«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

322 

экологиялық  жүйе  деп  аталады.  Биоценоздағы  тіршілік  жағдайлары  онда  болатын  зат  айналым 

әрекетіне  тікелей  байланысты  болады.биогеоценоздағы  зат  айналым  тіршіліктің  күрделенуіне 

байланысты  эволюция  барысында  үнемі  күрделеніп  отырады.  Кез  келген  биогеоценоздың  негізін 

жасыл  өсімдіктер  құрайды,олады  продуценттер  деп  атайды.  Сонымен  қатар,  әрбір  биогеоценоз, 

құрамында  өсімдіктер  немесе  басқада  жануарлармен  қоректенетін,  яғни,  дайын  органикалық 

заттарды пайдаланатындар консументтер деп аталады. 

Биогеоценоз құрамында өсімдік пен жануарлар қалдықтарын ыдыратушыларды – редуценттер 

деп  атайды.Міне,  осылай  биогеоценозды  құрайтын  ағзалардың  тіршілік  әрекетінің  арқасында 

айналадағы  орта  мен  ағза  арасында  үздіксіз  тұйық  айналым  түзіледі.Табиғаттағы  айналым  үшін 

сырттан үнемі энергия келіп тұруы керек. Ондай энергия көзі -Күн болып табылады. 

Биогеоценоздағы  күн  сәулесінің  энергиясы  ағзалардың  тіршілік  әрекетінің  нәтижесі  арқылы 

химиялық байланыстар энергиясына, механикалық және ең соңында ішкі энергияға айналады. Әрбір 

түр органикалық заттар ыдырағанда бөлінетін энергияның бір бөлігін ғана пайдаланады.Ал сол түрге 

қажетсіз, бірақ әлі энергиясы мол органикалық заттардың қалған бөлігін басқа ағзалар пайдаланады. 

Эволюция  барысында  әрбір  биогеоценоздарда  бастапқы  қоректік  заттан  өзіне  қажетті  материалдар 

мен  энергияны  алатын  өзара  бір-бірімен  тығыз  байланыста  болатын  түрлер  тізбегі  қалыптасқан. 

Көптеген  түр  дараларының  арасындағы  мұндай  күрделі  байланыстарды  қоректік  тізбектер  деп 

атайды. 

«Экожүйелер»  және  «биогеоценоз»  ұғымдары  бір  –  бірімен  ұқсас,жүйе  ішінде  айналымда 

болады,  «билгоеценоз»  –  белгілі бір  аймақты  қамтиды.Олай болса, билглоценоз  жер  бетінің  белгілі 

бір бөлшегін алып жатқан, өсімдіктер жиынтығымен немесе – фитоценозбен сипатталады. 

Қоректік  тізбектің  қай  сатысында  болмасын  соңында  органикалық  қалдықтар  түзіледі. 

Оларды бактериялар мен ұсақ жәндіктер ыдыратады, осылайша коректік тізбек тұйық жүйе бойынша 

жүреді.Бұл заңдылық бірін – бірі жеу нәтижесінде жүреді де, коректену тізбегі арқылы жүзеге асады. 

Тізбек  ішінде  трофикалық  сатысын  бөледі.Коректену  тізбегінің  осылайша  жалғасуы  экологиялық 

пирамида ережесі арқылы жүреді [2 , 88-89 ]. 

Республикамыздың  топырақ  жамылғыларының    күрделi  және  әр  түрлi  болуы,  еліміздің 

өңірлерінің климаттық жағдайымен тікелей байланысты . Осының өзі жеріміздің байлығының негізгі 

бір көрсеткіші. Осы факторларға байланысты топырақ жамылғысының зоналар бойынша таралғаны 

айкын  байқалады.  Еліміздің  жазық  бөлiгiнің  85%-ын  алып  жатыр.  Осыған  сай  республикамыздың 

аумағында биоресурстардың көп таралуына мүмкіндік береді. Ағзалардың бір түрдің өзі климаттық 

зоналарға  сәйкес  биологиялық  массалары,  морфологиялық  белгілері  өзгеріп  отырады.  Қара 

топырақты  зона  3  зона  араларына  бөлiнедi  сiлтiсiзденген  қара  топырақ  орманды  дала  табиғат 

зонасының  оңтүстiгiнде  аз  ғана  бөлiгiн  алып  жатыр;  кәдiмгi  қара  топырақ  және  оңтүстiктегi  куаң 

даланың  қара  топырағы  –  дала  зонасына  тән.  Құнарлылығы  жағынан  алдыңғы  екі  өңiрдiң  топырақ 

құрамында гумусы  мол қара топырақ көлемінің азаюы, және де топырақтың қара шiрiндiсi қоңырқай 

түсті  болып  келеді.  Қара  топырақты  зона  ылғалымен  қамтамасыз  етiлген  жазық  далада  тараған, 

республиканың негiзгi астық өндiретiн алқабы осы өңірде өсіріледі . Бұо Орталық Қазақстанның көп 

жерiн, Каспий маңы ойпатының солтүстiгiн, Шығыс Қазакстан облысының жазықтарын алып жатыр. 

Осындай топырақтар  – республиканың оңтүстiк дала және шөлейттi алқаптарын алып жатқан зона. 

Қара қоңыр топырақ зонасы да 3 зонаға бөлiнедi: қуаң даланың күңгiрт қара қоңыр топырақты, куаң 

даланың жай қара қоңыр топырақтары және  шөлейт жердiң ашық қара қоңыр топырақты өңiрлері [3, 

97-98 ]. 

 

Әдебиеттер: 

1. А.Е.Новиков «Топырақ тіршілігі» 

2. Т. Қасымбекова, А.Мұхаметжанов «Жалпы биология» 

3. Бигалиев А., Жамалбеков Е., Білдебаев Р., «Қазақстан топырағы және оның экологиясы» 

 

 

 

 

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

323 

                                                                                                                              Аскарбек   Камила                                                                                                                                       

                                                                                                                           5В060900-География                                                                                                                                                                                                   

                                                                                                                                   ҚазМемҚызПУ                                                                                                 

                                                                               Ғылыми жетекшіcі: г.м., аға оқытушы Ж.Е. Сдыкова  

 

 

 

ҚАЗАҚСТАНДА ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ МЕН БАҒЫТТАРЫ 

 

Аннотация.  Туризм рассматривается  как  отдельный  сектор  экономики. Индустрия 

туризма  будет  влиять  на  экономику  государства,  лишь  в  случае,  если  он  будет  развиваться 

всесторонне. Экономическая эффективность туризма предполагает, что индустрия туризма будет 

развиваться  параллельно  с  другими  отраслями  социально-экономического  комплекса  страны. 

Развитие  туризма  напрямую  зависит  от  инфраструктуры  экономики.  При  производстве 

туристических  услуг  особое  значение  имеет  инфраструктура  туризма.  Под  инфраструктурой 

туризма  понимается  комплекс  сооружений,  дорожнокоммуникационных  и  коммунально-бытовых 

объектов, обеспечивающие нормальный доступ туристов к туристским ресурсам, надлежащие их 

использование, а также обеспечение жизнедеятельности предприятий индустрии туризма. 

Abstract. Tourism is considered as a separate sector of the economy. The tourism industry will affect 

the economy of the state, only if it develops all sidedly. The economic efficiency of tourism suggests that the 

tourism  industry  will  develop  in  parallel  with  other  sectors  of  the  country's  socio-economic  complex.  The 

development of tourism depends on the infrastructure of the economy. In the production of tourism services, 

tourism  infrastructure  is  of  particular  importance.  Tourism  infrastructure  is  understood  as  a  complex  of 

facilities,  road-communication  and  utility  facilities,  ensuring  the  normal  access  of  tourists  to  tourist 

resources, their proper use, as well as life support of tourism industry enterprises. 

 

 

Туризм  әлемдік  экономикада  басты  рөлдің  бірін  атқарады. Дүниежүзілік  туризм 

ұйымының (ДТҰ) 

деректері 

бойынша 

ол 

әлемдегі жалпы 

ұлттық 

өнімнің оннан 

бір 

бөлігін, халықаралық  инвестицияның 11  пайыздан  астамын  ұстайды,  әлемдік өндірістің әрбір  9-шы 

жұмыс орнын туризм қамтамасыз етеді. 

Туризмнен  түскен  табыс  мұнай,  өнімдері  және  автомобиль  экспорты  табысынан  кейін 

тұрақты 3-ші орында келеді. Мұндай оң үрдіс жаңа мың жылдықтың бас кезінде де ұсақталады деп 

күтілуде.  Әлемдік  туристік  рыноктың  дәстүрлі  аудандары  өзінің  рекреациялық  сыйымдылығының 

шегіне  іс  жүзінде  жеткендіктен,  туризмнің  өсуі  туристер  баратын  жаңа  аумақтар  есебінде  басым 

дамитын  болады.  Осыған  байланысты,  Қазақстанның  әлемдік  туристік  рынокта  өзінің  лайықты 

орнын табуға бірегей мүмкіндігі бар. 

Туризм: 

-  халықтың рекреациялық қажеттілігін  (денсаулығын  жақсарту,  күш-қуатын  қалпына 

келтіру, шығармашылығына қайта шабыт беру, түсіңкі көңілін көтеріп, өмірге құштарлығын арттыру 

үшін істелген іс, т.б.) қанағаттандырады. 

-  ол  мол  кіріс  кіргізеді.  Қазіргі  кезде  пайдалы  қазбалар  қоры  жоқ  көптеген  мемлекеттер 

туризмді дамыту арқылы үлкен пайдаға кенеліп отыр. 

-  ол  рухани-мәдени  дамуға,  өнер  мен  ғылым-техникаға  серпін  беріп, инновацияға орай 

жаратады. 

-  адамаралық қарым-қатынасты жаңа деңгейге көтеріп, интеграцияны тездетеді. 

-  сол жер, сол халық, сол елді өзге ел мен халыққа танытып, шынайы жарнама жасайды [1].   

Қазіргі  туризм  -  бұл  әлемдік  экономиканың  құлдырауды  білмейтін  саласы.  Мамандардың 

есебі  бойынша,  орташа  есеппен  бір  шетелдік  туристің  беретін  табысын  алу  үшін  оған  бара  бар 

шамамен 9 тонна тас көмір, немесе 15 тонна мұнай, немесе 2 тонна жоғары сортты бидайды әлемдік 

рынокқа шығару керек. Бұл ретте, шикізат сату елдің энергия көздерін азайтады, ал туристік өндіріс 

таусылмайтын  ресурстармен  жұмыс  істейді.  Шетелдік  экономистердің  есебі  бойынша,  100  мың 

турист қалада орташа есеппен екі сағат болған кезде кемінде 350 мың доллар немесе адам басына бір 

сағатта 17,5 доллар жұмсайды. . Сөйтіп, шикізат сату өзіндік экономикалық тығырыққа тірелу болса, 

ал туризмді дамыту — ұзақ мерзімді, экономикалық тиімді болашақ. 

Туризм мемелекеттің экономикасына үш оң нәтиже береді: