1
І.ЖАНСҮГІРОВ АТЫНДАҒЫ ЖЕТІСУ МЕМЛЕКЕТТІК
УНИВЕРСИТЕТІ
К.Н. ӘЛІКЕНОВА
Ғ
ЫЛЫМ ТАРИХЫ МЕН ФИЛОСОФИЯСЫ
Оқу құралы
Талдықорған, 2012
2
УДК 1/14 (075.8)
ББК 87 я73
Ә 55
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ғылыми-
әдістемелік кеңесі басып шығаруға ұсынған (09.04.2012ж. № 4 хаттамасы )
Пікір жазғандар:
І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің
философия және саясаттану кафедрасы
Қасабек А.Қ. – философия ғылымдарының докторы, профессор
Нұрғабыл Д.Н. – физика-математика ғылымдарының докторы,
профессор
Ә 55 Әлікенова К.Н.
ISBN 978-601-216-144-1
Философия ғылымдарының кандидаты, доцент К.Н.Әлікенованың
оқу құралында ғылым дамуының негізгі заңдылықтары, тарихы,
құрылымы, деңгейлері, ғылыми зерттеудің методологиясы, адам мен қоғам
өміріндегі ғылымның атқаратын рөлі қарастырылған. Сонымен қатар
ғылымның пәндік және әлеуметтік таным категориялары философиялық
жүйелердің тарихы және теориясы астарларында кең камтылған.
Оқу құралы әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану
мамандықтарының докторанттары мен магистранттарына арналған.
УДК 1/14 (075.8)
ББК 87 я73
ISBN 978-601-216-144-1
© Әлікенова К.Н., 2012
© “Жетісу университеті” баспа орталығы. Талдықорған. 2012
Ғылым тарихы мен философиясы: оқу құралы.
/ Әлікенова К.Н. – Талдықорған: ЖМУ. 2012.
256 бет.
3
АЛҒЫ СӨЗ
Ғылым
тарихы
мен
философиясы
докторанттар
мен
магистранттар дайындауда ерекше орын алады. Ең алдымен
философияны ғылымға жақындастыратын жақтары қандай? Ғылым
сияқты философия да өз қағидаларын фактілермен де, логикалық
уәждермен, дәлелдермен негіздеуге ұмтылады. Өте сирек, кейбір
ойшылдардың жүйесінде айтылатын қорытындылар өзінен-өзі тікелей
дау туғызбайтын, ақиқаттарда жарияланады. Бұл философияда жалпы
бар қасиет, бірақ философиялық түзеудің бірден-бір жолы емес.
Сонымен қатар философияны айрықша айшықтайтын ерекшелік –
өзінің біршама тарихында барлық философиялық жүйелер бірін-бірі
толықтырып жалғастыратын тұтас бір жүйеге айналған жоқ. Әрбір
философиялық жүйе тұйықталған әрі анықталған, басқа жүйелермен
толық бірге айналмайтын көзқарастардың жүйесі. Философия ғылым
сияқты өмірдегі бар, болып отырған қатынастарды, болмысты, оның
заңдарын игеріп, бейімдеуді негізге ала отырып, бірақ түпкі
мақсатын, бағытын, болуға қажетті, болуға лайықты, болуы мүмкін,
тіпті болуы парыз нәрселерге арнайды.
Ғылымның мұраты – бар тылсымның сырын айқындау,
барлықтың ақиқатын ашу, соның негізінде сол барлықтан заңды түрде
туындайтын немесе міндетті түрде шығатын, шыға алатын нәрселерді
анықтау. Ғылымдар өмірде жоқ нәрселерді, өмірдің формаларын
айнымас заңдылықтардың негізінде болжап, тіпті айқын бейнесін
жасап бере алады. Бұл бірақ көбінесе табиғат пен қоғамның бар
заңдылықтарына байланысты.
Адам ғылыммен құрдан-құр айналыспайды. Адамның өмірі
әртүрлі проблемалар және күрделі мәселелермен тығыз байланысты.
Оларды меңгеру үшін адамға білім керек, ал осы білімді
қалыптастыру ғылыми қызметтің мақсаты.
