Ғылыми зерттеудің парадигмасы

Кез келген нысан ғылыми зерттеу тұрғысынан үш жақты сипатталады

жүктеу 0,66 Mb. бет 2/18 Дата 20.05.2023 өлшемі 0,66 Mb. #42702

Навигация по данной странице:

• Парадигматика

Кез келген нысан ғылыми зерттеу тұрғысынан үш жақты сипатталады: 1) зерттелініп отырған нысанның қазіргі кезге дейінгі жеткен жетістіктерінің даму тарихы мен генезисі; 2) нысанның қазіргі даму жағдайындағы құрылымы; 3) нысанның біршама күрделі жүйенің құрылымындағы компонент ретіндегі қолданымы (жұмсалымы). Антропоцентристік бағыттың өріс алуымен әрі танымдық ұстанымдардың маңыздылығымен «парадигма» ұғымының мағынасы айқындала түседі. Парадигма тіл білімінде бірнеше мағынада қолданылады: 1) кең мағынада бір-бірінен ерекшеленіп келетін, сонымен бірге бәріне ортақ белгілері арқылы біріккен кез келген тілдік бірліктер тобы, 2) осындай топтар мен жиынтықтардың жасалу моделі (үлгісі) мен схемасы (сызбасы). Тіл бірліктері тобының жүйесіне қарай парадигма морфологиялық, синтаксистік, лексикалық және сөзжасамдық болып жіктеледі. Нысанның осы әр қырының зерттелуі ірі үш ғылыми парадигмаға негіз болып табылады. Тілдегі парадигмалық қатынастар. Тілдегі парадигмалық қатынастардан парадигматика пайда болған. Парадигматика тіл жүйесіндегі тіл бірліктерінің вертикаль (тік) қалпындағы қатынасын зерттейтін тіл білімінің саласы (тарауы). «Парадигма» ұғымы тіл білімі салаларының ішінде, әсіресе морфология саласында кеңінен қолданылады. Морфология саласында «парадигма» ұғымының кең қолданылатын жері морфологиялық категориялар. Белгілі бір тілде, мәселен қазақ тілінде қанша морфологиялық категория бар болса, сонша парадигмалық қатар бар деуге болады. Өйткені парадигма ұғымы жүйелік қатар дегенді білдіреді. Ал морфологияда категория болу үшін грамматикалық мағынаны білдіретін бірыңғай кемінде екі грамматикалық форманың болуы шарт. Екі қатардан ғана тұратын категорияға қазақ тілінде көптік категориясын жатқызуға болады. Парадигматика. Парадигматикка парадигмалық қатынастарды, оларды топтастыруды, олардың таралу саласын қарастыратын тіл білімінің саласы ретінде ұғынылатын болса, онда оның тілдің деңгейлеріне де қатысы бар деп түсінген жөн. Мәселен, лексикалық парадигматика лексемалардың арасындағы түрлі қатынастарды қарастырады. Ондай қатынастар антонимдік немесе синонимдік болуы мүмкін. Кей лексемалар бір-біріне мағыналық жағынан жақын болса, кей лексемалар бір-біріне қарсы мағынада келеді. Міне, осындай тармақтық қатынасты парадигмалық қатынас дейміз. Парадигматика-әрбір деңгейдегі бірліктер арасындағы ассоциативтік байланыстың жиынтығы. Фонологиялық деңгейде бұл дауыстылар мен дауыссыздар арасындағы байланыс. Лексикалық деңгейде бұл синоним, антоним, лексика-семантикалық топтардың және гипоним (түсті білдіретін атаулардың- астындағы, төмендегі), гиперонимдер (үстіңгі, жоғарыдағы) арасындағы байланыс. Тіл біліміндегі жалпы бағыттары (линг. Зерттеудің бәрі. Қ.т. біліміндегі зерттеулер.Әлемдік т.б. бағыттармен сабақтастыра) Ғылым ретінде лингвистиканың нысаны-тіл. «Грамматика» деген терминнің өзі грекше «тіл құрылысы туралы ілім» дегенді білдіреді. Тек Ф.де Соссюрдің (1857-1913) еңбегінен кейін ғана тіл, оның құрылымы және қызметі туралы ғылыми түсінік қалыптасты. Ф.де Соссюр тіл мен сөйлеуді ажыратып берді: ол тілдің табиғи сипаты мен функционалды сипатын ашты. жүктеу 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз