Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

жүктеу 2,58 Mb. бет 58/61 Дата 12.04.2023 өлшемі 2,58 Mb. #42126 түрі Құрамы

Навигация по данной странице:

• 9. П – Б дыбысы
• 1. - шы, - шы жұрнақтары
• 2. - ғали, - қали жұрнақтары
• 4. етістіктен етістік тудыру

7. В – Б дыбысы. Орыс сөздерінің барлық буындарында кездесетін в дыбысы говорда б дыбысы болып алмасады. Мысалы : вакса – бәкіс, принавес – пірнәбес т.б. 8. Х - Қ дыбысы: ахұн – ақұн. 9. П – Б дыбысы. Ал орыс тілінде керісінше бұл құбылыс сөздің басында кездеседі. Мысалы: погребец – бөгіребас , пузырь – бөзір // пөзір ,плуг–бұлық. 10. В – У дыбысы: канава – кәнәу, канва – кәнуа т.б. Көрсетілген фонетикалық ерекшеліктер шағын аумаққа тән екенін байқауға болады. Фонетикалық құбылыстарды картография жолымен зерттегенде де, олардың шағын аудан, облыс немесе бірнеше облыс территориясын қамтып жататын өзгешеліктердің бар екенін қазақ тілінің диалектологиялық атласынан аңғаруға болады. Ал келесі картада изоморфемалық (морфологиялық) ерекшелігіне тоқталдық. 4-сурет. Изоморфемалық карта 1. - шы, - шы жұрнақтары. Батыс сөйленісінде «ахан» деген орыс сөзіне қазақ тіліндегі кәсіп я мамандық атауларын білдіретін –шы, – ші жұрнақтары қосылып қызыл балық аулайтын адамның мамандығын білдіретін ақаншы сөзі пайда болған. 2. - ғали, - қали жұрнақтары. Батыс қазақтарының тілінде кісі аттарымен байланысты кейбір ерекшеліктер байқалады. Мысалы, Даулетқали, Құрманғали, Бейсенғали, Жұмағали, Сапарғали сияқты -ғали -қали жұрнағы арқылы жасалған кісі аттары Қазақстанның басқа өлкелеріне қарағанда батыс аймақтарда көбірек кездеседі. 3. -лау/леу/дау, -деу, -тау, -теу жұрнақтары. Орыстың кірме зат есімдерден де етістіктерден де сөз тудыратын жұрнағы бар.Зат есімнен етістік тудыру : кәмбелеу //кәнбелеу /ор. канва/ - кестелеу, өрнектеу; уәкістеу /ор. вакса/ - майлау, кремдеу. 4. етістіктен етістік тудыру : мерлеу // ізмерлеу / ор. измеррять/ - өлшеу, шариттау /ор. шарить/ - әрі-бері сергелдең болу; гіребектеу /ор. грести / - қопсыту, тырмалап жинау. 5. - ка жұрнағы: ор. тушилка, қаз. төшелкі // төшелке / самаурынның өшірткісі/ ; ор. комфорка, қаз. кәмпертке / самаурынның отын басатын басқышы/ ; ор. купка, қаз. күпкі //күпке / ұсақ малдарды шомылдыру үшін әдейі арналып жасалған шұңқыр/ ; ор. землянка, қаз. зілмәнке/ /зімәнке / жер үй/ ; ор. шлейка, қаз. шлике/ /шөлке /түйе қамыт/; о.р. седелка, қаз . шүйдерке /ершік / ; ор. носилка, қаз. нәселке – зембіл, екі адамның бір нәрсені тасуы үшін арналған зат. жүктеу 2,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз