Әлде-бір іс-әрекеттің басталатынының, бірнеше уақыт өтіп кеткенінің берілуі қашан? қанша уақыттан кейін? сұрақтарын қамтиды: бір сағаттан кейін, бірнеше жыл кейін, үш жыл өткен соң, екі күн өткеннен кейін, бір минуттан соң, т.б. Кейін, соң септеуліктерінің қолдануында шығыс септік жалғауының тұруы міндетті:
Екі күннен кейін балалар бір кішкене қалаға жетті. Үш сағаттан соң, қонақтардың алды тарқай бастады.
Соң, кейін септеуліктері оқиғаны, процесті, мекемені білдіретін сөзден кейін де қолданылады: таңғы астан кейін (соң), жұмыстан кейін (соң) демалыстан кейін (соң), сабақтан кейін (соң) әңгімеден кейін, сапардан кейін, концерттен кейін, университеттен кейін, мектептен кейін, тарқағаннан кейін (соң және т.б.).
|
|
|
К.с функ.-сем. әлеуеті
|
Бастапқы мезгілдік шекті білдіру конструкциясы мезгіл ұғымды сөз заттанған етістікке көмектес септігінің жалғануымен беріледі. Мысалы: Көктем келісімен күн жылына бастады. Қызметкерлерге үстеме жалақы қосылысымен азық-түлікке бағалар өсті.
|
|
|
Коммуникациядағы бейварвалды(қимыл, ым -ишара) амалдардың қызметі
|
қарым-қатынас үдерісіндегі паралингвисткалық амалдардың екі түрлі ерекшелігі бар. Бір жағынан, олар сөйлемдерді үнемдеуге көмектеседі. Біз, мысалы, сатушыға қарап «анау кітапты (кез келген затты) көрсетіп жіберіңізші», — дей саламыз. Бұл жерде оны толық сипаттаудың қажеті жоқ жəне артық сөз қолданбаймыз. Екінші жағынан, олар сөзбен айтылмағанды, мəтінастын жасырып, сөйлем көп мағыналылығын, оның стилистикалық бейнеленуін, сезім, қатынас жəне т.б. толықтырады. Мəселен, «Білесіз бе?!» деген сөйлем мағынасын интонация, ым-ишара, қозғалыссыз түсіну қиынға соғады.
Паратілдік амалдар арқылы адамдардың қарым-қатынасын, бір нəрсені ұнату-ұнатпауын, жақсы көру, жеккөру т.б. сынды қасиеттерін білуге болады. Мəселен, дəрісханада студенттерге оқытушы дəріс оқыған жағдайда оқытушы үнемі студенттердің тақырыпты қалай тыңдап отырғандығына назар аударып отыруы тиіс. Мұндай жағдайлар көбіне тақырып қызықтырмаған жағдайдан туындауы мүмкін. Соған сай ол аудиторияны көз қиығымен, бар жан-тəнімен ұға бақылап отырғаны дұрыс. Мұндай əрекет оқытушының педагогикалық шеберлігін аңғартады. Бұл оқытушының дикциясын өзгерту арқылы (дауыс көтеру немесе созу), көзін алайту немесе партаны тықылдату т.б. əрекеттерінен көрінеді.
Қорыта айтқанда, коммуникациядағы паратілдік амалдар баяншы не қабылдаушы арқылы беріліп тұрған ақпаратты толық мəнінде түсінуге мүмкіндік береді, қарым-қатынасқа түсушілер сөздерінің экспрессивті-эмоционалдық реңкін арттырады.
Паралингвистикалық тəсілдердің 3 түрі бар:
фонациялық — ырғақ, тембр, дауыс қаттылығы, кідіріс орнына жұмсалатын дыбыстар (мысалы, е-е, м-м), сөйлеу мəнері, жергілікті, əлеуметтік немесе идиолектілі дыбыстардың жасалуының ерекшеліктері;
кинетикалық — дене қимылы, сөйлеушінің бет-əлпетінің қозғалысы;
графикалық — жазу (почерк) ерекшелігі, əріптер мен тыныс белгілері қолтаңбасының түрлері, əріп таңбасын айырбастайтын қосымша символдық белгілер (&, §) жəне т.б. [2].
