Еңбек заңнамасының негіздері анықтамалығЫ

23

Жұмыс  берушi  –  заңды  тұлға  таратылған  не  жұмыс  берушi  – 

жеке тұлғаның қызметi тоқтатылған жағдайда; қызметкерлер саны 

немесе штаты қысқартылғанда жұмыс беруші еңбек шартын бұза-

тыны туралы қызметкерге 1 ай бұрын жазбаша ескертуге мiндет-

тi. Қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен еңбек шартын бұзу ескерту 

мерзiмi аяқталғанға дейiн жүргiзiлуi мүмкiн. 

ЕК-нің 57-бабы қызметкер жұмыс берушiге кемiнде бiр ай бұрын 

жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын өзiнiң бастамасы бойын-

ша  бұзуға  құқылы  екендігін  көздейді.  Егер  жазбаша  хабарланған 

күннен бастап 7 күн мерзiм өткен соң жұмыс берушiнiң еңбек шар-

ты талаптарын орындамауы жалғасқан жағдайда, қызметкер 3 жұ-

мыс күнiнен кешiктiрмей жұмыс берушiге жазбаша ескерте отырып, 

еңбек шартын бұзуға құқылы. Қызметкер ескерту мерзiмi iшiнде ең-

бек шартын бұзу туралы өтiнiшiн жазбаша нысанда қайтарып алуға 

құқылы. Ескерту мерзiмi өткен соң қызметкер жұмысты тоқтатуға 

құқылы, ал жұмыс берушi қызметкерге еңбек қызметiне байланыс-

ты құжаттар мен оған тиесiлi ақшалай төлемдердi беруге мiндеттi. 

Қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша ең-

бек шарты бір ай мерзім аяқталғанға дейін бұзылуы мүмкін.

Еңбек шартын тоқтатудың келесі негізі 

– тараптардың еркiнен 

тыс мән-жайлар бойынша (ЕК-нің 58-бабы) мына жағдайларда: 

1) қызметкер  әскери  қызметке  шақырылған  (кiрген)  кезде  қыз-

меткер тиiстi құжатты ұсынған күннен бастап; 

2) қызметкер не жұмыс берушi-жеке тұлға еңбек қатынастарын 

жалғастыру  мүмкiндiгiн  болғызбайтын  жазаға  сотталған  сот  үкiмi 

заңды күшiне енген кезде;

3) жергiлiктi атқарушы органдар шетелдiк жұмыс күшiн тартуға 

рұқсатты қайтарып алған кезде;

4) қызметкер не жұмыс берушi-жеке тұлға қайтыс болған жағдай-

да,  сондай-ақ  сот  қызметкердi  не  жұмыс  берушi  –  жеке  тұлғаны 

қайтыс болды деп жариялаған немесе хабарсыз кеттi деп таныған 

жағдайда; 

5) сот қызметкердi әрекетке қабiлетсiз немесе әрекетке қабiлетi 

шектеулi  деп  таныған,  соның  салдарынан  қызметкердiң  бұрынғы 

жұмысын жалғастыруға мүмкiндiгi болмайтын жағдайда; 

24

Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

6) бұрын  осы  жұмысты  атқарған  қызметкер  жұмысына  қайта 

алынған жағдайда болады. 

ЕК-нің  59-бабы  қызметкер  мынадай  жағдайларда 

еңбек  қа-

тынастарын  жалғастырудан  бас  тартқан  кезде  еңбек  шартын 

тоқтату негiздерiн көздейді: 

1) қызметкер жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге жұмысқа ауы-

судан бас тартқан (бірақ қызметкердің уақытша жұмысқа жарамсыз-

дығы (соның ішінде жүктілік пен босану бойынша) және демалыс 

кезеңінде жол берілмейді);

2) еңбек  жағдайларының  өзгеруiне  байланысты  қызметкер  жұ-

мысты жалғастырудан бас тартқан; 

3) жұмыс берушi – заңды тұлға қайта құрылған кезде қызметкер 

жұмысты жалғастырудан бас тартқан; 

4) еңбек  мiндеттерiн  атқаруға  байланысты  өндiрiстiк  жарақат 

алған, кәсiптiк ауруға шалдыққан немесе денсаулығына өндiрiске 

байланысты емес өзге де зақым келген кезде қызметкер уақытша 

басқа жұмысқа ауысудан бас тартқан жағдайларда тоқтатылуға жа-

тады.

Бұл ретте қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан жаз-

баша бас тартқан кезде ғана еңбек шартын бұзуға жол беріледі.

Егер  Қазақстан  Республикасының  заңдарында  осындай  лау-

азымдарда  болған  адамдарға  ақы  төленетiн  өзге  лауазымдарда 

iстеуге тыйым салу белгiленген болса, қызметкердiң 

сайланбалы 

жұмысқа  (лауазымға)  ауысуына  немесе  лауазымға  тағайын-

далуына байланысты онымен еңбек шарты бұзылады (ЕК-нің 60-

бабы).

Еңбек шартын тоқтату негiздерiнің бірі еңбек шартын жаса-

су талаптарының бұзылуы салдарынан болып табылады (ЕК-

нің 61-бабы),

 мынадай жағдайларда:

1) медициналық  қорытынды  негiзiнде  қызметкердiң  денсаулық 

жағдайына қайшы келетiн жұмысты атқаруға қабылдау; 

2) адамды белгiлi бiр лауазымдарды немесе белгiлi бiр қыз меттi 

атқару  құқығынан  айырған  заңды  күшiне  енген  сот  үкiмiн  немесе 

қаулысын бұза отырып жұмысты орындауға қабылдау; 

25

3) белгiленген  тәртiппен  шетелдiк  жұмыс  күшiн  тартуға  рұқсат 

алмай  немесе  ҚР  заңдарында  белгiленген  шектеулердi  немесе 

алып тастауларды сақтамай, шетелдiк азаматтарды және азамат-

тығы жоқ адамдарды жұмысқа қабылдау;

4) ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және қауiптi жұ-

мыстарға, сондай-ақ толық материалдық жауапкершiлiгi көзделетiн 

лауазымдар мен жұмыстарға, 18 жасқа толмаған азаматтарды жұ-

мысқа қабылдау;

5) белгiлi  бiр  лауазымға  тұру  немесе  белгiлi  бiр  қызметпен 

шұғылдану құқығынан айырылған азаматтарды жұмысқа қабылдау;

6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да 

жағдайларда еңбек шарты тоқтатылуға тиiс. 

Жұмыс берушi – жеке тұлға қайтыс болған жағдайда еңбек шар-

тының  тоқтатылуын  және  үй  қызметкерлерiмен  еңбек  шартының 

тоқтатылуын  қоспағанда, 

еңбек  шартының  тоқтатылуы  жұмыс 

берушiнiң актiсiмен ресiмделедi.

Сұрақ: Жұмыстан шығуыма байланысты қандай уақыт ара-

лығында жұмыс беруші маған еңбек кітапшасын беруі қажет? 

Жауап: Жұмыс беруші еңбек кітапшасын еңбек шарты тоқта-

тылған күні беруге міндетті.

Егер еңбек шарты тоқтатылған күнi еңбек кiтапшасын қыз-

меткердiң болмауына не оны алудан бас тартуына байланысты 

беру мүмкiн болмаса, жұмыс берушi 10 жұмыс күнi iшiнде қызмет-

керге еңбек кiтапшасын алуға келуiнiң қажеттiлiгi туралы неме-

се оны поштамен жiберуге оның келiсiм беруi туралы хабарлама 

жiберуге мiндеттi.

 (ЕК-нің 63-бабы)