ЖанқҰл тамараасар қалниязқызы

44 
 
көркем-бейнелі 
ойлауға 
қатысты 
еріктік 
қызметтің 
мақсаттылығы, 
танымдылының  ерекшелігі,  өзара  байланыс  пен  өзара  іс-әрекеттің 
сипаттамасындағы кешенді дамуды құрайды.                 
Жоғарыда 
көрсетілгендер 
негізінде 
ұлттық 
музыка 
арқылы 
интеллектуалды  дамудың  тәжірибесі  ретінде  біз  студенттің  кәсіби 
ұстанымының  қалыптасуы,  болашақ  кәсіби  іс-әрекетінің  мәнін  зерттеу, 
болашақ мамандығына қызығушылық таныту, ең алдымен, ұлттық музыканың 
әртүрлі  тәсілдерін  меңгеру,  білімге  ие  болу  мен  жүзеге  асыру  үдерісіндегі  
негізгі түрлі ұстанымдардағы студенттің тәжірибесі ретінде түсінеміз. Болашақ 
мұғалімдердің  ұстанымы  біртұтас  кәсіби  іс-әрекеттің  ерекшелігі  ретінде 
бейнеленеді. 
Болашақ 
мұғалімдердің 
кәсіби 
ұстанымын 
құрайтын 
шығармашылық көзқарас оның келешектегі кәсіби өсуінің, кәсіби даярлықтағы 
құрылымның  ұлттық  музыка  арқылы  интеллектуалды  даму  үдерісі  мен  жаңа 
мазмұнды  көрудің  мүмкіндігін  жасайды.  Болашақ  мұғалімдердің  ұстанымы 
интеллектуалдық  дамудың  формасы  мен  мазмұнына  әсер  ететін  әр  түрлі  іс-
әрекеттегі  ұлттық  музыка  құралдарының  өзіндік  шығармашылық  қабілеті  мен 
бағытын анықтайды.       
Болашақ  мұғалімдердің  ұстанымын  құрайтын  шығармашылық  тәсілдер 
ұлттық  музыканы  интеллектуалды  даму  тұрғысынан  меңгерудің  жаңа 
бағыттарын  іздеу,  көптеген  пайымдаулар,  ой  қорытындылары  мен  өзінің 
баламалығын  таңдауға  мүмкіндік  береді.  Ұлттық  музыканың  шығармасына 
қатысты  болашақ  мұғалімдердің  ұстанымы  субъектінің  «эмоционалдық-
эстетикалық  бағдарламасындағы»  түрлі  композиторлық  ойлардағы  жаңа 
құндылықтық-мағыналық  мазмұн  құрайтын  тұлға  байланыс  құрайды. 
Теориялық  білімді  тәжірибелік  қабілетке  ауыстыру  үшін  жаңа  білімнің 
қажеттілігі  барлық  ойлау  үдерісінің  өзектілігі  болып  саналатын  авторлық 
мәтіннің  назарына  қатысты  ұлттық  музыканың  шығармашылығы  түрленеді. 
Осының  барлығы  ұлттық  музыкадағы  құндылықтық-мағыналық  қатынастағы 
болашақ мұғалімнің ұстанымын анықтауға мүмкіндік береді.     
Ұлттық  музыканы  меңгеру  кезінде  студенттердің  эмоционалдық-бағалау 
іс-әрекеті  мен  ойлау  тәжірибесі  практикадағы  қабілет  пен  дағдыға  қатысты 
психологиялық-педагогикалық  және  әдістемелік  қабілет  пен  дағдылар, 
аспаптық,  дирижерлік-хор,  вокалды-хор,  музыкалық-теориялық  жүйедегі 
мұғалімнің  музыкалық  іс-әрекетіндегі  ұлттық  музыкаға  қатысты  мәселенің 
шешімін  табу  үшін  керекті  әдістемелік,  орындаушылық,  теориялық  және 
әдістемелік қабілет пен дағдылар қажет.      
Эмоционалдық-бағалау тәжірибесі келесі студенттердің интеллектуалдық 
даму  деңгейін  анықтайтын  өзара  байланыстағы  белгілі  бір  кезеңнің  жұмысын 
қорытындылайды.  
Ұлттық  музыкадағы  эмоционалдық  жауап  музыкалық  жетістікті  бағалау 
мен  шығармашылық  қабілетті  барынша  есту  қажеттігін  ескереді.  Студенттің 
интеллекті  дами  түссе,  оның  ұлттық  музыкадағы  эстетикалық  бағалауы 
объективті болады.  

45 
 
Ұлттық  музыканы  бағалай  білу  ұлттық  музыкаға  деген  қызығушылық 
тудыратын  тұлғаның  интеллектуалды  даму  қабілеті  мен  музыкалық 
репертуарды таңдауға мүмкіндік береді.  
Ұлттық 
музыка 
арқылы 
тұлғаны 
интеллектуалды 
дамытудың 
психологиялық  іргетасын  қарастыра  отырып,  интеллектуалдық  дамытуда 
ұлттық музыканың әртүрлі бағытын оған меңгертудің нәтижесінде оның кәсіби 
қызметіндегі мақсатты бағыттылықты жүзеге асыруына және әлеуметтік ортада 
танылуына  мүмкіндік туады, деп айтуға болады.  
Сонымен  студенттердің  интеллектуалды  дамуының  басты  құралдардың 
бірі  халық  өнері,  соның  ішінде  ұлттық  музыка  шығармашылығының  тәлімдік 
негізі,  мәні  мен  мазмұны  болып  табылады.    Оны  жүйелі  меңгеру  мен  сақтау, 
дамыту мен  өмір жағдайларында тиімді пайдалану олардың  ата-баба мұрасына 
оң,  аялы  көзқарастарын  қалыптастырады  және  жаһандану  жағдайында  өзіндік 
болмысын сақтап қалу мен ұлттық өнерін дамытуға септігін тигізеді [103].  
Біздің  зерттеуіміз  үшін  нақты  музыкалық  қабілет,  музыкалық  есту, 
музыкалық жады (ес), сезім ырғағы негізгі зерттеу пәні болып табылмағанымен, 
олардың  бәрі  ұлттық  музыка  арқылы  студенттерді  интеллектуалды  дамытуға 
мүмкіндік беретін компоненттер саналады.  
Зерттеу  барысында    студенттерді  ұлттық  музыка  арқылы  интеллектуалды 
дамытудың  психологиялық  ерекшеліктерін  анықтау  бізге  аталған  дамудың 
механизмін жасауға мүмкіндік берді, оны төмендегі суреттен көруге болады:  
 
