«ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

314 

  1. «Межелік білім деңгейі» құрылымының тұжырымдамалық моделін негіздеу; 

  2. зерттелген пәннің тезаурусын жасау; 

  3. жобалау межелерін бағалау құралдары; 

  4. технологиялық дамудың барлық сатыларында топтық сараптама әдістерін қолдануға; 

  5.  межелік  бағалау  құралдарының  сапалық  параметрлерін  анықтайтын  білім  алушылардың 

үлгісіндегі технологияларды сынау; 

  6.  педагогикалық  мониторингте  оқытудың  межелік  деңгейін  және  межелік  білімді 

диагностикалау нәтижелерін пайдалану; 

  7.  Білім  беру  сапасын  арттыру  мақсатында  білім  беру  процесінде  оқытудың  межелік  деңгейі 

туралы мәліметтерді пайдалану. 

  Е.Ю.  Пайвина  жұмысында  [2,  19б]  білім  беру  элементтерінің  профильді  интеграцияланған 

құрылымдарын жобалаудың педагогикалық технологиясы әзірленді және сапалы тұрғыдан тестіленді, ол 

бірқатар  оқу  үрдістерін  қамтиды,  соның  ішінде  оқу  элементтерінің  бейінді  интеграцияланған 

құрылымдарын  жобалау  үшін  ғылыми  негізделген  алгоритмдеу;  профильді  оқыту  мазмұнын  құрудағы 

топтық  сараптама  әдістерін  қолдану;  білім  беру  туралы  ақпараттарды  іріктеу  және  құрылымдау  арқылы 

оқытудың  тезаурусын  қалыптастыру.  Квалиметриялық  әдiстi  жалпы  бiлiм  беру  мекемелерi  үшiн 

аттестаттау  технологиясын  дамытуға  да  қолдануға  болады.  Бұл  жағдайда  сапалы  технология 

сертификаттау  сапасына  әсер  ететін  факторларды  талдауды  қамтиды;  жүйелік  және  сапалы  әдістерге 

негізделген  сертификаттау  технологияларын  оңтайландыру  және  алгоритмдеу;  тестілеу  және  сауалнама 

жүргізу,  педагогикалық  сараптама;  заманауи  математикалық  үлгілер  мен  есептеуіш  техника  негізінде 

сертификаттауды компьютерлендіру, рейтингтік жүйелердің құрылысы және мониторинг жағдайына қол 

жетімділік;  жалпы  біліктілікті  бағалау  теориясы  мен  экспериментальды  квалиметрия  әдістерін  қолдану. 

Жоғары оқу орнындағы білім беру сапасының педагогикалық мониторинг жүйесін құру үшін технология 

әзірленді,  оған:  университетте  мамандарды  даярлау  сапасына  әсер  ететін  факторларды  талдау;  жүйелік 

және  сапалы  әдістерге  негізделген  мониторингтің  өлшемдерін  оңтайландыру;  топтық  сараптама  әдісіне 

негізделген  зерттеулерді  алгоритмизациялау; 

заманауи  математикалық  модельдер  негізінде 

компьютерлендірілген  мониторинг  кіреді.  Бастауыш  кәсіптік  білім  беру  жүйесінде  педагогикалық 

инновацияларды  құру,  дамыту,  қолдану  және  тарату  бойынша  инновациялық  педагогикалық  үдерістің 

тиімділігі  Г.З.  Файзуллина  жұмысында  қарастырылады.  Инновациялық  процестерді  басқарудың  сапалы 

тәсілі  мыналарды  қамтиды:  жобаларды  бағалаудың  сараптық  әдістерін  қолдану;  инновациялық 

қызметтерді  құру  (диагностика,  маркетинг,  мониторинг  және  т.б.);  инновациялық  процестермен 

айналысатын  педагогикалық  кадрлардың  біліктілігін  арттыру;  түрлі  өлшем  құралдарын  қолдану 

(сауалнама,  тестілеу,  рейтингтік  өлшемдер).  Т.Ханованың  жұмысында  ұсынылған  сауалнама  әдісімен 

оқыту  сапасын  бағалаудың  сапалы  технологиясы  [3,  204б]  мынадай  құрамдас  бөліктерді  қамтиды: 

оқытудың  сапасын  бағалау  алгоритмі;  сауалнаманың  алгоритмі;  сауалнама  нәтижелерін  математикалық 

статистикалық өңдеу. 

Жоғарыда келтірілген мысалдарды қорытындылай келе: кез-келген сапалы технология:  

1. емтихан сапасына әсерететін факторларды талдау;  

2. сараптама тұжырымдамалық моделін негіздеу;  

3. сараптаманы оңтайландыру және алгоритмдеу; 

4.  бағалау  құралдарының  сапалық  параметрлерін  (бағалаудың  сапалық  критерийлерін)  таңдау 

және өлшеу үшін технологияларды әзірлеудің барлық сатыларында сараптамалықәдістерін қолдану;  

5. бағалау құралдарын жобалау;  

6. педагогикалық бақылауда рәсімнің нәтижелерін пайдалану; 

7. заманауи математикалық модельдер мен есептеулер негізінде компьютерлендіру.  Емтиханның 

математикалық  аппараты  емтихан  құралдарын  әзірлеу  үшін  математикалық  әдістер  мен  үлгілерді 

қолдануды қамтиды; емтихан нәтижелерін өңдеу.  

 Осылайша, квалиметрлік технология көмегімен белгілі бір алгоритмге және нақты математикалық 

аппаратты  қолдануға  байланысты  орындалатын  квалиметриялық  процедуралардан  тұратын  технология 

көзделеді. 

Әдебиеттер: 

1.  Любимова  О.В.,  Черепанов  В.С.  Технология  диагностики  «пороговых  знаний»  обучаемых  на 

основе квалиметрического подхода. – М.: Изд. центр НОУ «ИСОМ», 2006. – 51 с.  

2.  Пайвина  Е.Ю.  Конструирование  профильно-интегрированных  структур  учебных  элементов: 

автореф. канд. пед. наук: 13.00.08 / Е.Ю. Пайвина. – Ижевск, 2002. – 19 с.  

3.  Ханова  Т.Г.  Квалиметрическая  технология  оценки  качества  преподавания  методом 

анкетирования: дисс. … канд. пед. наук: 13.00.08 / Т.Г. Ханова. – Ижевск, 1997.- 204 с.  

 

 

 «ЖАСТАР ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ: БҮГІНІ МЕН БОЛАШАҒЫ»               

Студенттер, магистранттар, докторанттар мен жас ғалымдарды  72-Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясы               

Сәуір, 2019 

 

315 

V. NATURAL SCIENCE 

 

 

Аскарбаева      

                                                                                Научный руководитель: д.б.н., профессор Мауи А.А. 

КазГосЖенПУ 

 

 

БИОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОЗБУДИТЕЛЯ РИЗОМАНИИ САХАРНОЙ 

СВЕКЛЫ И ЕЕ ВРЕДОНОСНОСТЬ НА ОРОШАЕМЫХ ЗЕМЛЯХ ЮГО-ВОСТОКА 

КАЗАХСТАНА 

 

Түйіндеме:  Мақалада  қант  қызылщасының  ризомания  ауруының  қоздырғышының 

биологиялық  ерекшеліктері  зерттеелген.  Осы  аурудың  таралуы,  зияндылығы  анықталған.  

Ризомания ауруын  тарататын саңырауқұлақ   Polymyxa betae  екені көрсетілген.  

Abstract:  The  article  presents  the  symptoms  of  manifestation,  some  biological  features  of  the 

causative  agent  of  sugar  beet  rhizomania.  The  harmfulness  of  rhizomania  in  the  conditions  of  southeast 

Kazakhstan was determined. 

 

Симптомы  ризомании  проявляются  как  на  листках,  так  и  в  корнеплодах.  Особенно  четко 

диагностируется болезнь во второй половине вегетации и во время уборки корнеплодов. Болезнь, как 

правило, проявляется очагами. Инфицированные растения вянут в течение дня из-за недостаточного 

водоснабжения  вследствие  поражения  проводящих  пучков,  по  которой  вода  и  растворенные  в  ней 

минеральные  соли  поступают  в  надземную  часть  растений.  В  ночное  время  тургор  частично 

восстанавливается.  При  ранней  инфекции  растения  если  не  гибнут,  то  в  конце  вегетационного 

периода  сильно  отстают  в  росте,  имеют  мелкие  недоразвитые  корнеплоды,  их  масса  в  10-15  раз 

меньше, чем у нормально развитых растений [1, 221с]. 

При  общем  обзоре  в  поле  отмечаются  участки  (очаги)  с  пожелтением  листьев.  При  более 

детальном рассмотрении можно установить: 

листва растений прозрачная, от бледно салатно-зеленого до лимонно-желтого цвета; 

пожелтение жилок листьев (этот симптом встречается редко); 

центральные листки иногда имеют удлиненные черенки и суженные листовые пластинки; 

растения  поникшие  и  сильно  отстают  в  росте  (при  этом  может  и  не  быть  никаких  симптомов  на 

листе). 

Симптомы на корнеплодах сахарной свеклы: 

на  поперечном  разрезе  корнеплода  проводящие  сосуды  окрашены  от  бледно-желтого  до  темно-

коричневого цвета; 

Переносчик  ВНПЖС  –  почвенный  плазмодиофоровый  гриб  Polymyxa  betae  поражает 

сахарную свеклу и некоторые овощные культуры. Круг восприимчивых к P. betae растений довольно 

узок  -  это,  главным  образом,  виды  семейства  Chenopodiaceae,  а  также  отдельные  представители 

семейства Portulacaceae и Amaranthaceae [2, 675с]. 

Гриб-переносчик  ВНПЖС  выявлен  в  почве  всех  стран,  где  зарегистрирована  ризомания 

сахарной свеклы [5]. P. betae сам по себе является слабовирулентным для растений сахарной свеклы, 

но может замедлить рост всходов. Вирулентность гриба стремительно возрастает при обретении им 

вирофорности  -  наличия  в  нем  вируса,  носителем  которого  он  может  стать,  если  развивается  в 

пораженном ВНПЖС растении [3, 352с].  

Цисты  Polymyxa  betae  -  самостоятельные  клетки,  шарообразные,  4,2-5,0  мкм  в  диаметре,  с 

бесцветной  гладкой  оболочкой.  Циста  после  прорастания  образует  одну  первичную  зооспору.  В 

клетке встречаются по 2-3 спорангиальних плазмодия и от 4 до 300 цистосорусов, которые варьируют 

по форме. Зооспоры передвигаются с помощью двух жгутиков. 

При  выращивании  сахарной  свеклы  на  инфицированных  вирусом  участках,  зооспоры  гриба 

проникают  в  эпидермальные  клетки  ризоидов  корнеплода,  после  чего  он  поражается  ВНПЖС. 

Установлено,  что  вирофорные  зооспоры  составляют  незначительную  часть  от  общего  количества 

всех  зооспор  гриба  на  зараженных  участках.  Например,  в  Голландии  вирофорными  оказались 

приблизительно  10-15  %  спор  гриба.  Поскольку  P.  betae  не  культивируется  на  искусственных