қамтамасыз ететщ - ТМД мүшелерінің, эталондық бірліктігінің
өлшемін беру үшін пайдаланылады. Мемлекет аралық эталондар
ӨЖ-нің бірліктерін жаңартады.
Мемлекетаралық эталондар —
Мемлекетаралық кеңес -
техникалық реттеу және метрология бойынша Ғылыми Техникалық
Комитет «Метр» бекітеді. Мемлекетаралық шаманың бірліктік
эталондары Ресейде сақталады.
Үлттық эталондар -
бүл ресми қабылдаумен саналынатын
мемлекеттік үлгі ретіндегі эталондар,
Мемлекеттік эталондардың қүрамына өлшеу қүралдары
қосылады, олардың көмегімен:
- жаңадан өндіреді жэне (немесе) бірліктерді сақгайды;
- өлшеулер жагдайларын және қайта өндірілген жэне
сақталган бірліктердің өлшемдерінің өзгермеуін бақылайды;
- бірліктердің өлшемдерін беруді іске асырады.
Эталондардың қүрамына басқа, ол үшін әдейі жасалынған
техникалық қүралдар жіберіледі (мысалы, автоматтық тіркеуге
жэне көрсеткіштерді өңдеуге құралымдар).
Мемлекетгік эталондар үлттық жетістіктер саналынады,
еліміздің гылымдық, техникалық және мэдениеггік өсуін көрсетеді.
Багынуы бойынша эталондар біріншілік (бастапқы), екіншілік жэне
жүмысшы эталондар болып бөлінеді,
Біріншілік (бірінші) эталондар
бірліктерді жаңадан өндіреді
жэне (болмаса) сақтайды және өлшеудің осы аймақтағы жетістігін,
олардың өлшемдерін жогары дәлдікпен басқаға береді. Бірінші
эталондар бірліктерді көбейтудің жагдайына байланысты арнаулы
бірінші эталондарға бөлінуі мүмкін.
Арнаулы эталондар
бірінші эталоннан тиісті дәлдікпен
бірліктердің өлшемдерін тура беру, техникалық іске асыру, мүмкін
еместік жағдайда бірліктерді көбейтуді (жоғарғы жэне ең жоғаргы
жиілік, кіші жэне үлкен энергиялар, қысым жэне температура,
заттың ерекше жағдайы ж т.б.).
Бірінші жэне арнаулы эталондар елде бастапқы саналынады
жэне оларды мемлекеттік эталондар сияқты бекітеді.
Бастапқы
эталондар
болып
жоғары
метрологиялық
қасиеттермен,
оған
келіп
тірелетін
өлшемдік
қүралдардың
жиынтығы жэне оларға бірліктің өлшемін беруге арналған. Өлшем
бірліктерін бастапқы эталоннан алатын эталондарды багынышты
деп атайды.
66
Багынышты эталондарды,
бірліктердің өлшемін болмаса
шкаланы тура біріншіден алатын, екінші деп те атайды.
Бірінші эталондар
- қымбат бағалы жэне нэзік (жіңішке)
инструмент, оған жүктеме жоғары болмауы керек. Осы мақсатпен,
сонымен қатар бірінші эталондарды өзара салыстыру үшін жэне
халықаралық
эталондармен
арнаиы
тағаиындалған
екінші
эталондар пайдаланылады. Олар - куэғерлер — эталондар, көшірме
- эталондар жэне салыстырмалы-эталондар.
Куәгерлер эталондар
екіншілік эталондар, мемлекеттік
эталондардың сақталуын тексеруге жэне бұзылған болмаса
жогалған жағдайда алмастыруға арналған.
Көшірме
эталондар
екінші
қатарлы
эталондар
мемлекеттіктермен қатар шкалалардың өлшемдерін беруғе жэне
өлшемдік бірліктердің жэне оларға жүктемені азайту үшін
паидаланылады.
Салыстырмалы эталондар
- екінші қатарлы эталондар, басқа
эталондарды салыстыру үшін пайдаланады, олар эртүрлі өзара
себептермен салыстыруға келмейді.
Шама бірліктерінің эталондары жэне
эталондарды кластау
П айдалануды ц
си п аты бойы нш а
Бастапқы эталондар
Баганышты
эталондар
Бірімшілік
эталондар (МБЕ)
Ёкіншілік
эталондар (МЕЭ)
■ " " Г
.............
—
Жұмысшы эталондар
I
0*ші раэрядтык
V '
1-ші раэрядтык
¥
Мемлекеттік
эталондар
Метрологиялык
кызметтің
эталондары
Сурет 5. Шама бірліктерінің эталондары және эталондарды кластау
67
Метрология
саласында
халықаралық
қызметтестіктің
қажеттіл ігі -е л дер арасындағы ғылыми, мәдени және сауда
қатынастарының өркендеуіне байланысты. ҚР-ның 1994 жылы
Халықаралық заңдылық метрология ұйымына өтуі халықаралық
деңгейде мемлекеттік өлшеудің бірегейлігін қамтамасыз етудің
дамуының басталуын қалады.
Қазіргі күні ҚР-ы алты халықаралық және аймақтық
метрологиялық ұйымдардың мүшесі болады:
1) Өлшем
жэне
салмақ
бойынша
Генералдық
конференцияның (ГКМВ);
2) Заңдылық метрология бойынша Халықаралық ұйымның
(МОЗМ);
3) Еуразиялық мемлекеттік метрологиялық мекемелердің
(КООМЕТ);
4) Стандарттау, метрология жэне сертификаттау бойынша
мемлекетаралық кеңестің (МТС);
5) Стандарттау
бойынша
аймақаралық
ассоцияцияның
(МАС);
6) Метрология,
аккредиттеу,
стандарттау
және
сапа
бойынша Орталық-Азиялық қызметтестік (ЦАС МАС-К).
Еңбір маңызды халықаралық құжаттардың бірі «Ұлттық
өлшеулік эталондар жэне калибрлеу бойынша сертификаттар
жэне өлшеулер, ұлттық метрологиялық институттар берген өзара
мойындау туралы Келісім», Халықаралық өлшемдер жэне
салмақтар бюросының шеңберінде 2006 жылдың 6 қаңтарында
қол қойылған. Осы Келісім Қазақстанның халықаралық кілітті
жэне
қосымша
өтінімделген
өлшеулер
түрлері
бойынша
салыстыру жүргізуге қатысуын қамтамасыз етеді.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет сияқты негізгі тапсырмасы
ол, элемдік экономикалық жүйеге, саясатта жэне саудада тең
құқықты серіктестікке кіруі болады. Бұл бағыттағы шешетін
тапсырмалар эрқырлы, өлшеудің бірегейлігін қамтамасыз ету
саласында моделді заңдар шығарудан бастап жэне өлшеу
техникалары, метрологиялық жұмыстар жэне қызметтерді атқару
жолында техникалық жэне кедендік кедергілерді жоюмен бітеді.
Осының бэрі республикада пайдаланатын өлшеуіш техникаларын
эрі қарай жетілдіру арқылы, сонымен қатар метрологиялық іс-
3.2 Қазақстан Республикасының эталондық базасы
68
Достарыңызбен бөлісу: |