Ғылым тарихшылары ғылымның дамуы жайлы атап өткендей,
егер де ғылыми оқулықтарда назар аударған теория мен методтарды
фактілердің жиынтығы ретінде қарастырсақ, онда ғалымдарды осы
аталған жиынтыққа қандай да азды-көпті үлестерін қосушылар деп
бағалау керек болады. Рухани мәдениеттің еш бір саласы қоғамға
ғылым сияқты елеулі және динамикалық әсер етпейді. Ғылым –
қажеттіліктен туындайтын зерттеу объектісі. Біздің заманымызда
ғылым бірден бірнеше пәндер, яғни тарих, әлеуметтану, экономика,
психология және т.б. ретінде назарға ұсынылған. Бұлардың ішінде
ғылым философиясы және оның тарихы ерекше орын алады.
4
Ғылым
философиясы
ғылыми
білімнің
сипаттамасын,
табиғатын, жағдайын ашуды міндет етіп қояды. Ғылым
философиясының пәні болып ғылыми білімді қалыптастырушы
ерекше қызмет ретіндегі ғылыми танымның жалпы заңдылықтары
мен бағдарлары табылады.
Ғылыми – техникалық өркениеттің қалыптасуы мен
дамуында ғылым әр кезде жетекші рөлді аткарып келді. Ғылыми
танымның даусыз жетікстіктері қоғамдық санада ғылымның өлшеусіз
асыра бағалануы мен ғылымға табынудың таралуына алып келді.
Ғылымның даму қарқынына деген сенім, белгілі дәрежеде Тәнірге
табынуды, сенімді алмастыра бастады, дүние әлемнің және адамзат
тұрмысының қалыптасуында барлық түбегейлі мәселелеріне жауап
берерліктей дәрежеге жетті. Ғылым жоғары мәдени құндылық ретінде
танылды. Сонымен бірге, біздің қазіргі жағдайымыздағы ғылыми-
техникалық өркениет алдарынан туындаған адамгершілікке қарсы
әреккетер ғылымға қарсы белсенді оппозицияны туғызды. Ғылым көп
жағдайда қазіргі өркениеттің барлық жаман жақтары мен күнәлеріне
жауапты болатын жағдайда қаралып келді. Жаңашыл батыс
философиясында белгілі ағым қалыптастырылған, ол өз алдына
ғылымды тани білудің ерекшкліктерін және оның әртүрлі
салалардағы өзгешеліктерін анықтауды, ғылыми білімнің құрылымы
мен динамикасын, ғылымның даму заңдылықтарын айқындауды
мақсат етіп қойған.
Осы ағым “ғылым философиясы” деген атқа ие болды. Ғылым
философиясы шеңберінде бүгінде бірқатар ірі және жетекші
орындағы мектептер қалыптасты. Оқу пәні ретінде “ғылым
философиясы” Батыста ХІХ ғасырдың аяқ кезінен бастап және ХХ
ғасырдың басынан бері жүргізіліп келеді, алғашқыда лингвистикалық
философия бойынша курс ретінде, ал бүгінде, “ғылым философиясы”
ретінде жүргізіле бастады. Ғылым философиясының негізін
қалаушылар, оның ірі өкілдері: Л. Витгенштейн, Томас Кун, И.
Лакатос, Э. Гуссерль, К.Поппер. Олар ұзақ жылдар бойы Батыстың ең
жетекші университеттерінде сабақ берді.
Біздің елімізде де әлемдік стандартқа сәйкес келетін білімнің
жаңа жүйесін қалыптастыру іс жүзіне асырылып келеді. Сондықтан
“ғылым философиясын” оқып-үйрену – бұл жай тек қана әлемдік
білім деңгейіне сай келудің формальды түрі емес, жинақталған бай
логикалық-рационалдық материалды және рефлекстік іс - қимылдың
аса тиімді құралдарын игере білу болмақ.
Оның негізгі мәселелері мен басты бағыттары төмендегідей
болады: ғылымды оқып үйренудің негізгі аспектілерінің өзіне тән
ерекшелігі мен өзара байланысы. Ғылым логикасы, ғылым
Достарыңызбен бөлісу: |
