тұғызады.
Мысалы,
циферблатгы
таразының
сезімталдық
табалдырығы 5 болмаса 10 г тұруы мүмкін, бүл жагдайда
таразының стрелкасы ауытқиды, егер платформаға көрсетілген
салмақгы объеюті салса.
. .
Дәлдік -
өлшеудің сапасы, өлшенетін шаманың шындық мәншщ
нэтижесіне
жақындығын
білдіреді.
Дэлдік
қателіктердщ
дэрежесінің нөлге жақындығымен анықталады, сондықтан әдетте
жоғары, орташа болмаса төменгі дэлдік туралы айтады. Бұл
жағдайда дэлдік өлшеулерде алынган қателікпен салыстырылады.
Дэлдіктің мэнін кейбір жағдайда шамамен анықтайды, қатынастық
қателіктің кері модулімен Е= 1 /5, мүндағы 8- қатынастық қателік.
Дэлдік сипатгамасы - дэлдік класы .
Дэлдік класы
- өлшеу
қүралының жалпыланган сипатгамасы, жіберілетін негізгі жэне
қосымша қателіктердің шегімен анықталатын. Дэлдік классы ГОСТ
8. 401-80 «Өлшеу қүралдарының дэлдік кластары.Жалпы талаптар»
регламенттелетін
ережелер
негізінде
белгіленеді.
Егер
жүйеліленген болмаса қателіктерді қүрайтын кездейсоқтық немесе
динамикалық қателіктер басымдау болатын жагдайда дәлдік класы
белгіленбейді.
Егер өлшеу қүралы бірнеше шамаларды өлшеу үшін арналган
болса, дэлдік класы олардың әрқайсысына анықгалады.
Егер жіберілетін қателік абсолюттік формада белгіленсе, дэлдік
класы рим алфавитінің жазбаша әріптерімен белгіленеді (кесте 10).
Дэлдік кластарына, жіберілетін қателіктердің ең төменгі шектері
сәйкестенетін, алфавиттің басталуына жақын орналасқан әріптер
беріледі. Егер жіберілетін негізгі қателіктердің шектері қатынастьіқ
түрде белгіленген жағдайда, дэлдік класы пайызсыз сәйкестік
цифрлармен белгіленеді. Егер аспапта 0,005 дэлдік класы
көрсетілсе, ол негізгі қатынастық қателік 0,005% екендігін
оілдіреді.
56
Кесте 10. Өлшеу құралдарының дэлдігінің кластарын белгілеу
I
мысалдары
Абсолюттік қателік
М дәлдік
класы
С дәлдік
класы
Келтіршген қателік
Егер Хп
бірлік
шамамен
білдірілген
болса
дәлдік
класы
1,5
Егер Хп
шкаланың
ұзындыгын
а (оның
бөліктерім
ен)
аныкталат
ын болса
Дәлдік
класы 0,5
Қатыстық қателік
цэлдік
класы
Дәлдік
класы
0
,
02
/
0,01
Жіберілетін қателіктердің
шегін анықтау .үшін
формула
Жіберілетін
негізгі
қателіктерд
е шектердің
Дәлдік класын белгілеу
Құжаттарда
Өлшеу
құралдарында
Ескерт
У
57
Дэлдік кластары өлшеу құралдарына оларды дайындаған кезде
қабылдау сынақтарының нэтижелері бойынша беріледі. Дәлдік
кластары өлшеу құралдарында жэне техникалық құжаттарда
көрсетіледі. Дэлдік класының белгісі аз габаритті жоғары дәлдікті
өлшемдерге салынбайды (мысалы, эталондық эрсалмақтар) болмаса
дэлдік класы белгіленбейтін өлшеу құралдарына.
Мысалы, өлшеу құралдарының «С» классы «М» класымен
салыстырғанда анағұрлым дэлдеу болады.
Дэлдік кластарын құжаттарда жэне өлшеу құралдарында белгілеу
мысалдары кестеде келтірілген.
