Беттің кедір-бұдырлығы және детальды дайындау дәлдігі.
Бет сапасы кедір-бұдырлықпен, толқындықпен және бет қабатының
физикалық-механикалық қасиеттерімен сипатталады.
Бетің кедір-бұдырлығы
(микрогеометриясы) – деталь бетінің
рельефін құрайтын базалы ұзындықтағы салыстырмалы түрде аз адым-
ды тегіс еместіктер жиынтығы.
Бет толқындығы
– қатар орналасқан төбешіктер немесе еңістер
арасында қашықтық базалық ұзындықтан артық болатын және олар
периодты түрде ауысып отыратын төбешіктер мен еңістер жиынтығы.
Толқындықтың нормаланатын параметріне оның биіктігі (1.8-сурет а)
және орташа адымы (1.8-сурет ә) жатады.
1.8-сурет. Бет толқындылығының биіктігін (а) және адымын (ә) анықтау
Толқындық биіктігі
W
r
– ұзындығы
l
w
болатын өлшеу участогінде
анықталатын оның бес мәнінің арифметикалық ортасы, нақты мәні
толқындықтың ең үлкен адымының, кем дегенде, бесеуіне тең болады:
W
W W W W W
r
=
+
+
+
+
(
)
1
5
1
2
3
4
5
; (1.20)
36
Толқындық биіктігінің
W
r
шектік сандық мәндерін мына қатардан
таңдау қажет, мкм: 0,1; 0,2; 0,4; 0,8; 1,6; 3,2; 6,3; 12,5; 25; 50; 100; 200.
Толқындықтың орташа адымы
S
w
– базалық ұзындық
l
шегіндегі
салыстырмалы аз адымды беттер профилінің тегіс еместігінің жиын-
тығы.
Базалық ұзындық – беттің кедір-бұдырлығын сипаттайтын және
тегіс еместікті анықтау үшін қолданылатын сызықтық базалық
ұзындық. Толқындық пен кедір-бұдырлық мәндері арасындағы ше-
кара шартты түрде ғана, себебі пайдалану тұрғысынан белгіленетін
базалық ұзындықтың
l
өзгеруі кезінде толқындық пен кедір-бұдырлық
параметрлерінің сандық мәндері де өзгеретін болады. Форма ауытқуы
мен толқындық және кедір-бұдырлық арасындағы айырмашылық
критериі есебінде көбінесе орташа адымның биіктікке қатынасы
қолданылады:
S W
w
r
/
<
40
– кедір-бұдырлылық;
40
1000
<
<
S W
w
r
/
–
толқындық;
100
<
S W
w
r
/
– форманың ауытқуы.
Кедір-бұдырлықты сандық түрде бағалау үшін параметрлер қатары
қарастырылған, ал мәндерін санау профильдің орташа сызығы
m
w
деп
қабылданған бірыңғай базадан бастау алады.
Профильдің орташа сызығы
m
w
– формасы беттің номинал
профиліндей болатын және нақты базалық сызық шектеуінде профильдің
орташа квадраттық ауытқуы осы линияға дейін минималды болатындай
етіп бөлетін базалық сызық.
Кедір-бұдырлық мәндерін профильдің орта сызығынан бастап са-
нау жүйесі орта сызық жүйесі деп аталады.
Профилограммада (1.9-сурет) базалық сызық
l
шектеуінде осы
сызықтың екі жағында профиль контурына дейін орналасқан алаңдар
бір-бірімен тең болуы тиіс.
1.9-сурет. Бет кедір-бұдырлығының негізгі параметрлерін анықтаудың
профилограммасы
37
Беттің кедір-бұдырлығын өлшеу кезінде базалық ұзындық мына
сандар қатарынан таңдап алынады, мм.: 0,01; 0,03; 0,08; 0,25; 0,80; 2,5;
8,25.
Тегіс еместіктер размері үлкен болған сайын базалық ұзындық та
үлкен болуы тиіс.
Кедір-бұдырлыққа сандық баға беру төмендегі параметрлер бойын-
ша жүргізіледі:
R
a
– профильдің орташа арифметикалық ауытқуы;
R
z
– он нүкте бойынша алынған профиль тегіс еместігінің биіктігі,
R
max
– профиль тегіс еместігінің ең үлкен биіктігі;
S
m
– тегіс еместіктің орташа адымы;
S – төбелері бойынша тегіс еместіктің орташа адымы;
t
p
– профильдің салыстырмалы тірек ұзындығы (
p
– профиль қимасы
деңгейінің мәні)
R
a
параметрі профильдің барлық тегіс еместігінің орташа биіктігін,
R
z
– ең үлкен тегіс еместіктің орташа биіктігін,
R
max
– профильдің ең
үлкен биіктігін сипаттайды. Адымдық параметрлер
S
m
, S және
t
p
тегіс
еместіктің сипатты нүктелерінің орналасуын және формасын есепке
алу үшін енгізілген. Осылардың ішінде басымдыққа ие параметр –
R
a
.
Профильдің орташа арифметикалық ауытқуы
R
a
дегеніміз – абсо-
лют мәні бойынша алынған профильді өлшеу нүктесінен орта сызыққа
дейінгі
y y
y
n
1
2
, ,.....
қашықтықтарының орташа мәні:
R
n
y
a
i
i
l
=
=
∑
1
1
; (1.21)
мұндағы,
l
– базалық ұзындық;
n
– базалық ұзындықта профильдің
таңдап алынған нүктелер саны.
10 нүкте бойынша профильдің тегіс еместік биіктігі R
z
– базалық
ұзындық шектеуіндегі ең үлкен бес еңістік биіктіктерінің орташа
абсолюттік мәндерінің сомасы:
R
y
y
z
p
v
i
i
i
i
=
+
−
=
∑
∑
1
5
1
5
1
5
; (1.22)
мұндағы,
y
pi
– профильдің і-ші ең үлкен шығыңқы биіктігі;
y
vi
– і-ші ең үлкен еңістің тереңдігі.
Профильдің тегіс еместігінің ең үлкен биіктігі R
max
– базалық
ұзындық
l
шектеуіндегі профильдің шығыңқы сызығы мен еңіс
сызығының арасындағы қашықтық:
R
R
R
P
i
max
=
+
;
(1.23)
38
Тегіс еместіктің орташа адымы S
m
– базалық сызық шектеуіндегі
орташа сызық m бойынша тегіс еместіктер адымының орташа мәні,
ол көрші тегіс еместіктердің аттас жақтарының арасындағы қашықтық
түрінде анықталады:
S
n
S
m
m
i
n
i
=
−
∑
1
1
; (1.24)
мұндағы,
n
– базалық ұзындық
l
аумағындағы адымдар саны;
S
mі
– профильді көрші үш нүкте арасында кесіп өтетін және екі шеткі
нүктелермен шектелетін орта сызық кесіндісі ұзындығына тең болатын
профиль тегіс еместігінің адымы.
Төбелері бойынша тегіс еместіктің орташа адымы S – базалық
ұзындық аумағында сипатты тегіс еместіктер төбелері арасындағы
қашықтықтардың орташа мәні:
S
n
S
i
i
n
i
=
−
∑
1
1
; (1.25)
мұндағы,
n
– базалық ұзындық аумағында төбелері бойынша тегіс
еместіктер адымының саны;
S
i
– профильдің екі ең үлкен көрші
шығыңқы бөліктері проекциялары арасындағы орта сызық кесіндісінің
ұзындығына тең болатын профильдің төбелері бойынша тегіс еместік
адымы.
Профильдің салыстырмалы тірек ұзындығы
t
p
профильдің тірек
ұзындығының
h
p
– базалық ұзындыққа қатынасына тең, %:
t
b
l
l
P
i
i
n
p
=
=
⋅
=
∑
1
100
h
; (1.26)
мұндағы,
h
p
– базалық ұзындық аумағында берілген сызықтың
профильдің шығыңқы бөліктерін кесіп өтетін кесінділер
ұзындықтарының
b
i
сомасы (профильдің тірек ұзындығы);
n
– базалық
ұзындық аумағында кесіп өтетін кесінділер саны (1.9-суретті қараңыз);
l
– базалық ұзындық.
Беттің кедір-бұдырлығы бойлық және көлденең болып бөлінеді.
Бойлық кедір-бұдырлық кесу жылдамдығы векторының бағытымен
өлшенеді (1.10-сурет а), ал көлденең кедір-бұдырлық беру бағытымен
өлшенеді (1.10-сурет ә). Беттің кедір-бұдырлығы R
z
немесе R
a
параметрлерімен бағаланады.
39
1.10-сурет. Беттің бойлық (а) және көлденең (ә) кедір-бұдырлықтары
Достарыңызбен бөлісу: |