Тілдік амалдарға қарағанда, тілдік емес амалдар күтпеген жағдайлардан орын алуы мүмкін жəне қарым-қатынас үдерісінде нақты қандай түрде қатынасатындығын алдын ала білу қиын. Алайда екеуі де ақпаратты жеткізудің (хабарды білдірудің) басты құралы болып табылады. Паралингвистикалық амалдарды біз қолданғанда алдын ала жоспарламаймыз, олар күтпеген жағдайлардан орын алуы мүмкін. Мəселен, сіз кездесуді жоспарлап, оның ойдағыдай өтетініне сенімділік танытып қойсаңыз, шындығында, бұл сіз ойлағандай болмауы мүмкін. Осы жағдайдан түрлі паралингвистикалық амалдарды көруге болады.
|
|
|
Контекст деген не? Коммуникациядағы контекст рөлі неде?
|
Синсемантика – белгілі бір мағынаның өзі сияқты басқа бір мағынамен ұштасуы, ықпалдасуы, өзара тәуелді болуы екенін білдіретін аталым. Осыған орай, сөйлемге байланыстырып сөйлеу фактісі ретінде қарасақ, контекстің ықпалын, яғни, бір сөйлемнің мағына-мазмұнының келесі бір сөйлемнің мағына-мазмұнына әсерін қарастыру міндеті келіп шығады.
Мәтінмән не контекст (тіл білімі) - (лат. мәтінмән (грек.contextus-қосылу, байланыс) - мәтін жүйесіндегі, олардың айналасындағы фрагменттер, құбылыстар.
Мәтінмән микро мәтінмән және макро мәтінмән болып бөлінеді. Микроконтекст - мәтін жүйесіндегі жеке минималды тілдік бірліктердің айналасында коннотация, ассоциативті және т.б. ерекшеліктерді көрсететін фрагмент. Макромәтін - бұл мәтіннің жалпы жүйесіндегі оның қоршаған ортасының ерекшеліктерін көрсететін көріністер.
Микро және макро мәтіндік аспектілерде тілдік бірліктерді зерттеу әртүрлі тұжырымдар береді. Мысалы: ақын О. Сұлтановтың поэтикалық мәтіндерін талдаудағы "махаббат" сөзінің Микроконтексті
1) артық, жанашырлық, назар:
2) сүйікті, құрметті, құрметті, құрметті болу,
3) тілек, адалдық дегенді білдіреді.
Сонымен бірге макро мәтінінде" махаббат " сөздері (О.Сұлтановтың поэтикалық мәтіндерінің жалпы жинағында) "махаббат" мағынасына, мазмұнына толы "ауырсыну", "қайғы", "аяушылық", "шөлдеу", "аңсау", "аңсау", "наразылық". Осылайша, микроконтекст және макро мәтін табиғаты, функциялары бойынша ерекшеленеді.
Мәтіндегі ақпарат басынан аяғына дейін дәйекті түрде ұсынылатындықтан, мәтінде Контекст бастапқы контекстке (сол жақ Контекст) және кейінгі контекстке (оң жақ Контекст) бөлінеді. Бал. Жасақ одан әрі қарай жүрді. Осыдан кейін, орыс әкімшілігі келгенге дейін патшадан алынған ерекше Жарлық ретінде, ол каратаманның көзін сүртіп, халыққа көптеген жылдар бойы чарк билеуге (яғни караоке билеуге) құқық берді.Қасымбеков).
Бұл есепте отряд жүрісінің алдындағы фрагмент бастапқы (сол жақ) контекст болады. Отряд кеткеннен кейін Фрагмент келесі (оң жақ) Контекст сол жақ Контекст баяндаудың себебін (Авилдің қуанышының себебі), оң жақ Контекст ондағы нәтижені көрсетеді (Авилдің одан кейінгі көпшіліктің үстіндегі биі).
Демек, контекстке ие болу қарым-қатынастың қажетті шарты болып табылады. Осыған сәйкес Контекст лингвистикалық контекстке және экстралингвистикалық контекстке бөлінеді. Сөйлесудегі жағдайлар-жағдай, сөйлесу орны, дәйектілік, спикер мен тыңдаушының ерекшеліктері, олардың бір-біріне қатынасы, қатынасы және т.б. экстралингвистикалық контекст жасайды. Лингвистикалық немесе ауызша контекст тілдік емес контекстке қарсы тұру ретінде қарастырылады (мимика, пантомимика, ым-ишара). Вербалды емес контекст әрқашан вербалды емес контекстпен бірге жүреді. Кейде оның орнына қолданылады. Вербалды емес Контекст тілдік бірліктердің мағынасын ашуға қабілетті. М. сілтеме: қимылдар, қимылдар әңгімеде мағынаны да, көзқарасты да білдіруге көмектеседі. Мәтінмән анық (т. а. тілдік және тілдік емес құралдар) және импилицит (анық емес тілдік және тілдік емес құралдар, кеңестер) формалары. Әлсіз Контекст-бұл қысымның бір түрі. Бұл әңгімелесушілердің алдыңғы жағдай туралы фондық білімі немесе алдыңғы мәтіндермен танысу, білім түрінде болуы мүмкін. Бал. Импилицит, сол жақ Контекст бар, яғни күн жылы болды "кеш күн суық болды".
|
|
|
Коммуникативті жағдаят деген не? Оның коммуникациядағы атқаратын рөлі қандай? Оны білу не үшін керек?
|
Категориялық жағдаят дегеніміз - белгілі бір функционалды-семантикалық өріске негізделетін және сөйленіммен берілетін жалпы жағдаяттың бір қырын танытатын типтік мазмұндық құрылым.
Қызметі:
Сөйленім мазмұнын толықтыратын компонент
Сөйлеу актісін қалыптастырады
Сөйлеудің стилін анықтайды
Сөйлеудің мақсатын айқындайды
К.жағдаят:сөйлеушіні, тыңдаушыны, сөйлеуші мен тыңдаушы арасындағы байланысты, сөйленім үндестілігін (тональность), мақсатын, құралын, әдісін білу үшін керек.
|
|
|
Коммуникативті бірліктер
|
Құрылымы мен мағынасы сақталған, ойды жеткізетін сөйленімнің бөлігі. Негізгі коммуникативтік бірлік-сөйлем. Коммуникативтік бірлік - сөйлеген (жазған) сөз.
|
|
|
Бұйрық мәнді сөйленімдердің прагматикасы
|
Бұйрық мәнді сөйлемдердің прагматикасы
Бұйрықты сөйлем ( орыс. побудительное, повелительное предложение ) - қимыл-әрекетке итермелу мақсатында айтылған сөйлем.
Бұйрықты сөйлем көбінесе ауызекі тілге тән. Бұйрық мағынасы әр түрлі реңкте білдіріледі: егер бұйыру қатал талап мағынасында жұмсалса, дауыс көтеріңкі айтылады, ал өтініш, тілек мағынасында айтылса, бәсең айтылады. Бұйрықты сөйлемдердің баяндауыштары етістіктің бұйрық және қалау райлары арқылы жасалады:
1. Баяндауыштары етістіктің бұйрық райының 2-жағында болса, Бұйрықты сөйлем бұйрық, талап ету мәнінде айтылады. Мысалы: - Сен мен не істесем, соны істе! - деді Ұлпан Шынарға сыбырлап (Ғ.Мүсірепов).
2. Баяндауыштары бұйрық райының 3-жағында болса, Бұйрықты сөйлем талап, тілек мәнінде айтылады. Мысалы: Қара көктің жал-құйрығы қара ғой, қаралы aт осы болсын! - деді (М. Әуезов).
3. Баяндауыштары етістіктің бұйрық райында айтылып, оған -шы/-ші қосымшасы жалғанса, Бұйрықты сөйлем тілек, жалыныш немесе сыпайы түрде бұйыруды, кейде сес көрсетіп, қорқыту мәнін білдіреді. Мысалы: Орныңнан ары отырған бер отырушы, Қолымда қармағым жоқ ілдіргелі (халық өлеңі). - Қане, осы баланың бәйгесін бермей көрші (Ғ. Сланов).
4. Баяндауыштары етістіктің қалау, бұйрық райлары тұлғасынан жасалғанда, Бұйрықты сөйлем ұран, үндеу мағынасын білдіреді: Мысалы: - Канта, түс аттан! Қапта тегіс! - деп Көтібақ, Топай, Торғай жігіттерін де тұтас айдап салды (М. Әуезов).
5. Баяндауыштары ашық райдың келер шақ тұлғасынан жасалса, бұйрық мағынасын білдіреді. Мысалы: Бүгіннен бастап олармен сөйлеспейсің (М. Әуезов)
Төменде Жолшаева Майра апайдың еңбектеріндегі бұйрық мәнді сөйлемге берілген анықтама, яғни оның белгілері:
Басым интонациямен айтылады;
Етістікті бұйрықты және етістіксіз бұйрықты сөйлемдер;
Іс әрекеттің жасалуына түрткі болады;
Әркетті жалғастыру;
Қимылдың толықтай жүзеге асуына түрткі болады;
Сапасын қалпын бағытын өзгертуге қозғау салады.
Балақаев М еңбектерінде бұйрықты сөйлемдерді мағыналық жағынан былай топтастырған:
Қатал бұйрықты;
Солғын бұйрық;
Тілек өтініш мәнді бұйрық;
Сес көрсету қорқыту мәнді бұйыру;
Өсиет үндеу мәнді бұйрық.
|
|
|
Хабарлы сөйленімдердің прагматикасы
|
|
|
|
Сұраулы сөйленімдердің прагматикасы
|
Сөйлемнің экспрессивтік мағынасы басқа сөйлем түрлеріне қарағанда сұраулы сөйлемде жиі кездеседі. Тіліміздегі жай сөйлемдердің ішінде коммуникативтік, прагматикалық ерекшеліктерімен айрықша көзге түсетін тобы – сұраулы сөйлемдер. Өз алдына жеке тілдік саланы құрайтын сұраулы сөйлемдер жан-жақты, терең зерттеуді қажет етеді. Сол себепті, сұрау қою мәселелеріне, сұраулы сөйлемнің түрлеріне, сұраулы сөйлемнің лексика-грамматикалық тұрғыдан сипатталуына, сұраулы сөйлемдердің прагматикасына ерекше мән берген жөн. Бұл, біріншіден, тіліміздегі сұраулы сөйлем табиғатын тереңірек білуге мүмкіндік берсе, екіншіден, қазақ тіліндегі бұл сөйлемнің прагматикалық ерекшелігін танытуда маңызды болмақ. Мақалада сұраулы сөйлемдердің прагматикалық сипатына қарай бөлінетін түрлері талданады. Сұраулы сөйлемдердің табиғатын аша түсетін тұжырымдар айтылады. Сұраулы сөйлемдері формадан тыс, мәндік-мағыналық түрлеріне қарай топтастырылады. Прагматикалық тұрғыдан жаңа түрлерге бөлінеді.
Сұрақ-ұсыныс
Ағаң келгенде маған қаратпай, малды өзің соя бермейсің бе?
Немене, мына сенің балаң апара алмай ма? (Т.Әбдікұлы)
Жоғарыдағы келтірілген мысалдарға зер салатын болсақ, онда «Ағаң келгенде маған қаратпай, малды өзің соя бермейсің бе?» деген бірінші сөйлемде қарсылық мәнімен қатар, ұсыныстық мән бар екенін байқауға болады. Адресант адресатқа малды соя бер деген ұсыныс тастап тұр.
Ал, екінші мысалда «мына сенің балаң апара алмай ма» деген сөйленісте өтініш мәнімен қатар ұсыныстық мағынада бар. Яғни мәтінге қарайтын болсақ, балаң апарсын деген ойды береді. Жалпы сұрақ ұсыныстардың өзінің астарында қарсылық, өтініш мәні де жатады.
Сұрақ-кінәләу
«Ол ғой жәрмеңке басынан шықпайды? Бар Албан қырылған күнде жалғыз бас қайда барып күн көремін дейді сол?.. Орыстың теріс жазуын білдім деп, елдің тілінен, ата-баба жолынан безіп кеткені ме? Бұның не білгені бар?..– деп, Жақсылық Серікбайға қарады» кінәләумен бірге күдік мәні де кездеседі. «Қилы заман» повесіндегі Жақсылықтың досына деген сенімсіздігімен қатар, орыстың жазуын үйреніп алып, ата-бабаның жолынан безді деп кінә тағуын да көреміз.
Бұрынғы жарқылдап, киіктің лағындай ойнап жүретін Жібекте күлкі жоқ...Бейшара Жібек. Қалай түстің бұл халге?.. Сені әкең мына майлы шірікке малға сатып жіберді-ау! Қалайша көндің сен бұған?..Қандай жыладың екен сен сорлы?..Пақырым-ай, қалай көндің?.. Сені мұндайға көнер деп кім ойлаған?! – деп босаға жаққа ұрлана қарап мен отырдым (С.Сейфуллин).
Сұраулы сөйлемдердің сұрақ-кінәләу түрінде, көзіміздің жеткеніндей кінәләумен бірге күдіктену мәні де қатар жүреді. Яғни айтушының ойымен тыңдаушының көзқарастары екі түрлі мағынада да жүретінін анық байқауға болады.
3.Сұрақ-тілек
Қазақ халқының тілек сөздері – көнеден келе жатқан қазақ мәдениетінің тілдік мұрасы, қазақ этносының даралығын, өзіндік ерешелігін айқындайтын, тіл деректерінің бірі де бірегейі.Бұлай деуіміздің себебі, басқа түркі халықтарымен салыстырғанда қазақтарда тілек деген жеке атаулар бар. Тілек сөздерінің бүгінгі сөйлеу тілінде, көркем шығармаларда молынан кездесуі ғасырлар бойы халық жадында ауызша сақталған тіл мәйегі болғандығымен қатар, қазіргі тілімізде де ерекше орын алған алған сөйлеу үлгісі екендігі айқын аңғарылады. Тарихи даму барысында оның бойында қазақ менталитетінің дүниетанымы, өмірлік көзқарасы, тұрмыс-тіршілігі көрініс тапты. Көркемдік эстетикалық жағымен бірге сөз құдіретін бағалау, сөз киесіне табыну сияқты биік талғамдар аталған бата-тілектердің айтылуына негіз болды. Халық жаратылысының өзіне тән психикалық ерекшелігі сөз қуатына бас иетіндігін көрсетті. Осы орайда тілек сөздерін тіл білімінде суггестиялық лингвистика бағытында қарау бүгінгі тіл біліміндегі «адамды тіл ішінде тану» сияқты антропоцентристік қажеттіліктен туындайды.
|
|
|
Коммуникавті бірліктер және прагматика мәселесі (адресант+адресат ықпалы)
|
Коммуникация (коммуникативті-прагматикалық қызмет) – бұл да сөз, бірақ нақты адамның сөзі, белгілі сөйлеу ситуацияларында вербальды жəне вербальды емес сигналдарды пайданала отырып, өмірмен біте қайнасқан ментальды мақсатқа сəйкес тіл өндіріс процесі, сондықтан бүгінгі дискурс өте күрделі коммуникативті - прагматикалық құбылыс болып табылады. Коммуникативті - прагматикалық құбылыста сөйлеу ситуацияларында адресанттың ойы ақиқат не жалған да болуы ықтимал. Ол адресанттың интенциясы (ниеті) мен пиғылына өзінің мақсатына жету жолындағы таңбаны қолдануы болып есептеледі. Дискурс та – сөз, қарым-қатынас құралы ретіндегі сөздің тіл əлеміндегі жаңаша мағыналық- ақпараттық туындысы. Дискурсқа тəн біржақты, екіжақты дискурс деген түрлері кездеседі.
Прагматика – коммуникаттардың бір-біріне жəне мəтіннің мазмұнына (жазбаша жəне ауызша түрде) олардың коммуникативтік пиғылымен жəне сұхбаттасу мəн-жайымен санасқан жеке қарым- қатынасы. Коммуникация вербальды жəне вербальды емес (паралингвистикалық) тəсілдер қолдану арқылы екі немесе одан көп тұлғалардың ақпарат алмасуы немесе баяндау түріндегі байланысы прагматиканың тікелей қатысы арқылы өтеді. Ақпарат (лат. "бір нəрсені хабарлау") қарапайым тіл арқылы коммуникация жағдайына жеткізілетін қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстардың ерекшелігінің жиынтығында прагматиканың рөлі ерекше танылады.
Прагматика қатысым әрекетіндегі таңбаның бітім - болмысын көрсетеді. Автордың қолданысында таңба өзінің “іс- әрекетін ықпал ету”, “белгілі мақсатқа арнап” құру қасиетіне ие. Прагматика тілдік таңбалардың оны ққолданушы адамдарға қарым - қатынасын көрсетеді әрі ықпал етеді, қабылдаушының реакциясын тудырады. Осыдан келіп прагматиканың орнын анықтау мәселесі көтеріледі, оның тіл ғылымының қай саласындамәні мен мағынасы толық ашылатынын анықтайтын кезең туды. Ол – стилистика ғылымының жаңа бағыты прагмастилистиканның қалыптасуы деп айтуға болады.
|
|
|
Коммуникативті интенция туралы түсінік
|
Коммуникативтік ниет (интенция) – коммуникативтік мақсаттарға
қол жеткізу үшін тілдік қарым-қатынасқа қатысатын екінші тарапқа тілдік
құрал арқылы ықпал жасау формаларын жоспарлау
Мысалы:
Коммуникативті ниет қарым-қатынас дағдыларын дамыту үшін өте маңызды. Әдеттегі балаларда қарым-қатынасқа деген қажеттілік пен тілектер туа біткен: есту қабілеті нашар болса да, олар қажеттіліктер мен тілектерді көзге қарау, меңзеу, тіпті вокализация арқылы көрсетеді. Мүгедектігі бар көптеген балалар, әсіресе дамудың тежелуі және аутизм спектрінің бұзылуы, қоршаған ортадағы басқа адамдарға жауап беру үшін «қиын» емес. Сондай-ақ оларда «Ақыл теориясы» немесе басқа адамдардың өз ойларынан бөлек ойлары бар екенін түсіну қабілеті жетіспеуі мүмкін. Олар тіпті басқа адамдар не ойлайтынына сеніп, ашулануы мүмкін, өйткені маңызды ересектер не болып жатқанын білмейді.
