау жэне
пайдалану тэртібі, сонымен қатар бастапқы мағлүматтар,
әдістер, ӨОӘ үшін өлшеу қүралдары, ӨОӘ қүжаттары,
құжаттарға
талаптар,
жэне
ӨОӘ-ды
пайдалану
кезінде
бақылауга қойылатын талаптар белғіленді.
ӨОӘ
дайындауға өлшеу жүйелері
жэне
кешендері,
пайдаланудың қажеттілігінен туындалған, өлшеудің жанама
әдістеріне
негізделген,
өлшеулердің дэлдігін
жоғарылату
талаптарынан,
өлшеулерді
жүргізудің
жағдайларының
күрделігінен,
өлшеулердің
ауытқуларына
эсер
ететін
факторлардың санының көптігінен, өлшеуді жүргізудің нақты
жағдайы
үшін
талаптағы
дэлдікті
қамтамасыз
етудің
мүмкіндігінсіз,
қажетті
дэлдіктегі
өлшеу
қүралдарының
жоқтығынан, ӨОӘ дайындауға дейін өлшеулердің дэлдігінің
нормалары беріледі - ол ӨОӘ кепілдігінің нағыз дэлдігі, оны
дайындағанда
және
метрологиялық зерттеулер
үдірісінде
анықталады.
қр
құжаттар
пайдаланады. ҚР СТ 2.18-2001-дің ӨОӘ-нің талаптарына сэйкес
—
Л
»
л
—
_
_ . Я
—
.
-і.
а
а
ам а
О \
келмейтін құжаттарды
форма бойынша мемлекеттік қадағалауды тарату өрісшде
Кесте
8
ӨОӘ-не,
құжаттар
тізімі,
Мемлекеттік
метрологиялық
қадағалауды
(ММҚ)
тарату
өрісінде
паидалануға
(кэсіпорынның аталуы)
Құжаттың аталуы
жэне белгіленуі,
ө о ә
регламенттелген
ігіне қа
Өлшене
тін
шаманы
ө о ә
тағайынд
ығы
Цех,
учаске,
Технология
лЫҚ үдір іс
аталүы
Аттестат
тау
туралы
ақпарат
қ р СТ 2.18-2001-ның талаптарын қанағаттандырмайтын,
мемлекеттік метрологиялық қадағалаудын таралу өрісінде
пайдаланатын ӨОӨ алып тасталуы болмаса қайта қаралуы жэне
аттестатталуы керек.
Өлшеулерді орындаудың әдістемелері
I
ӨОӘ - іс-шаралар және ережелер жиынтыгы, оларды орындау өлшеулердің
нәтижелерін белгілі қателіктермен алуды қамтамасыз етеді
Ө О Ә -ін дайындауды қосады:
ӨҚ-ын және әдісті таңдау
Іс-шаралардың кезектігін
белгілеу
Т
Өлшеулердің жазылган
қателіктерінің сипаттамасын
белгілеу
Өлшеулердің қателіктерінің
нәтижелерін бақылау
шараларын жэне
нормативтерін дайындау
ӨӘО-ды дайындау
ӨӘО-ды метрологиялық
сараптау
ӨӘО-ды аттестаттау
1
ӨОӘ көіэсетіледі
|
ӨОӘ-дың міндеті
Өлшеулердің әдісі
Өлшеулердің қателігі
I
ӨҚ-на талаптар
Қауіпсіздік техникасына талаптар
Оператордың кәсіпкерлігіне талаптар
Өлшеулерге дайындалу шаралары
Өлшеулерді орындау шаралары
Өлшеулердің нәтижелерін өңдеу шаралары
Өлшеулердің нәтижелерінің қателерін
бақылау шаралары |
Өлшеулердің нәтижелерін формаға келтіруге талаптар
Сурет 4. Өлшеулерді орындаудың әдістемелері
2.6 Өлшеулерді орындау әдістемелерінің құжаттары
ҚР СТ 2.1-2000 «ҚР МӨЖ. Терминдер және анықтамалар»
сэйкес өлшеулерді орындаудың эдістемелері (ӨОӘ) - өлшеулерді
жүргізу
кезіндегі
шаралар
жэне
ережелердің
белгіленген
жиынтығы, қабылданған эдіске сәйкес өлшеулердің қажетті
нэтижелерін кепілденген дәлдікпен алуды орындауды қамтамасыз
ету (сурет 4).
