Лекция жеке тұлға тәрбиенің объектісі, субъектісі ретінде және оның дамуы мен қалыптасуының факторы

Мектепке дейінгі балалық шақ, бастауыш мектеп шағы, жеткіншектік және жасөспірімдік шақ кезеңдерінде балалардың өсу, даму және тәрбие барысында болатын кейбір өзгешеліктері мен ерекшеліктерін еске ала отырып, мектеп және отбасы олардың іс-әрекетін тиімді етіп ұйымдастыруы тиіс.

Мектепке дейінгі балалық шақта балалардың сүйектері қатайып, бұлшық еттері өседі, дамиды. Бұл кезде балалар күнделікті тұрмысқа байланысты жеңіл еңбекке қатысады. Олардың сүйек, бұлшық ет жүйесі ұзақ уақытта еңбекті көтермейді. Сондықтан ата-аналар балалардың күш-қуатын есепке алып, еңбек тәрбиесінің түрлеріне бірте-бірте үйрету тәсілдері арқылы жаттықтыруы қажет.

Бұл жастағы балалар ертегі немесе өлеңмен жазылған қысқа әңгімелерді тыңдауға, айтып беруге өте құштар болады. Негізгі іс-әрекеті – ойын. Ойынның барысында баланың қабілеті айқын көрінеді. Бірінші сыныпқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар екендігін мұғалім де, ата-аналардың өздері де сезе бастайды. Ол қасиеттер – баланың оқуға ынтасы, сөз қоры мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және адамдар жөніндегі бірсыпыра мәліметтерді білу, дененің жетілуі және т.б.

Мектеп жасына дейінгі балаларға тән және олардың құмартып кірісетін іс-әрекеттің бір түрі – ойын. Ойын – балалардың денесін, ақыл ойын дамытудағы сарқылмас көзі. Интеллектуалдық және спорт ойындары да баланы дамытудың басты себептерінің бірі. Интелектуалдық ойындар балалардың аңғарымпаздығын, ұғымталдығын, зеректігін дамытады, қысынды ойлауын жаттықтырады.

Баланың дамуында іс-әрекеттің рөлі зор. Ол дамудың негізі іс-әрекеттердің түрлері: ойын, оқу, қоғамдық пайдалы жұмыстар, көркем өнер іс-әрекеті, спорт және т.б. Өсіп келе жатқан бала тәрбиенің обьектісі болып қана қоймай, ол тәрбиенің субьектісіне де айналуы керек. Бала тәрбиенің субьектісі болатын себебі: ол, бір жағынан, өзін қоршаған ортаны - обьектіні танушы, білуші; екіншіден, өзінің белсенді іс-әрекеті арқылы сол өзі танып ортаға өз тарапынан ықпал жасайтын адам.