139
КӘСІПОРЫН
Бөлу
бас
қару
функ.
орын
дау
функ.
Сурет 8- Әртүрлі кәсіпорындардағы дуальді жүйеде кәсіптік даярлау үдерісіне
қатысушылар арасында құзыреттілікті бөлу құрылымы
Өздерінің негізгі қызметімен қатар кәсіби білім беру міндеттерін қоса
атқаратын кәсіпорын қызметкерлеріне дуальді жүйеде кәсіптік білім беруге
немесе қосымша оқыту шеберлері ретінде уәкілеттік берілген. Өндірістегі білім
алушылар кәсіби біліктілікті оқу шеберханаларындағы оқыту шеберлерінің
басшылығымен ғана игермейді. Біліктілігін арттырудың маңызды сәті
өндірістік тәжірибе, әсіресе екінші оқу жылынан басталған әлеуметтендіру
кезеңі болып табылады. Компанияның түрлі бөлімшелерінің қызметкерлері
оқытудың осы сатысында кәсіби дайындықты жүргізуге құқылы. Бұл тұлғалар,
Басқару
Бөлім…
Басқару және
орындау
функциялары бір
адамға біріктірілген
Бөлім…
Персонал
Біліктілікті
жетілдіру
Кәсіби
білім
Барлық оқу
үрдерісін
басқару
Техникалық
даярлық
Коммерциялық
даярлық
….. Жеке
мамандықтар
бойынша
Өндірістік
оқыту шебері
Базалық
даярлық
1-сатыға
арнайы
дайындық
2-сатыға
арнайы
дайындық
Кәсіптік
оқытуды
жүргізуге
уәкілетті
140
әдетте, оқыту үшін жарамдылығын тексеру емтихан тапсырмауы керек. Алайда
көптеген компания басшылары қосымша шеберлерден біліктілікті растайтын
құжаттар талап етеді.
Осылайша, өндірістік кәсіби оқыту шеңберінде білім берушілердің қызметі
екі түрге бөлінеді: кәсіпорындағы қарым-қатынас үдерісін басқару жөніндегі
қызметі және кәсіби дайындықты тікелей жүзеге асыру бойынша
орындаушылық қызметі. Оқу үдерісіндегі әрбір қатысушы өзінің нақты
функциясын орындайды.
Оқу шеберлерінің құзыреттілігіне кәсіпорынның құрылымына және
көлеміне байланысты түрлі міндеттер кіреді. Ірі фирмаларда педагогтар, ең
алдымен, ұйымдастырушылық мәселелермен айналысады, олардың басты
мақсаты – оқу үдерісіне басшылық жасау. Шағын және орта кәсiпорындарда
басшылық функциялары және кәсiби даярлықты тiкелей жүргiзу үш саты: «не
болуы керек, қандай болу керек, салыстыру» қағидаты бойынша жүреді.
Орындаушылық функциялар:
- дағды мен білімді нұсқаулық немесе оқыту арқылы беру;
- білім берушілердің жұмысының нәтижелерін бақылау («оқытудағы
табысты бақылау»), дәстүрлі жазбаша / ауызша емтихан түрінде немесе
бағдарламаланған бақылау түрінде өткізілген емтихандар арқылы, сондай-ақ
алдын ала өнімді өндіру арқылы;
- білім алушылар мен олардың ата-аналарына кеңес беру;
- кәсіби консультациялар орталығымен, «құзырлы мекеменің» кәсіби
кеңесшісімен, кәсіптік лицей мұғалімдерімен, өндірістік оқу орталықтарының
қызметкерлерімен және кәсіптік оқытуға қатысатын кәсіпорындардың
қызметкерлерімен ынтымақтастықты үйлестіру және келісу;
- оқу үдерісін дамыту және жетілдіру, оқытудың әдістерін, тәсілдерін,
оқытудағы табысты бақылау жолдары;
- «Кәсіптік оқыту туралы» Заңда көзделген аралық және қорытынды
емтихандарға білім алушыларды дайындау;
- емтихан алу кезіндегі емтихан комиссияларының тексеру жұмысы;
- ресми түрде танылған кәсіптерді меңгерудегі кәсіптік даярлықтан басқа,
әртүрлі оқыту іс-шараларына жәрдемдесу, сондай-ақ кәсіби қайта даярлау және
біліктілікті арттыруға көмектесу .
Осылайша, дуальді жүйеде өндірістік оқыту шебері кәсіптік оқыту
үдерісіне қатысатын көптеген адамдармен және институттармен, мекемелермен
тығыз байланыста болудың маңызды міндетіне ие болады.
Қазақстан кәсіби педагогикасында оқытудың функциялары мақсаттар
функциясы мен құралдар функциясына бөлінеді. Мақсаттар функциясы:
болашақ жұмысшыны дамыту, оның жеке әлеуетін қалыптастыру. Құралдар
функциясы:
гностикалық,
жобалық,
құрылымдық,
коммуникативтік,
ұйымдастырушылық [193].
Дуальді жүйедегі өндірістік оқыту шеберінің көпфункционалды қызметі
кәсіби кадрларды даярлау процесінде орындауға тиіс функциялар мен
міндеттердің кең ауқымымен бағалануы мүмкін. Оның оқытудағы іс-әрекетінің
141
негізі практикалық жұмыс, яғни білім мен дағдыларды білім алушыға беруден
құралады. Осы арнайы практикалық және педагогикалық іс-әрекет түрлерімен
қатар, ол дуальді жүйедегі іс-әрекеттерді жоспарлау және үйлестіру міндеттерін
шешуге тиіс. Осындай әртүрлі функциялардың барысында шебер оқу
үдерісінде әртүрлі рөлдерді қабылдауға және орындауға тиіс. Оқыту шеберінің
өндірісте әрекет ететін рөлдерінің әралуандығы мынадай түрде жіктелуі
мүмкін:
Германиядағы мектептегі кәсіптік білімді зерттеуші неміс ғалымы
Г.Грюнер өзінің тарихи даму үдерісінде кәсіби мектеп төрт негізгі мәселені
шешу арқылы қалыптасқан деп санайды:
- жалпы білімді жалғастыру;
- тәрбиелеу функцияцын орындау;
- қосымша «мамандық бойынша білім беру»;
- «мамандық арқылы» білім беру» [185, р. 50].
Кәсіптік мектеп мұғалімдерінің алдында тұрған дуальді жүйедегі
міндеттердің барлығын толығырақ қарастырайық.
1. Германиядағы қазіргі заманғы кәсіптік мектептің негізін қалаған жастар
жұмыс жасайтын қолөнер мектебі болды, мұнда жалпы білім беруге ерекше
назар аударылды. Бұл жалпы білім беру функциясы, мысалы, ана тілі,
қоғамтану, дін, спорт секілді сабақтарда сақталды. Соңғы жылдары кәсіптік
білім беруде жалпы білім беру цикліндегі пәндердердің маңыздылығын
төмендету үрдісі байқалды, сондықтан дуальді жүйенің кәсіби мектебіндегі
жалпы білім беретін пәндердің мұғалімдері төмендегі себептер бойынша өте
қиын жағдайға ие:
- статистикалық мәліметтерге сәйкес, жалпы білім беру мектебінің жоғары
деңгейін аяқтау туралы куәлігі бар дуальді жүйедегі білім алушылар саны өсті,
мысалы, нақты мектепті аяқтау туралы куәлік саны өсті. Кәсіптік-мектептедегі
осындай оқушыларға жалпы білім беруді жалғастыру қажет болды;
- заманауи кәсіптер үшін кәсіби-теориялық талаптардың артуы байқалады.
Кәсіптік-теориялық білім берудің үлесін арттыру кәсіптік мектепте жалпы білім
беру пәндерін оқып үйрену қажеттілігіне қайшы келеді;
- дуальді кәсіптік білім беру аясында кәсіптік мектептің үлесі сағат санын
айтарлықтай қысқартты (1-2 күн – кәсіби мектепте оқу, 3-4 күн –
кәсіпорында оқыту), сондықтан көптеген неміс зерттеушілері толық емес
академиялық апталығы бар кәсіптік бастауыш мектептердің бұл түрі үшін
жалпы пәндер бойынша мұғалімдердің рөлі маңызды болмайды деп есептейді
[194].
2. Дуальді жүйедегі кәсіби мектеп, ең алдымен, тәрбие мектебі ретінде
қарастырылады. Г.Греюнер пікірінше, тәрбие беру функциясы – кәсіптік
мектептегі дуальді жүйедегі мұғалімдердің негізгі функцияларының бірі. Бұл
Сондай-ақ, тарихи даму процесінде кәсіптік мектептегі тәрбиелеу
функцияларындағы өзгерістерді зерттеуші А.Шелтен, Р.Дубс, С.Давидс, Г.Бунк
осы көзқарасты ұстанады. Тәрбие беруден бастап мемлекет басшысына
берілгендік рухындағы білім беру үдерісіндегі неміс қоғамының әлеуметтік
Достарыңызбен бөлісу: |
