Еңбек заңнамасының негіздері анықтамалығЫ

Еңбек заңнамасының  

негіздері

АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

Астана – 2014

УДК  349.2 (035)

ББК  67.405 я2

     Е  58

Е  58

Еңбек заңнамасының негіздері анықтамалығы. 

– Астана: «Сарыарқа», 2014. – 80 б.

ISBN 978-601-277-181-7

ISBN 978-601-277-181-7

© «Сарыарқа», 2014

УДК  349.2 (035)

ББК  67.405 я2

Қазақстан  Республикасы  Үкiметiнiң  2012  жылғы  23  шілдедегі 

№ 961 қаулысымен бекітілген Мемлекет басшысының «Қазақстан-

ды  әлеуметтiк  жаңғырту:  жалпыға  ортақ  еңбек  қоғамына  қарай 

жиырма қадам» атты мақаласында берiлген тапсырмаларын iске 

асыру жөнiндегi шаралар жоспарының 5-тапсырмасы 7-тармағына 

сәйкес Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік 

даму министрлігі әзірлеген.

МАЗМҰНЫ

1. Қызметкерлердің еңбек құқықтарын қамтамасыз етудің 

жалпы қағидалары ............................................................................. 4

2. Еңбек қатынастарының туындауы. Еңбек шарты ................... 7

3. Жұмыс беруші мен қызметкердің негізгі құқықтары мен 

міндеттері ......................................................................................... 26

4. Еңбек тәртiбі. Жұмыс уақыты. Демалыс уақыты .................. 30

5. Қызметкерлердің еңбек  заңнамасында көзделген 

кепілдіктері ....................................................................................... 46

6. Қызметкерлердің еңбек құқықтарын және заңды  

мүдделерін қорғау ............................................................................ 54

7. Ұжымдық шарт  ....................................................................... 56

8. Еңбек даулары. ....................................................................... 58

9. Еңбек саласындағы әлеуметтiк әрiптестiк. ........................... 67

10. Еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы 

қызметкерлердің негізгі құқықтары. ................................................ 69

4

Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҚТАРЫН 

ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ЖАЛПЫ 

ҚАҒИДАЛАРЫ

Қазақстан  Республикасының  еңбек  туралы  заңнамасы  еңбек 

және  тікелей  онымен  байланысты  қатынастарды  реттейді.  Еңбек 

құқығы  қатынастары  –  бұл  қызметкер  мен  жұмыс  берушiнiң  ара-

сындағы  еңбек  шарты  негізінде  пайда  болатын  және  одан  туын-

дайтын, онымен тығыз байланысты заңдық қатынастар, бұдан әрі 

оларға осы Анықтамалықта қаралып, түсінік беріледі. 

Халықаралық практикаға сәйкес еңбек құқығы қатынастарының 

қатысушылары басым көпшілігінде «жұмыс беруші» мен «қызмет-

кер» («қызметкерлер») деген жалпы терминдермен аталады.

Еңбек қатынастарын реттейтін негізгі нормативтік құқықтық акті 

2007 жылы 15 мамырда қабылданған және өзінде 341 бапты құрай-

тын 6 бөлімнен тұратын Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі 

(бұдан әрі – ЕК, Кодекс, Еңбек кодексі) болып табылады.

Қызметкердің еңбек құқықтарын қамтамасыз етудің жалпы қағи-

далары  Еңбек  кодексінің  4-бабында  бекітілген.  Қағидалар  –  бұл, 

латын тілінен аударғанда, нормативтік-басқарушылық сипатқа ие, 

құқықтық  реттеудің  барлық  саласында  қолданылатын  және  бар-

лық  қатысушыларға  таралатын  негізгі  бастаулар.  Еңбек  құқығын-

да  еңбек  заңнамасының  қағидалары,  жоғарыда  көрсетілгендей, 

Кодекстің өзінде бекітілген.

Еңбек  заңнамасы  қағидаларының  әрбірі  одан  әрі  Еңбек  ко-

дексінің  және  өзге  де  заңнамалық  және  заңға  тәуелді  актілердің 

нормаларында егжей-тегжейлі бекітілген.

1

Қызметкерлердің  жекелеген  санаттарының  еңбегін 

құқықтық  реттеу  ерекшеліктері  Еңбек  кодексімен  қатар  сон-

дай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңдарымен белгіле-

неді.  Мысалы,  «Ішкі  істер  органдары  туралы»,  «Прокуратура 

туралы», «Атқарушылық ісі және сот орындаушыларының мәр-

тебесі туралы» заңдармен және т. б.

НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ!

Бұл  ретте  өзге  заңдар  Еңбек  кодексімен  белгіленген 

құқықтардың, бостандықтар мен кепілдіктердің деңгейін төмен-

детпеуі қажет.

5

Еңбек  қатынастары,  сондай-ақ  еңбек  қатынастарына  тiкелей 

байланысты өзге де қатынастар еңбек шартында, жұмыс берушiнiң 

актiлерінде, келiсiмде реттеледi.

Әлеуметтiк  әрiптестiк  тараптары  келiсiмдерiнiң,  ұжым-

дық, еңбек шарттарының, жұмыс берушi актiлерiнiң Қазақстан 

Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызмет-

керлердiң жағдайын нашарлататын ережелерi жарамсыз деп та-

нылады және қолданылмауға тиiс. 

Келiсiмдердiң, ұжымдық, еңбек шарттарының талаптары бiр-

жақты тәртiппен өзгертiлмейдi.

(ЕК-нің 10-бабы)

ЖҰМЫС БЕРУШІНІҢ АКТІЛЕРІ

бұй-

рықтар

өкімдіктер

нұсқау-

лықтар

ережелер

еңбек тәртiпте-

месiнiң ережелерi  

Жұмыс  берушiнiң  Қазақстан  Республикасының  еңбек  заңна-

масымен,  ұжымдық  шартпен,  келiсiмдермен  салыстырғанда 

қызметкерлердiң  жағдайын  нашарлататын  не  белгіленген 

рәсiмдер сақталмай шығарылған актiлерi 

жарамсыз болып та-

былады және қолданылмауға тиiс.

Еңбек  қатынастарын  реттеуде  күнтiзбелiк  күнмен  есепте-

летiн, уақыт кезеңiнiң аяқталуымен не міндетті түрде басталуға 

тиiс белгілі оқиғаны көрсетумен есептелетін мерзім маңызды 

мәнге ие.