2.8
Өлшеу кұралдарынын типтерін бекіту
Өлшеу құралдарының типін бекіту мемлекеттік реттеудің
формасы болады жэне өлшеу құралдарын өндіріске қою жэне
айналымға
шығаруға,
нормативтік
құжаттарда
белгіленген
талаптарға сэйкес өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету үшін
жүргізіледі. Өлшеу құралдарының типі, өлшеудің бірегейлігін
қамтамасыз етудің мемлекеттік өрісінде пайдаланатын, міндеггі
бекітуге жатады.
Өлшеу
құралдарының
типін
бекіткен
кезде
техникалық
құжаттардың
жэне
өлшеу
құралдарының
техникалық
сипаттамаларының
техникалық
тапсырмаларға,
техникалық
жағдайларға сәйкестігі тексеріледі.
Сонымен
қатар,
оларға
таратылган нормативтік жэне эксплуатациялық құжатгары, өлшеу
құралдарының эдістемеліктерімен жэне растау құралдарымен
қамтамасыз етілуі, дэлдік көрсеткіштері жэне растау аралығының
мерзімі белгіленеді.
Өлшеу құралдарының типін бекіту мыналарды қосады:
құралдарын
мемлекеттік
а г
Ж
^
жэне типті бекіту туралы куәлік беру;
өлшеу құралдарының типін бекіту туралы белгі салу;
өлшеудің бірегейлігін қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік
ақпараттық фондта тіркеу.
Типті бекіту мақсаты үшін өлшеу құралдарын сынақтау, біртипті
өлшеу
құралдарының
метрологиялық
жэне
техникалық
сипаттамасын анықтау бойынша жұмыстарды қосады. Олар
бағдарлама бойынша, жұмыстың көлемін жэне сынақтаудың
58
әдістемелігін, сонымен қатар олардың ұзақтығы, номеклатурасын
жэне сынақтауга тиісті құжаттардың мөлшерін белгілеп, жүргізеді.
Өлшеу қүралдарын сынақтауға, типін бекіту мақсаты үшін
өтінімдеуші мыналарды жеткізеді:
1) өлшеу құралдарының үлгісін;
2) өлшеу қүралдарын сынақтауға мемлекеттік орталықпен
бекіткен типті сынақтау бағдарламасын;
3) техникалық жағдайларды;
4) эксплуатациялық құжаттарды;
5) растау бойынша нормативтік қүжатты;
6)
типтің
жалпы
түрінің суреті мен хаттамасын;
7) мекеме - дайындаушының, типтің хаттамасын ашық баспада
жариял ауға жібері лу і ту ралы құжатын.
Өлшеу құралдарының типін бекіту туралы шешім, өлшеуіш
техникасы бойынща ғьшыми - техникалық комиссиямен өлшеу
құралдарын сынақгаудың
оң
нәтижелерінің негізінде қабылданады.
Одан кейін өлшеу қүралдарын бекіту туралы куэлік беріледі.
Өлшеу құралдарының бекітілген типінің эрбір данасына жэне
түсініктеме қүжатгарына типті бекіту белгісі салынады. Типті
бекіту мақсатымен өлшеу құралдарын
сынақтау,
өлшеудің
бірегейлігін қамтамасыз ету саласында белгіленген тэртіппен
аккредиттелген, заңды тұлғалармен жүргізіледі. Типті бекіту
туралы мэлімет мемлекеттік ақпараттық фондқа,
өлшеудің
бірегейлігін қамтамасыз ету бойынша салынады. Өлшеудің
бірегейлігін қамтамасыз ету, өлшеу кұралдарын сынақтау және
типін бекіту, өлшеу құралдарының тэртібі туралы нормативтік
құжаттардың мемлекеттік реестрін жүргізу, сынақтау шаралары
арқыльі өлшеу құралдарыңың типін бекіту жүйесінің нормативтік
базасың
жасайды
жэне
олар
халықаралық
қүжаттармен
үйлестіріледі.
2.9
Өлшеулердің бірегейлігін қамтамасыз ету бойынша
жүмыстарды және қызметті төлеу
ҚР-ның нормативтік — құқықтық актілеріндегі өлшемдерге,
стандарттық үлгілерге жэне өлшеу құралдарына талаптардың
жобаларында болған, міндетті метрологиялық жэне сараптау
жүргізу бойынша жұмыстар жэне қызметтер, шама бірліктерінщ
59
Достарыңызбен бөлісу: |
