ТАРАУ.   ПСИХОЛОГИЯНЫҢ  ФИЛОСОФИЯЛЫҚ

 
 
201 
12 ТАРАУ.   ПСИХОЛОГИЯНЫҢ  ФИЛОСОФИЯЛЫҚ 
ПРОБЛЕМАЛАРЫ 
 
Психологиялық  білімнің  методологиялық  аспектілері  көп 
салалы  болып  оның  негізгі  мәселелері  ретінде  төмендегілер 
қарастырылады. 
 
Методологиялық 
білімнің 
«вертикалдық» 
структурасы. 
Психологиядағы  әрекеттеілік  принципінің  методологиялық  мәні. 
Психологиялық  таным  әрекет  ретінде.  Сана  проблемасының  нақты 
ғылыми  парадигмасы.  Экспериментальды  әдістің  философиялық 
проблемалары. Психологиядағы батыстық және шығыстық дәстүрлер: 
салыстырмалы 
мінездеме. 
Психологияның 
психо-физикалық 
проблемалары.  Детерменизм  принципі,  детерменизм  түрлері, 
детерменизмнің философиялық негіздері. 
 
Практикалық  психологияның  методологиялық  проблемалары. 
Психология 
мен 
философиядағы 
сана 
проблемалары. 
Экзистенциализм  және  гуманистикалық  психология.  Психология 
және  парапсихология:  кесіп  өту  және  демаркация.  В.Франктің 
философия 
және 
логотерапиясы. 
Психологиядағы 
субъект 
проблемасы: 
С.Рубинштейн 
концепциясы. 
Психологиядағы 
антропологиялық  принцип.  Жекелік  структуралындағы  топтық 
санасыздық  (К.Г.Юнг,  С.Гроф).  Философия  мен  психологиядағы 
түсінік  проблемасы.  Массаның  психологиялық  портреті  (З.Фрейд, 
Х.Ортега-и-Гассет). 
Мәдениеттің 
психологиялық 
универсалиялары. 
Адам 
болмысы.  Оның  өмір  сүрудегі  мәдени-тарихи  келбеті  және 
психологиялық  константы.  Тепе-теңдік  және  идентификация, 
субъективтілік  және  интерсубъектілік,  толқу  және  рефлекция-
спонтандықжәне 
өзін-өзі 
түсіну, 
интериоризация 
және 
экстериоризация, 
ішкі 
және 
сыртқы, 
объективация 
және 
жаттану.Тарих  және  биография.  Психобиография  проблемасы. 
Адамның  қалыптасуының  тарихи  тәжірибесі.  Адамның  ашықтығы 
және  бұйығылығы.  Жас,  балалықтың  жалғасушылық  феномені. 
Мәдениет  және  балалық.  Европа  мәдениетіндегі  балалық  үлгісі. 
Жасөспірім.  Отбасы  және  бала.  Бала  мен  жасөспірімнің  әлемді 
елестетуі.  Отбасындағы  және  Эдип:  тепе-теңдік    және  ұқсастық 
проблемасы. Жасқа қарай «өтпелі кезең» психологиясы. Иницициялар 
және  өзгерген  ұқсастық.    Жеке  және  этникалық  ұқсастық.  Жастық 
кілті.  Жасы  толу  және  кәрілік.  Геронтологияның  психологиялық 
проблемалары.  Жекелік  және    индивидуалдық  (персоногенез 
проблемасы).  Жүріс-тұрыс  және  тәжірибе  структуралары  мәдениет 
семиозисі:  мәдениеттегі  тіл  мен  сөйлеумен  коммуникация.  Өтініш 

 
 
202 
1.1
      12.1 Мәдени өмірдің 
     интерсубъективті  
     тәжірибелері 
психологиясы 
және сөз. Тіл мен сөз биліктің құралдары ретінде. Адам және жануар. 
Инстинктілер, рефлекстер, қажеттіліктер, қызығушылықтар, тілектер. 
Санасыздық  проблемасы  және  оның  құралдары.  Образ  және  сөз 
арасында.  Санасыздық  проблемасы  және  оның  құралдары.  Образ 
және сөз арасында. Санасыздық және түс көру архетиптері. Түс жору: 
З.Фрейд,  Г.Юнг,  Ж.Лакан.  Либидо  және  мәдениет.  Тілек  энергиясы: 
сублимация, 
қысылу, 
орналасу. 
«Психологиялық 
энергия»: 
циркуляция,  ауысу,  иемдену  және  қайта  иемдену.  Тілектің 
қанағатсыздығы.  Сөз  және  тілек  метафизикасы.  Психоанализ  және 
психосинтез.  Қолдану  қоғамы  шектен  шығу  культі.  Тілек  өндірісі.  
Алкоголь. 
       Мәдениет  хронотипі  және  есте  сақтау.  Мәдениет,  дәстүр  және 
мәдени  мұра  проблемасы  ретінде.  Сананың  ландшафтылары  және 
картасы:  ориентация, таңдау, қадағалау, мотивация. Руханилық және 
шын  ашықтық.  Рух  және  жан.  Рух  пен  жанның  күшсіздігі.  Жан 
дисциплинасы.  Феноменология  және  психология.  Интенционалды 
мазмұн  және  сана  актілері.  Түсінік,  үміт,  махаббат.  Махаббат 
формалары  және  түрлері.  Үміт  және  күту,  сенім,  дұрыстық,  өзін-өзі 
алдау. Шындық және адам өмір сүруінің растығы. Өзін-өзі алдаудың 
формалары. 
Қарым-қатынас  мәдениеті  әлеуметтік 
психологияның  проблемасы  ретінде. 
Қарым-қатынас  және  коммуникация. 
Диалог.  Диалогты  философиялық 
тұрғыдан 
негіздеу. 
Түсініктің 
психологиялық 
хронотипі. 
Басқаның 
хронотипі. 
Басқаның 
проблемасы. Көзқарас және дауыс. Мен. Маска (бетперде), (Персона), 
Басқамен  арадағы  дистанция  проблемасы.  Әлеуметтік  рольдер  және 
жасырыну.  Бетпердемен  ойын  айтылмаған  тілекті  қанағаттандыру 
ретінде.  Кернбергтің  шекаралық  жекелігі.  «Жарықшақты»  феномені. 
Былыққан  байланыс  және  деперсонализация.  Бейтсонның  «екі 
түйіні». 
Психиатрия, 
антипсихиатрия, 
психотерапия. 
Психотерапияның  негізгі  стратегиялары.  Ішкі  проблемалар  және 
ақылсыздық. 
 
Өмірде  ең  керекті  білім  –  қоғамда  қарым-қатынас  құра  білу, 
басқа  адамдармен  тіл  табысу.  Ықылым  заманнан  бері  бұл  қағиданы 
адам  өмірінің  негізі  ретінде  санап  келеді.  Экзистенциализм 
философиялық  бағытының  көрнекті  өкіілі  Карл  Ясперс  адам  өз 
өмірінің  мәнсідігінен,  абсурдтығынан,  өмірдегі  жалғыздығынан, 
жаттанудан  тек  шынайы  қарым-қатынас  арқылы  ғана  арылуына 
болады  деп  есептеген.  Қарым-қатынас  дегеніміз,  К.Ясперс  бойыша, 
жақын  адамдармен  бірін-бірі  жақтыру,  достық  пен  махаббат 

 
 
203 
жағдайында қауышып, ешкімге де ұқсамайтын қайталанбас ішкі жан 
дүниеңді жүзеге асыру. 
 
Диалог тек қарама-қарсы отырған адаммен ғана орын алмайды, 
диалогты  әрбір  адам  өзімен  де  жасайды.  Атақты  структуралист 
Ю.Лотман  қарым-қатынастың  схемасын  екі  түрде  былайша 
көрсеткен: «Мен – Ол» және «Мен – Мен». Біздің санамызда өзіндік 
түсінік,  пікір, ойлар  формасында  туындайтын  білім  де  тура  осындай 
екі  жолмен  игеріледі,  сіңіріледі:  адымен  басқамен  қарым-қатынас 
арқылы,  содан  кейін  өзіңмен  диалог  жасау,  яғни  рефлексия  арқылы. 
Рефлексия қарастырылатын әрбір мәселе бойынша ой толғатып, жан-
жақты  зерттеп,  өз  түсінігіңді  қалыптастыру,  өзіңді  тану  мен  түсіну, 
ішкі  жан  дүниеңе  үңілу,  өзіңмен  сырласу,  өзіңе  есеп  беру  дегенді 
білдіреді.  
     Ғылым,  өнер,  дін  психологиясы.  Адамның  рухани  тәжірибе 
объективациясы. Объективтілік. Шындық және өтірік. Шындық және 
алдау.  Қарапайымдылық  және  толқу  интенсификациясы.  Діни 
толқудың 
уақыты 
және 
кеңістік. 
Имманенттілік 
және 
трансценденттілік. Бостандық: өзіңдікі және басқаныкі. Үнсіздік және 
жалбарыну,  өтініш  және  заң,  билік  және  әлсіздік,  жекелік  және 
анонимділік.  Діни  символизмнің  психологиясы.  Руханилықты  игеру 
проблемасы.  Морализм  және  утилитаризм.  Құндылықтар  толқуы. 
Жоғары  құндылықтарға  деген  махаббат,  эстетикалық  толқулар 
психологиясы.  Суретші  көзінің  қатысуындағы  түрлері  мен 
формалары. Психология және шығармашылық. 
 
Американдық  философ  Джон  Дьюи  білімді  тәжірибе  деп 
түсініп, оны құрастыруда ортаның алатын орнын ерекше атап кеткен: 
«Тәжірибе индивид пен оны қоршаған ортаның әрекеттесу процесінде 
пайда  болады».  Үйренушілер  қомақты  нәтижелерге  өзара  қарым-
қатынас  пен  әрекеттесу,  бірлескен  әрекеттер  арқылы  жететіндігін 
біледі,  сол  себепті  де  олар  үйренудің  нәтижесіне  деген  өз 
жауапкершіліктерін  түсінеді.  Сондықтан  мұндай  қарым-қатынаста 
жақсы  психологиялық  климаттың,  сенім  атмосферасының  алатын 
орны  аса  маңызды.  Ортада  тұлғаның  жан-жақты  дамуы,  бірлескен 
өнімді әрі тиімді жұмыс жасауына қолайлы тұлға аралық қатынастар 
мен  жағдайлар  жасалады,  оның  еркіндігін  меңзейді.  Бұл  еркіндік 
өзара  сыйласымдық,  жолдастық,  бір-біріне  бейімделу  және  бөтен 
пікір  мен  көзқарастарды  жағымды  тұрғыдан  қабылдау  мен  оларды 
түсінуге деген ұмтылыстан, оларға төзе білуден тұрады. 
  Француз  психологы  Ж.  Пиаже  индивидтің  танымдық  құрылы-
мының  дамуына  және  олардың  тәжірибеге  және  әлеуметтік  ықпал 
етуге байланысты алдағы уақытта қайта  құрылуына назар аударады. 
Оның  пікірінше  бұл  кезеңдер  нақты  бір  бірізділікте  бірін-бірі