ЖанқҰл тамараасар қалниязқызы

49 
 
ұлттық  музыка  арқылы  интеллектуалды  дамытудың  үлгісіндегі  динамикалық 
жүйе  мен  оның  тұтас  бейнесі  өзара  әрекеттестікте  болады.  Ұлттық  музыка 
арқылы  болашақ  мұғалімдерді  интеллектуалды  дамыту  ұлттық  музыканың 
шығармашылығындағы  құндылықты  тиімді  пайдалануды  көздейді.  Осыған 
қатысты 
жоғары 
мектептердің 
жағдайында 
болашақ 
педагогтарды 
интеллектуалды  дамытудың  жүйе  құрайтын  факторлары  мәдени  тәсілдерін  
жүзеге асыру болып табылады.       
Ұлттық музыка арқылы болашақ мұғалімдерді интеллектуалды дамытудың 
мәденитанымдық    тәсілі  өз  халқының  музыкалық  мәдениетін  тасушы 
субъектінің  дамуын    ұлттық  музыкалық  мәдениеттің  талаптарына  сәйкес 
белгілі  бір  тұлғаның  мәдени  және  әлеуметтік  үдерісін  ескере  отырып 
қарастырады.   
Мәденитанымдық  тәсіл  алға  қойылған  мақсаттар  мен  міндеттерді  шешуде 
«ұлттық  музыкалық  мәдениет»,  «ұлттық  музыкалық  білім  беру»  ұғымын 
зерттеушілердің ой-пікір, көзқарастарын негізге алуға  бағытталады (Е.Н.Шиянов, 
Ж.Ж.Наурызбай,  М.Е.Ержанов,  М.Х.Балтабаев,    В.К.Шаповалов,  Е.В. 
Бондаревская, В.В.Сериков, И.С. Кон, Н.Б. Крылова, С.В. Кульневич және т.б.). 
Ұлттық  музыканың  мәденитанымдық  тәсілі  мазмұны  –  ұлттық-мәдени 
құндылықтың негізгі тарату  бағыты мен қазақ мәдениетінің маңызды бір  бөлігі 
болып табылады. Ұлттық музыка жоғары мақсатқа қол жеткізуге қызмет етеді – 
тұлғаны  этностар  субъектісі  және  олардың  шығармашылық  мәдениетін 
тасушылар ретінде қалыптастырады.  
Мәденитанымдық тәсіл жергілікті заманауи дәуір мен жаһандану арасындағы 
қарама-қарсылықты  кеңейтетін  ұлттық  музыкалық  білім  берудің  мүмкіндігін 
анықтайды және музыкалық мәдениеттің өзара байланысына бағытталады.   
Адамгершілік  көзқарастар  мен  жалпы  адами  құндылықтарға  жүгінудің 
ерекшелігіндегі  қоғамдық  дамудың  заманауи  тұжырымдамасы  жоғары  мектеп 
жағдайында  ұлттық музыка арқылы болашақ мұғалімдердің интеллектуалдық 
дамуын жүзеге асыруда аксиологиялық дамудың мәнін белсендіреді.   
Аксиология  грек  тілінен  аударғанда  («axia»  -  құндылық  және  «logos»  - 
ғылым)  әлемдегі  құндылық  жүйесі  мен  табиғаттағы  философиялық  ғылымның 
құндылығын білдіреді. Барлық антропологиялық ғылым адамды зерттей отырып 
әрбір  қызметтің  түрлеріне  қатысты  оның  көптеген  құндылықтарын    анықтайды. 
Философияда  «құндылық»  –  қоғамдағы  адамның  дамуы  мен  тұлғаның  өзін-өзі 
жетілдіру мүмкіндігіндегі объективті өмірдегі адамдық қатынасты білдіреді.   
Болашақ  педагогтарды  кәсіби  даярлаудың  аскиологиялық  аспектісі 
адамгершілік  таңдауды  талап  ететін  жағдайдан  ойша  шығу,  өзінің  қызметінің 
жағдайын алдын-ала көру мен басқа адамдар мен студенттердің қабілетін, ойын, 
мінез-құлқын бағалауды сипаттайды. Студент болашақ кәсіби қызметі үдерісінде 
тұлғалық  мәнділігі  мен  оны  жүзеге  асырудағы  қажетті  құндылықтарды 
белсендіреді.  Болашақ  маманның  тұлғалық  әлеуетіндегі  интеллектуалдылықты 
қалыптастырудың  аксиологиялық  тәсілінің  мәні  жоғары  оқу  орнында  қоғамға 
пайда келтіретін өзін-өзі тұлғалық жетілдіруге дайын, әлеуметтік  сапалық мәнге 
ие студент тұлғасын дамыту қажеттігі маңызды саналады.        

50 
 
Аксиологиялық  тәсіл    –    (Л.А.Степашко,  Е.С.Волков,  Е.П.Шастина,  Г.К 
Нұргалиева, Қ.Нұрланова  және т.б.) белгілі бір іс-әрекеттің субъектісінің ішкі 
ынта-түрткісі  мен жеке мәндегі тұлғалығын және оның дамуына ықпал ететін  
ұлттық музыканың құндылығын меңгеруге бағытталады. Студенттердің ұлттық 
музыканы меңгерудегі тұлғасының даму деңгейі кәсіби іс-әрекетті жеке жүзеге 
асырудан  және  оны  дербес  анықтау  мүмкіндіктері  мен  интеллектуалдық 
дамуының деңгейінен талап етіледі.   
А.А.Деркач    –    акмеологияны  ғылыми-педагогикалық  салада  дамытқан 
ғалымдардың  бірі.  Ол  оның  заңнамасын,  шарттарын,  факторы  анықтай  отырып, 
оның    адамның  шығармашылық  әлеуетін  ынталандырудағы,  өмірлік  жолдың 
әртүрлі  кезеңіндегі  кәсіби  іс-әрекеттер  мен  өмірдің  шыңына  жетудегі 
шығармашылық іс-әрекетке даярлығы жолдарын дамытады [110].   
Акмеологиялық  тәсіл  (Б.Г.Ананьев,    А.А.Бодалев,  Н.В.Кузьмина, 
А.К.Маркова) адамның жоғары жетістікке жетуін қамтамасыз ететін табиғи мәнді 
анықтайды.  Оның  әрбір  қалыптасу  кезіндегі  субъектінің  және  тұлғаның  қызметі 
ретінде  принциптер  мен  ойлардың  жиынтығын  ұсынады.  Дегенмен, 
акмеологиялық  тәсілдің  негізі  тұлғаның  толық  дербестігін  жетілдірудегі  өзінің 
жетістікке  жетуінде  адамның  кәсіби  дамуы  мен  тұлғалық  бірыңғайлығындығы 
құнды ойларды қамтиды [111]. 
Акмеологиялық тәсіл кәсіби іс-әрекеттің  жоғары жетістігіне жеткізетін ішкі 
әлеуеттің  дамуына  бағытталуы  және  ұлттық  музыка  арқылы  студенттердің 
интеллектін  дамыту  мен  модельдеуді    ұсынады.  Жоғары  мектепте  мұндай  тәсіл 
педагогикалық    үдерістегі  (мазмұнын,  құралын,  формасын,  әдісін  таңдау  мен 
ұлттық  музыканың  технологиясын  меңгеру  және  т.б.)  барлық  кешенді 
қолданудың  интеллектуалдық  дамуы  үшін  жағдай  жасау,  студенттердің  ұлттық 
музыка арқылы интеллектуалды дамуының жоғары көрсеткішіне кезеңмен келуін 
қамтамасыз ететін сапалық, құрамдық дамуына бағытталады. Сондықтан ұлттық 
музыка арқылы интеллектуалдық даму үдерісі кәсіби іс-әрекеттің табыстылығын, 
кәсібилігін,  ұлттық  музыка  арқылы  білім  алушыларды  интеллектуалды 
дамытудың  жоғары  шыңына  жетуге  бағыттауды,  өзін-өзі  жүзеге  асыруға 
талпынуды,  жоғары  тұлғалық-кәсіби  стандарттарға,  жетістікке  жетудің 
қажеттілігін, акме бағыттылықты қарастырады.    
Құзыреттілік 
тәсіл 
П.Я.Гальперин, 
Э.Ф.Зеер, 
В.В.Краевский, 
Ш.Т.Таубаева, 
Б.Т.Кенжебеков 
және 
т.б.) 
ұлттық 
музыканың 
шығармашылығына  байланысты  әртүрлі  жағдайдың  мәселесіне  қарай  әрекет 
ететін  мұғалімнің қабілетіне,  білім  беруді  зерттеудің  нәтижесіне бағытталады. 
Біздің  зерттеуімізде  құзыреттілік  тәсілді  қолдану  жастарды  ұлттық  музыкаға 
қатысты тәрбиелеудің мемлекеттік қажеттілігіне байланысты  заманауи кәсіби-
педагогикалық  іс-әрекетті  қалыптастыруға  тиісті  болашақ  мұғалімдерді 
интеллектуалды  дамыту  қажеттілігінен  талап  етіледі.  Ұлттық  музыка  арқылы 
болашақ мұғалімдерді интеллектуалды дамытудағы құзыреттілік тәсілін жүзеге 
асырудың жолы ұлттық музыкаға қатысты болашақ кәсіби іс-әрекеттің белгілі 
бір  табыстылығына  кешенді  түрде  жетуге  мүмкіндік  жасайтын  бағыттылық, 
ынта,  тәжірибе,  қабілет,  дағдыларды  қалыптастыратын  санадағы  өзгерістердің