Еңбек заңнамасының негіздері анықтамалығЫ

29

12) еңбек  жөнiндегi  уәкiлеттi  органға  немесе  оның  аумақтық 

бөлiмшелерiне өзiнiң жұмыс орнындағы еңбек қауiпсiздiгi және ең-

бектi қорғау жағдайларын тексеру туралы өтiнiш жасауға, сондай-ақ 

еңбек жағдайларын, қауiпсiздiгiн және еңбектi қорғауды жақсартуға 

байланысты мәселелердi тексеру мен қарауға өкiлдiкпен қатысуға; 

13) жұмыс берушiнiң iс-әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасау-

ға;

14) заңдарында  және  ұжымдық  шартта  көзделген  нысандарда 

ұйымды басқаруға қатысуға, заңдарда белгiленген тәртiппен, ере-

уiлге құқықты қоса алғанда, жеке және ұжымдық еңбек дауларын 

шешуге құқығы бар. 

Қызметкердің міндеттері

1) еңбек  мiндеттерiн  еңбек,  ұжымдық  шарттарға,  жұмыс 

берушiнiң актiлерiне сәйкес орындауға; еңбек тәртiбiн сақтауға; 

жұмыс  орнында  еңбек  қауiпсiздiгi  және  еңбектi  қорғау,  өрт  қа-

уiпсiздiгi мен өндiрiстiк санитария жөнiндегi талаптарды сақтау; 

2) жұмыс берушiнiң және қызметкерлердiң мүлкiне ұқыпты қа-

рау; 

3) адамдардың өмiрi мен денсаулығына, жұмыс берушi мен қыз-

меткерлер  мүлкiнiң  сақталуына  қауiп  төндiретiн  ахуал  туын-

дағаны,  сондай-ақ  бос  тұрып  қалу  туындағаны  туралы  жұмыс 

берушiге хабарлау; 

4) еңбек  мiндеттерiн  орындауға  байланысты  өзiне  мәлiм 

болған  мемлекеттiк  құпияны,  қызметтiк,  коммерциялық  және 

заңмен қорғалатын  өзге де құпияларды құрайтын мәлiметтердi 

жария етпеу; 

5) жұмыс берушiге келтiрiлген зиянды өтеу.  

Құқықтар мен міндеттердің осы тізбесі толық болып табылмай-

ды.

Қызметкердің Еңбек кодексінде көзделген өзге де құқықтар мен 

міндеттерді орындауға құқығы бар.

30

Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

ЕҢБЕК ТӘРТIБІ. ЖҰМЫС УАҚЫТЫ.  

ДЕМАЛЫС УАҚЫТЫ

Еңбек тәртiбі – бұл Еңбек кодексінде, өзге де заңдарда, сон-

дай-ақ ұжымдық шартта, жұмыс берушінің өзге де нормативтік ак-

тілерінде және қызметкердің еңбек шартында айқындалған барлық 

қызметкерлердің бағынуы үшін міндетті мінез-құлық ережелері. 

Ұйымның еңбек тәртібі ішкі тәртіп ережелерiнде айқындалады. 

Ішкі  еңбек  тәртіптемесі  ережесі  –  бұл  жұмыс  берушінің  норма-

тивтік актісі (ЕК-нің 69-бабы),

 онда:

•

қызметкерлерді жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару;

•

жұмыс уақыты режимі: жұмыс аптасының ұзақтығы ( 5 күн-

дік екі демалыс күнімен, 6 күндік бір демалыс күнімен не өзгермелі 

кесте  бойынша  демалыс  күнін  берумен  болатын  жұмыс  аптасы), 

күнделікті жұмыс ұзақтығы, жұмыстың басталу және аяқталу уақы-

ты, жұмыстағы үзіліс уақыты, тәуліктегі ауысым саны, жұмыс және 

жұмыс емес күндерінің кезектесуі;

•

тынығуға  және  тамақтануға  арналған  үзiлiс  беру  уақыты 

және оның нақты ұзақтығы; 

