Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

Бөстекілеу (Маңғ.) – сандырақтау, қисыны жоқ сөздер айту /ор. пустяки/. Уәкістеу

жүктеу 2,58 Mb.

бет	40/61
Дата	12.04.2023
өлшемі	2,58 Mb.
	#42126
түрі	Құрамы

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 61

10.06.20 Шалғын А.Ж. диссертация

Араб-иран тілінен енген сөздер

Бөстекілеу (Маңғ.) – сандырақтау, қисыны жоқ сөздер айту /ор. пустяки/.
Уәкістеу (Орал., Қ.орда.; Сыр., Арал.) – крем жағу, бәкіс жағу. /ор. вакса/
Сібіркелеу – суық соғу, суық ұру /ор. Сибирь/ [41, 345-б.].

Араб-иран тілінен енген сөздер

Қазақ тілінің лексикалық құрамындағы араб-парсы сөздерінің тілімізге сіңісіп, табиға түрде қалыптасып кеткені сондай, тіпті мұндай шеттен ауысқан элементтердің көпшілігін қазақтың байырғы, төл сөздерінен ажырату қиын. «Бір тілден екінші тілге ауысудың ұзақ жолын басып өткен, әрқайсысы әр түрлі кезеңдерде келіп басқа тілге енген мұндай сөздердің сыртқы, дыбыстық тұлғасы тұрақсыз болып келеді» [42, 118-б.].

Қазақ тілі говорларының батыс тобында жүйесі басқа тілден (иран,араб) ауысып алынған сөздер де біршама бар. Араб-парсы лексикалық элементтері қазақ тіліне негізінен Қазақстанның оңтүстігі арқылы, өзбек тілінің ықпалы нәтижесінде келіп енді деуімізге болады. Бұл пікірге дәлел келтірейік: қазірдің өзінде Қазақстанның орталық және батыс облыстарына қарағанда, оңтүстік облыстарында тұратын қазақтардың ауыз-екі тілінде араб-парсы элементі көбірек ұшырасады.
Сондай-ақ араб-парсы сөздері қазақ тіліне ескішіл бағыттағы ақын-жазушылардың кітаптары арқылы да енген еді. Әсіресе XIX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың бас кезінде мұсылман дін басылары қазақты мұсылмандық жолдан шығармауды мықтап қолға алды. Қазақ даласында дін оқуын тарататын мектеп-медреселер көбейіп, ислам дінін дәріптейтін қисса-дастандарды көбірек бастырып салуға күш салынды .
Ең алдымен, Мұхамбет дінін қабылдаған – Алтын орда қол астындағы (қазіргі қазақ құрамына кіріп отырған) ру, тайпалар. Мұны былай қойғанда, қазақ халқы болып қалыптасқаннан кейін де қазақ даласына дінді уағыздаушы, медресе ашушылар – татар молдалары. Олар ең алдымен, Қазақстанның батыс аймаған қамтуға тырысты. Осындай себептермен Орталық говорда манпағат (береке), мүдүуар (жалыну), ығуа (бағыт), бір ығылым (біраз), еспат (дәлел) және т.б. көптеген, қазіргі әдеби тілімізде қабылданбаған, араб сөздері пайда болған. Қазақ даласына келген молдалар қазақтарды «әдемі» тілге анығырақ айтқанда, араб, иран тілінен енген сөздерді үйретуге тырысқан. Олай болса, батыс сөйленістерінде кездесетін араб-иран тілдерінен енген сөздердің лексикалық ерекшеліктеріне көз жүгіртсек.

жүктеу 2,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 61