Өлшеулердің
нэтижелерін
кепілденген
дәлдікпен
алу,
жіберілетін қателіктердің шектерден аспайтындығы, өлшеулердің
бірліктерін қамтамасыз етудің маңызды жағдайларының бірі
болады.
ӨОӘ-нің өлшеудің технологиялық үдерістеріне жататыны
анықтамадан көрінеді. Сондықтан, ӨОӘ-нің қүжаты сияқты ӨОӘ-
ін үдеріс ретінде ажырату керек.
і
Қазіргі уақытта ӨОӘ
әртүрлі техникалық құжаттарда
регламенттеледі: стандарттарда болмаса олардың бөлімдерінде,
«Бақылау
эдістері
(сынақгау,
талдау,
өлшеулер)»
бөлімнің
техникалық жагдайларында, багдарламаларда және сынақтау
эдістемелерінде, бұйымдарды пайдалану бойынша ұсынымдарда,
технологиялық
карталарда,
технологиялық
құжаттарда,
формакопейлік мақалаларда.
МӨЖ-нің
талаптарына
сәйкес
ӨОӘ-не
техникалық
құжаттардагы өлшеулердің дәлдіктерінің көрсеткіштері, ӨОӘ-нің
талаптарын орындаумен кепілденетін міндетті белгіленуітсерек.
Бұл кепілдік алдынала зерттеу шараларын қамтамасыз ету,
ӨОӘ-не құжаттарды метрологиялық сараптау жэне ӨОӘ-ін эрі
қарай аттестаттау арқылы жүргізіледі. ӨОӘ-ін конструкторлық
жэне техникалық құжаттарды регламенттеген кездегі талаптар:
эдістерге, құралдарга, жагдайларға жэне өлшеулердің алгоритміне
сәйкес келуі керек.
Өлшеулерді орындаудың әдістемелерін дайындау
ӨОӘ-ін дайындаған кезде келесі шаралар орындалады
1) ӨОӘ дайындау үшін бастапқы мағлұматгарды қарастыру
2) ӨОӘ үшін әдістер жэне өлшеу құралдарын таңдау;
3) Кезектігін белгілеу жэне шаралар мағнасын дайындаған
кезде, нэтижелерді өңдеу;
4) Өлшеулердің
ауытқуларын
бағалау,
өлшеулердің
ауытқуларына қосып жазылған сипаттамаларын белгілеу;
5) Өлшеулбрден алынган нәтижелердің ауытқуларын бақылау
шаралары жэне нормативтерді дайындау;
6) ӨОӘ-іне құжаттар дайындау;
7) ӨОӘ-нің жобалау құжатына метрологиялық сараптау;
8) Өлшеудің бірегейлігін қамтамасыз етудің Мемлекеттік
жүйесінің реестріне ӨОӘ-ін енгізу жэне ӨОӘ-ін метрологиялық
аттестаттау.
Біраз техникалық құжаттарда өлшеу құралдарын пайдалану
бойынша кейбір технологиялық үдірістерде ұсыныстар келтірілген.
Мысалы, машина жасауда РД 50-98-86 «сызықтық өлшемі 500мм-ге
дейін эмбебап өлшеу қүралдарын таңдау, ГОСТ 8.051-81 пайдалану
бойынша».
Егер, нақты ӨОӘ-ін дайындау үшін осындай құжаттар жоқ
болса, онда алдын ала эдіс жэне өлшеуіш құралын таңдап алады,
52
Достарыңызбен бөлісу: | 