•

жұмыс  беруші  қызметкерлердің  жылынуы  және  тынығуы 

үшін арнайы үзіліс беру қажет жұмыстардың түрлері, мұндай үзіліс-

тердің ұзақтығы мен оны беру тәртібі;

•

5  күндік  жұмыс  аптасы  кезіндегі  екінші  демалыс  күні,  ал 

өндірістік-техникалық және ұйымдастырылу жағдайлары бойынша 

жұмысын демалыс күндері тоқтату мүмкін болмайтын ұйымдарда 

– қызметкерлердің жекелеген топтары бойынша демалыс күндері 

әртүрлі күндерде;

•

жылсайынғы қосымша ақы төленетін демалыстың ұзақтығы;

•

еңбекақы төлемін төлеу мерзімдері;

•

қызметкерлерді көтермелеу түрлері белгіленеді.

Ішкі еңбек тәртіптемесінің ережелерінде, сондай-ақ қызметкер-

лердің және жұмыс берушінің негізгі құқықтары, міндеттері мен жа-

уапкершілігі, сондай-ақ нақты ұйымның ерекшелігіне және жұмысы 

жағдайларына қолдануға қажет басқа да ережелер белгіленеді.

4

Ішкі  еңбек  тәртіптемесі  кез  келген  уақытта  қызметкер-

лердің  танысуы  үшін  қол  жетімді    болуы  қажет.  Әдетте  олар 

ұйымдарда және оның құрылымдық  бөлімдерінде көрнекі орында 

ілінеді.

31

Қызметкерлердің  жекелеген  санаттары  үшін  тәртіп  туралы 

жарғылар мен тәртіп туралы ережелер қолданылады.

Еңбек тәртібі өзінде қызметкердің де сондай-ақ жұмыс бе-

рушінің  де  міндеттерін  құрайды.  ЕК-нің  70-бабына  сәйкес  ең-

бек тәртiбiн жұмыс берушi жеке және ұжымдық еңбек үшiн қажеттi 

ұйым дастырушылық және экономикалық жағдайлар жасау, қызмет-

керлердiң еңбекке саналы көзқарасы арқылы, сендiру, адал еңбегi 

үшiн көтермелеу әдiстерiмен, сондай-ақ тәртiптiк терiс қылық жа-

саған қызметкерлерге тәртiптiк жаза қолдану арқылы қамтамасыз 

етіледi. 

Жұмыс берушi қызметкерлерге еңбектегi жетiстiктерi үшiн көтер-

мелеудiң кез келген түрiн қолдануға құқылы.

 

Көтермелеудің мейлінше  кең  тараған түрлері алғыс жария-

лау, сыйақы беру, дипломдармен, грамоталармен марапаттау, жа-

заны  мерзімінен  бұрын  алу,  дәрежесін  кезектен  тыс  жоғарылату 

және т. б. болып табылады.

Сонымен бірге, арнайы заңдармен және заңға тәуелді актілер-

мен көтермелеудің өзге де түрлері белгіленеді.

ТӘРТІПТІК ЖАЗАЛАР 

Тәртіптік жазалар түрлері  

(Еңбек кодексінің 72-бабы)

ескерту

сөгіс

қатаң 

сөгіс

еңбек шартын жұмыс берушiнiң ба-

стамасы бойынша бұзу 

Қазақстан  Республикасының  Еңбек  кодексінде  және  өзге  де 

заңдарында көзделмеген тәртіптік жазаларды қолдануға жол беріл-

мейді. Практикада кейбір жұмыс берушілер: «ескерту», «көпшілік-

ке шығару» және т. б. сияқты ешқандай құқықтық салдарлары бол-

майтын жаза қолданады.

Жазаның өзге түрлері «Ішкі істер органдары туралы», «Қаржы 

полициясы  органдары  туралы»  сияқты  және  т. б.  заңдармен  көз-

делген.

ҚР  ЕК-нің  73-бабында 

тәртiптiк  жазаларды  қолдану  және 

оған шағым жасау тәртiбi келтірілген.