 
 
Сурет 1 –  Студенттерді ұлттық музыка арқылы интеллектуалды дамытудың 
психологиялық ерекшеліктерінің даму механизмі 
 
 

46 
 
 
Сонымен    біз  жоғарыда    айтылып  өткендер  мен  талдаулар  негізінде 
«ұлттық  музыка  арқылы  тұлғаны  интеллектуалды  дамыту  түсінігіне  өз 
анықтамамызды береміз.  Біздің тұжырымдауымызша студенттің қазақ ұлттық 
музыкасы  арқылы  интеллектуалды  дамуы  дегеніміз  болашақ  кәсіби 
біліктілігіне  әлеуметтік  жауаптылығының  артуына,    рухани-адамгершілік 
тұлғасының  кемелденуіне  мүмкіндік  жасайтын,    ұлттық  музыканы 
эмоционалдық-құндылық  тұрғысынан  игеруіне  бағытталатын,    ойлау  іс-
әрекеттерінің  тәжірибесі  жинақталатын,    интеллектуалдық    және  арнайы 
музыкалық қабілеттері дамитын біртұтас үдеріс.    
Сонымен,    жоғары  оқу  орнында  оқыту  барысында  студенттерді  ұлттық 
музыка  арқылы  интеллектуалды  дамыту  ұлттық  музыканың  эмоционалдық 
құндылығын  меңгеруге,  оның  әртүрлі  кәсіби  және  өмірлік  жағдайда  тиімді 
қолдануға,  жаңа  қажетті  білімге  ие  болуға,  тиісті  жағдайдың  туындауына 
байланысты  нақты  және  шынайы  мақсаттарды  қоя  білуге,  нақты  тәсілдер  мен 
қызметтік  құралдарды  анықтай  отырып  іс-әрекеттік  үдерісте  өңдеуге,  оларды 
дамытуға, соңында алға қойылған мақсатқа жетуге мүмкіндік береді.   
Осы  параграфта  іщінара  айтылып  өткендей  студенттерді  ұлттық  музыка 
арқылы интеллектуалды дамытуда әдіснамалық тұғырлар негізге алынады, олар 
туралы келесі параграфта баяндалады. 
 
1.3    Студенттерді  қазақ  ұлттық  музыкасы  арқылы  интеллектуалды 
дамытудың  әдіснамалық тұғырлары 
Қазақ  ұлттық  музыкасы  арқылы  болашақ  мұғалімдерді  интеллектуалды 
дамыту  оның  стратегиялық  бағытын  анықтайтын  теориялық  негіздеме  мен 
ұстанымын, тәсілдер мен  жетекші идеяларын  анықтаудан талап етіледі. Сондай-
ақ,  ұлттың  шығармашылық  негізі  –  адам  капиталының  даму  бағытындағы  жаңа 
білім беру парадигмасына, қазақстандық қоғамды жаңарту ойларына сәйкес келу 
қажет.   
Ғылыми    әдебиеттерде  «тұғыр»  түсінігі  мәселенің  шешімі  ретінде  әдістер, 
ұстанымдар,  ойларға  сәйкес  қолданылады.  Тұғыр  –  әдіснамалар  мен 
көзқарастардың шешімін табатын, философиялық, психологиялық-педагогикалық 
алғышарттардың  негізгі  ойларын  ашатын  құрал,  мақсатқа  жетудің  механизмі, 
ұстанымы, басты мақсаты болып табылады.  
Психологиялық-педагогикалық  көзқарас  негізінде  ұлттық  музыка  арқылы 
болашақ мұғалімдерді интеллектуалды дамытуда мынадай әдіснамалық тұғырлар 
негізге 
алынады: 
жүйелік, 
іс-әрекеттік, 
тұлғалық, 
акмеологиялық, 
аксиологиялық,  кешендік,  мазмұндық,  сонымен  қатар  теориялық-тәжірибелік 
міндеттердің шешімі үшін ұлттық музыка арқылы интеллектуалды дамудың ішкі 
және сыртқы факторлары басшылыққа алынады.  
Іс-әрекет  теориясы  тұлғаның  даму  үдерісінде  жетекші  болып  саналатын 
іс-әрекеттің  түрлерін  анықтайды.  Жетекші  іс-әрекет  А.Н.Леонтьевтың 
еңбектерінде  анықталған.  Оның  анықтамасы  бойынша  «тұлғаның  даму  кезеңі 
психологиялық  ерекшелік  пен  психикалық  үдерістің  басты  өзгерісінен  талап 
етіледі»  [104].  Э.Ф.Зеер  –  студент  үшін  жетекші  іс-әрекет–  оқу-кәсіби  іс-