130
мәтінді жобалау әдісіне бағыттау әдісі. Мәтінді бағыттаушы әдіс білімнің
тиімді меңгерілуіне, іс-әрекетті дербес жоспарлау қабілеттілігін дамытуға,
мәселені өздігінен шешуге бағытталған. Бұл әдістің мәні мәселені өздігінен
шешуді басқарумен аяқталады:
- ақпараттық кезең – «не істеу керек?»;
- жоспарлау – «бұған қалай жетуге болады?»;
- шешім қабылдау – «жүзеге асыру жолын, тәсілдерін анықтау»;
- жүзеге асыру – «іске асыру»;
- бақылау – «тапсырмалар дұрыс орындалады ма»;
- бағалау – «келесі жолы бұдан да жақсы болу үшін не істеу керек?».
Бағыттаушы мәтін әдісінің ерекшелігі кәсіби ойлаудың жоспарлы
дамуынан және кәсіби тұрғыдан маңызды әрекеттер жасау тәсілдерінен тұрады.
Өндірістік тренингте жетекші мәтін әдісін қолдану оқытушы шебердің кәсіби
қызметтерін едәуір өзгертеді. Ол тәлімгер, нұсқаушыдан қажет болған
жағдайда тыңдаушылардың кәсіби іс-әрекетін бақылап, түзететін кеңесшіге
айналды. Өйткені бұл әдіс «мәтін бойынша жеке оқытуды өзін-өзі реттеуге»
бағытталғандықтан, өндірістік оқыту шеберіне білімі нашар оқушыларға
көбірек көңіл аударуға мүмкіндік береді [181, р.202].
Кәсіптік оқытуда негізгі біліктілікті қалыптастырудағы басты рөл жоба
әдісімен жүзеге асырылады. Бұл әдіс бойынша «өндірістік қызметті дербес
мақсатты белгілеуді, жоспарлауды, енгізуді және бағалауды болжайтын
практикалық идея» деп түсіндіріледі [182]. Бұл әдістің ерекшелігі білім
алушылар тобымен кешенді тақырыпты өз бетімен құрастыру болып табылады.
Олар өздігінен мақсат қояды, жоспар жасайды, іс жүзінде жүзеге асырады,
түпкі өнім сапасын бағалайды және бақылайды. Өнім ретінде дайын өнім,
комплекстік дизайнның бөлшектері, электр тізбегі, компьютерлік бағдарлама
және т.б. болуы мүмкін. Өндіріс шебері сонымен бірге консультативтік
функцияны орындайды, оның міндеті – оқушыларды өздігінен жоспарлауға,
оқу-өндірістік тапсырмаларды орындауға ынталандыру.
Негізгі біліктіліктерді қалыптастыру үшін өнеркәсіптік оқытудың қазіргі
заманғы әдістерінің негізінде А.Шелтен (1987), Борретти (1988), Мудерс, Синер
(1989) ұсынған оқытудың өзін-өзі реттеу тұжырымдамасы жатыр. Бұл әдістерді
оқыту кезінде қолдану білім алушыларға кәсіби мінез-құлықтың жеке түрін
таңдауға мүмкіндік береді. Білім алушылардың алдында емес, олардың артында
тұратын «Білім берушіден, арнайы дағдыларды қалыптастыруға арналған
нұсқаушыдан кеңесші айналады» [183].
Мектеп кезінде негізгі кәсіптік білім беру жүйесінде кәсіптік оқытудың
негізгі біліктіліктерін меңгерудің өзіндік жіктелу әдістері бар. Бұл жерде әңгіме
жай ғана оқытудың жаңа әдісі туралы ғана болып отырған жоқ. Негізгі
біліктіліктерді дамыту тұрғысынан кейбір дәстүрлі әдістер қайтадан өзекті
болады.
А.Шелтен мектептегі кәсіптік оқыту үшін негізгі біліктіліктерді
қалыптастыру әдістерін келесідей жіктеуді ұсынды:
131
-пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру (Шелц, 1986). Мұнда
мамандандырылған теория, арнайы математика, арнайы сызу, мамандық
бойынша практикалық сабақтар сияқты пәндер тақырыптық бірлестігі туралы
айтылады. Мәселен, осындай интеграцияланған сабақ үшін нақты тақырыптық
жоспарда мысалы, мамандандырылған теория, арнайы математика, арнайы
сызу және т.б. осылайша, білім алушылардың ойларында зерттелетін түсініктер
мен құбылыстардың тұтас бейнесі пайда болады;
- стратегиялық оқыту әдісі (Мецгер, 1989). Бұл әдіс өзіндік оқытуды
дамытуға ықпал етеді. Сабақта оқушыларға кезең-кезеңмен тапсырмалар
(ақпарат алу және өңдеу, қиын жағдайды шешу, қолайлы климатты құру және
т.б.) беріледі. Оқушыла өздерінің оқу әрекеттерін және оларды басқарудың
автономиясын білу үшін кәсіби бағдарланған тақырыптар туралы біледі;
- оқытудағы жүйелі ойлауды дамыту әдісі (Дубс, 1989). Осы әдісті
қолдану барысында кешенді зерттеу тақырыбының белгілі аспектілері
арасындағы өзара байланыс пен өзара әрекеттесуді орнату мәселесі сөз болады.
Мысалы, жүйелі ойлау әдісін қолданып, оқушылармен қалдықтарды жинаумен
айналысатын экономиканың мәселелерін талдауға болады. Мәселені (тым көп
қалдықтар) және мақсатты (қалдықтарды кәдеге жаратуды) қалыптастырғаннан
кейін оларды іске асыру бойынша шаралар (қалдықтарды сұрыптау және бөлек
пайдалану) әзірленіп, іс-әрекеттердің нақты бірізділігі анықталады, оң және
теріс әсерлері анықталады. Ақырында, қазіргі уақытта елде бар қалдықтарды
жинау жүйесін қалай қарастыру керектігін шешеді;
- проблемалық-дамытушылықәдіс (Фукс, 1974; Әбли, 1989). Бұл әдіс
мәселеге бағытталған әдіске ұқсас. Ол оқушыға кез-келген проблемалық
жағдайды дербес бақылауға және оны шешуге белсенді қатысуға мүмкіндік
береді;
- конструктивтік оқыту әдісі (Бонц, 1989) техникалық жобалау әдісіне
ұқсас. Оқушы алдына проблема қойылады (құрылғыдағы ақаулықтарды жою
бойынша техникалық тапсырма). Ақаулықты тапқаннан кейін оны жою үшін
техникалық тұрғыдан дұрыс шешім табу керек. Бұл әдіс жоғарыда көрсетілген
проблемаларды шешу әдісінің бір түрі болып табылады. Оқушылар бұл
мәселені шешу тәсілдерін өздері іздейді және шешу жолдарын да өздері
табады. Кәсіптік мектептегі мұғалім оқушылардың әрекеттерін басқармайды,
тек оларға қажетті көмек көрсетеді;
- алдағы практикалық іс-әрекеттерді жоспарлау арналған рөлдік
(имитациялық) ойындар (Кайзер, 1976; Леманн, 1977). Бұл әдіс әр түрлі,
көбінесе оның қатысушыларының мүдделері мен ойын соңында немесе ойын
барысында кез келген шешім қабылдау қажеттілігі бар кешенді рөлдік
ойындарды ұсынады. Топта, мысалы, келесі жоспарға сәйкес рөлдік ойын
өткізуге болады: кіші кәсіпорында кеңес сайлау. Рөлдік ойындар оқушылардың
коммуникативтік қабілеттерге, толеранттылыққа, ынтымақтастыққа дайын
болуы, өздігінен ойлау және т.б. сияқты маңызды негізгі біліктіліктерін
қалыптастыруға көмектеседі. Кәсіптік мектептің мұғалімінен рөлдік ойындарды
Достарыңызбен бөлісу: |
