Испандиярова А. Т., Мукашева Р. А

 
61 
Мәтінде адамның мінезіне байланысты қандай сөздер бар? 
Мәтінге  сұрақтар  қойыңыз. 
Мәтіндегі негізгі ойды анықтаңыз. 
Мәтінді 10 сөзбен сипаттап шығыңыз.  
 
3-тапсырма.Жағдаяттарға сай сөйлем құрастырыңыз. 
 
Үлгі:  Ол  жұмыста  әртүрлі  іс-шараларды  ұйымдастырады.  Оның 
ұйымдастырушылық қабілеті бар. 
1.Наташа – біздің топтың басшысы. 
2. Қайсар берілген тапсырманы уақытында орындайды. 
3.Бұл маман өз ісін жақсы біледі. 
4.Мен өмірде алдыма қояр бағытымды айқындап аламын. 
5. Оксана – достары, таныстары көп қыз. 
6. Марат өз ісін жақсы біледі. Оның ... 
 
4-тапсырма.Ұлағатты сөздерді оқып, олардың мәнін түсіндіріңіз. 
Даналардан қалған сөз 
Адамның  жаман  мінезі  басқаларға  тікенектей  қадалып,  жараласа,  оның 
өзі де шөңге кіріп кеткендей сыздатып,қинайды (А.С.Макаренко) 
Адамның бойындағының бәрі: келбеті де,киімі де,жан дүниесі де,ойы да 
әдемі  болуға  тиіс...  Мен  көркі    мен  киіміне  қарасам,  көз  сүйсіндіріп, 
басайналдыратын  адамдарды  жиі  көремін,  ал  жан  дүниесіне  үңілсек-
құдай  сақтасын!  Әп-әдемі  сыртқы  қабықтың  ішіндегі  жанның  қап-қара 
болатыны сонша, оны ештеңемен жуып кетіре алмайсың (А.Чехов) 
Кісіге  екі  дүние  пайдалы  –  ізгі  іс  немесе  мінезі  түзулік,  екіншісі  –  ұят, 
үшіншісі  –  әділдік.  Бұл  үшеуі  арқылы  адам  шын  бақыт  табады 
(Ж.Баласағұни) 
Жақсы  мінез-құлық  пен  ақыл  күшті  болып,  екеуі  біріккенде  бұлар 
адамшылық  қасиеттер  болып  табылады.  Адамның  басына  қонған 
бақыттың тұрақты болуы жақсы мінез-құлыққа байланысты (әл-Фараби) 
Мінез-құлық – әркім өзінің кейпін көрсететін айна (И.Гете) 
Сенім  әдет  болып  қалыптасқанда  ғана  мінезге  айналады.  Тек  әдет 
арқылы  адам  өз  мінезін  қалыптастырып,  ойы  іске  айналады 
(К.Д.Ушинский) 
 
5-тапсырма.  Мақалдардың  мағынасын  түсіндіріңіз.  Бұл  мақалдар 
қандай жағдайда қолданылады? Мысал келтіріңіз. 
1.Түсі игіден түңілме. 
2. Адам көркі – шүберек. 
3.Жылтырағанның бәрі алтын емес. 
4.Жақсы жолдас – жаныңа жолдас, жаман жолдас – малыңа жолдас. 
 

 
62 
6-тапсырма. Тұрақты сөз тіркестерінің мәнін ашыңыз. 
Қас пен көздің арасында 
Аузына құм құйылды 
Бет моншағы үзілу 
 
7-тапсырма.Мақал-мәтелдерді жалғастырыңыз. 
Шебердің қолы ортақ, 
................................. 
Адамның ұяты бетінде, 
................................. 
 
 
Жазылым. 
 
 8-тапсырма.  Ассоциаграмма  жасап,  адамның  жақсы,    жаман 
қасиеттерін жеке-жеке топтастырыңыз. 
Жақсы қасиеттер 
Жаман қасиеттер 
Еңбекқорлық 
Жалқаулық 
... 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9-тапсырма. Сөздерді сәйкестендіріңіз 
Кірпігі                                   бұйра 
Шашы                                    кең 
Мінезі                                    орташа 
Түрі                                        әдемі 
Бойы                                      ұзын 
маңдайы                                жұмсақ 
 
10-тапсырма. Сөз тіркестерін қазақ тіліне аударыңыз. 
 
Студент  высокого  роста,  девушка  низкого  роста,  парень  спортивного 
телосложения,  усатый  мужчина,  бородатый  дедушка,  молодой  парень  в 
очках,  коренастый  знакомый,  худая  девочка,  полная  женщина,  короткие 
рыжие волосы, длинные волнистые волосы, смуглый парень, светлолицая 
девушка, широкий открытый лоб. 
 
11-тапсырма. Сөз тіркестерін орыс тіліне аударыңыз. 
Тартымды  жігіт,  кішіпейіл  кісі,  сымбатты  қыз,  беделді  әріптес,  көпшіл 
адам,  байсалды  көрші,  келбетті  студент,  іскер  басшы,  жомарт  дос, 

 
63 
жұмсақ  мінезді  жолдас,  пұшық мұрын,  қалқан  құлақ  інім,  құралай  көзді 
қарындас,  әдепті  бала,  шымыр  денелі  танысым,  ұзын  кірпік,  адамның 
сыртқы келбеті. 
 
Сөйлесеміз. 
№2 Оқылым 
 
Мәдени мінез-құлық ережелері 
         Мәдениетті  адам  таныспен  де,  бейтаныспен  де  әрдайым  сыпайы. 
Сыпайылық-адамдармен  қарым-қатынас  жасау  формасы,  ол  екінші 
адамды  және  өзіңді  сыйлауды  білдіреді.  Үлкендермен,  бейтаныс 
адамдармен  «Сіз»  деп  сөйлесу  керек.  Амандасу,  қоштасу,  алғыс  айту, 
өтіну  кездерінде  «рақмет»,  «мүмкін  болса»,  «кешіріңіз»  сияқты  сыпайы 
сөздерді қолданған жөн. 
        Мәдениетті  адам  бір  сөзді  және  міндетті  болуға  тиіс.  Сонда  ол 
қоршаған ортасына сыйлы болады. Міндетті болу дегеніміз – уәдесін дәл 
орындаумен  бірге,    жалпы  адамдарға  қойылатын  талаптарды  орындау 
және жақсылыққа жақсылықпен жауап қайтару деген сөз. 
 
Сөйлесім. Мәтін бойынша ой алмасу.  
1. Мәтінді оқып, мәдениеттік белгілерін толықтырыңыз. 
2.  Амандасудың,    кешірім  сұраудың,    қоштасудың  4  жолын  ұсыныңыз. 
Оларды қандай жағдайда қолданатыныңызды түсіндіріңіз. 
3.  Келесі  жағдаяттарға  амандасу,  кешірім  сұрау,  қоштасу  әдебін 
жазыңыз. 
а) үйде; 
ә) университетте; 
б) достардың ортасында; 
в) туысқандардың ортасында; 
г) бейтаныс ортада.            
 
 
 
Сөйлесеміз 
Оқылым 
Мәтінді оқып, әңгімелеуге тырысыңыз. 
 
    Адамның жан дүниесі және сыртқы келбеті 
Адам – жер бетіндегі ең жоғарғы даму сатысындағы тіршілік иесі, 
қоғамдық-тарихи әрекет пен мәдениетті жасаушы. Адам – философиясы, 
әлеуметтану,  психология,  физиология,  педогогика,  медицина  т.б. 
ғылымдардың объектісі болып табылады.