Жалпы айтқанда, тілдік жүйенің бірлігі ретіндегі сөйлем мен сөйлемді сөйлеу әрекеті компоненті ретінде (орталық болса да, бірақ құрамдас бөлігі ғана) терминологиялық тұрғыдан ажырату орынды болар еді. Біріншісі сөйлемнің атын сақтай алса, екіншісін айталық айтуға болады. Бұл жағдайда сөйлемді тілдік жүйеден шықпай -ақ жеткілікті түрде сипаттауға болады, ал айтылымды ол мен қарым -қатынас әрекетінің басқа компоненттері, ең алдымен адресат пен адресат арасындағы байланыстар мен қатынастарды ескере отырып сипаттауға болады. . Алайда, бұл түсініктеменің негізі физикалық шындық ретінде ғана емес, сонымен қатар мазмұны бойынша да, көп жағдайда функционалды аспект бойынша «сөйлем» термині сақталатын болады. , ұсынысты прагматикалық синтаксисте қарастыратын жаңа перспективаны есте сақтай отырып. (Бұл жерде, мысалы, О. И. Москальская айтқандай, «сөйлем-мәлімдеме» туралы айтуға болады.)
|
|
|
Сөйлеу актісі және оның түрлері (локутивті, иллокутивті, перлокутивті)
|
Тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі негізгі қызметі синтаксис арқылы жүзеге асады, сондықтан коммуникативті синтаксис сөйлемдерді құрылымдық тұрғыдан емес, олардың мазмұны, семантикасы тұрғысынан зерттейді.
Синтаксис ойлаумен, қарым-қатынас үдерісімен жəне сол коммуникация жүріп жатқан жағдаймен тікелей байланысты болады. Синтаксистік құрылымдардың коммуникативтік қызметі əлем тілдерінің бəрінде бірдей, демек, ол — тілдің əмбебап бөлігі. Сонымен қатар əр тілде синтаксистік қатынас берілуінің өзіндік ерекшеліктері де бар. Функционалдық синтаксис тілде түрлі өтініш, тілек, таң қалу, сүйсіну сияқты сезімдердің берілу амалдарын сипаттауға мүмкіндік береді.
Сөйлеу актілері теориясы дегеніміз — жеке тұлғалар арасындағы қарым-қатынас формасы ретінде қарастырылатын сөйлеу актісінің қарапайым бірлігінің құрылысы, яғни сөйлемнің актуалдануы туралы ілім.
Сөйлеу актілері теориясында сөйлеу актісі үш деңгейлі құрылым ретінде қарастырылады: локутивті акт, иллокутивті акт, перлокутивті акт. Локутивті акт — сөйлеу барысында қолданылатын тілдік құралдар, иллокутивті акт дегеніміз — сөйлеу актісінің мақсаты мен оны жүзеге асыру жағдайларына қатысы, перлокутивті акт — сол сөйлеу актісінің нəтижеге қатысы. Бұл үштаған айтылым мазмұнының бірлігін көрсетеді.
Сөйлеу акті дегеніміз — белгілі бір қоғамда қалыптасқан сөйлеу əрекеттерінің негізгі қағидаттары мен ережелеріне сəйкес пайда болатын мақсатты сөйлеу. Сөйлеу актілерінің негізгі белгілері ретінде зерттеушілер ниет (интенционалдылық), мақсаттылық жəне конвенционалдылықты атайды.
Сөйлеу актілеріне өздеріне тəн, бір-бірімен байланысты əлеуметтік рөлдері бар, сөйлеу дағдылары, əлем туралы түсінік-ұғымдары ортақ сөйлеуші мен адресат қатысады. Сөйлеу актісінің құрамына сөйлеу жағдайы мен оның мазмұнына қатысты болмыстың үзігі кіреді. Дж.Остиннің айтуынша, сөйлеу актісін орындау деген жалпыға түсінікті тілдік таңбамен дыбыстау; сол тілдің сөздерінен сол тіл грамматикасының заңдылықтарына сəйкес сөйлем құрау; сөйлемдегі мағына мен референция (болмысқа қатысы) (локутив); сөйлеуге мақсат қою (иллокутивті акт), яғни сөйлеу барысында қандай да бір коммуникативтік мақсатты білдіру; белгілі бір нəтижеге итермелеу (перлокутив), яғни адресаттың санасына немесе іс-əрекетіне ықпал ету.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
