23
Жұмыс берушi – заңды тұлға таратылған не жұмыс берушi –
жеке тұлғаның қызметi тоқтатылған жағдайда; қызметкерлер саны
немесе штаты қысқартылғанда жұмыс беруші еңбек шартын бұза-
тыны туралы қызметкерге 1 ай бұрын жазбаша ескертуге мiндет-
тi. Қызметкердiң жазбаша келiсiмiмен еңбек шартын бұзу ескерту
мерзiмi аяқталғанға дейiн жүргiзiлуi мүмкiн.
ЕК-нің 57-бабы қызметкер жұмыс берушiге кемiнде бiр ай бұрын
жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын өзiнiң бастамасы бойын-
ша бұзуға құқылы екендігін көздейді. Егер жазбаша хабарланған
күннен бастап 7 күн мерзiм өткен соң жұмыс берушiнiң еңбек шар-
ты талаптарын орындамауы жалғасқан жағдайда, қызметкер 3 жұ-
мыс күнiнен кешiктiрмей жұмыс берушiге жазбаша ескерте отырып,
еңбек шартын бұзуға құқылы. Қызметкер ескерту мерзiмi iшiнде ең-
бек шартын бұзу туралы өтiнiшiн жазбаша нысанда қайтарып алуға
құқылы. Ескерту мерзiмi өткен соң қызметкер жұмысты тоқтатуға
құқылы, ал жұмыс берушi қызметкерге еңбек қызметiне байланыс-
ты құжаттар мен оған тиесiлi ақшалай төлемдердi беруге мiндеттi.
Қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша ең-
бек шарты бір ай мерзім аяқталғанға дейін бұзылуы мүмкін.
Еңбек шартын тоқтатудың келесі негізі
– тараптардың еркiнен
тыс мән-жайлар бойынша (ЕК-нің 58-бабы) мына жағдайларда:
1) қызметкер әскери қызметке шақырылған (кiрген) кезде қыз-
меткер тиiстi құжатты ұсынған күннен бастап;
2) қызметкер не жұмыс берушi-жеке тұлға еңбек қатынастарын
жалғастыру мүмкiндiгiн болғызбайтын жазаға сотталған сот үкiмi
заңды күшiне енген кезде;
3) жергiлiктi атқарушы органдар шетелдiк жұмыс күшiн тартуға
рұқсатты қайтарып алған кезде;
4) қызметкер не жұмыс берушi-жеке тұлға қайтыс болған жағдай-
да, сондай-ақ сот қызметкердi не жұмыс берушi – жеке тұлғаны
қайтыс болды деп жариялаған немесе хабарсыз кеттi деп таныған
жағдайда;
5) сот қызметкердi әрекетке қабiлетсiз немесе әрекетке қабiлетi
шектеулi деп таныған, соның салдарынан қызметкердiң бұрынғы
жұмысын жалғастыруға мүмкiндiгi болмайтын жағдайда;
24
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
6) бұрын осы жұмысты атқарған қызметкер жұмысына қайта
алынған жағдайда болады.
ЕК-нің 59-бабы қызметкер мынадай жағдайларда
еңбек қа-
тынастарын жалғастырудан бас тартқан кезде еңбек шартын
тоқтату негiздерiн көздейді:
1) қызметкер жұмыс берушiмен бiрге басқа жерге жұмысқа ауы-
судан бас тартқан (бірақ қызметкердің уақытша жұмысқа жарамсыз-
дығы (соның ішінде жүктілік пен босану бойынша) және демалыс
кезеңінде жол берілмейді);
2) еңбек жағдайларының өзгеруiне байланысты қызметкер жұ-
мысты жалғастырудан бас тартқан;
3) жұмыс берушi – заңды тұлға қайта құрылған кезде қызметкер
жұмысты жалғастырудан бас тартқан;
4) еңбек мiндеттерiн атқаруға байланысты өндiрiстiк жарақат
алған, кәсiптiк ауруға шалдыққан немесе денсаулығына өндiрiске
байланысты емес өзге де зақым келген кезде қызметкер уақытша
басқа жұмысқа ауысудан бас тартқан жағдайларда тоқтатылуға жа-
тады.
Бұл ретте қызметкер еңбек қатынастарын жалғастырудан жаз-
баша бас тартқан кезде ғана еңбек шартын бұзуға жол беріледі.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында осындай лау-
азымдарда болған адамдарға ақы төленетiн өзге лауазымдарда
iстеуге тыйым салу белгiленген болса, қызметкердiң
сайланбалы
жұмысқа (лауазымға) ауысуына немесе лауазымға тағайын-
далуына байланысты онымен еңбек шарты бұзылады (ЕК-нің 60-
бабы).
Еңбек шартын тоқтату негiздерiнің бірі еңбек шартын жаса-
су талаптарының бұзылуы салдарынан болып табылады (ЕК-
нің 61-бабы),
мынадай жағдайларда:
1) медициналық қорытынды негiзiнде қызметкердiң денсаулық
жағдайына қайшы келетiн жұмысты атқаруға қабылдау;
2) адамды белгiлi бiр лауазымдарды немесе белгiлi бiр қыз меттi
атқару құқығынан айырған заңды күшiне енген сот үкiмiн немесе
қаулысын бұза отырып жұмысты орындауға қабылдау;
25
3) белгiленген тәртiппен шетелдiк жұмыс күшiн тартуға рұқсат
алмай немесе ҚР заңдарында белгiленген шектеулердi немесе
алып тастауларды сақтамай, шетелдiк азаматтарды және азамат-
тығы жоқ адамдарды жұмысқа қабылдау;
4) ауыр жұмыстарға, еңбек жағдайлары зиянды және қауiптi жұ-
мыстарға, сондай-ақ толық материалдық жауапкершiлiгi көзделетiн
лауазымдар мен жұмыстарға, 18 жасқа толмаған азаматтарды жұ-
мысқа қабылдау;
5) белгiлi бiр лауазымға тұру немесе белгiлi бiр қызметпен
шұғылдану құқығынан айырылған азаматтарды жұмысқа қабылдау;
6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да
жағдайларда еңбек шарты тоқтатылуға тиiс.
Жұмыс берушi – жеке тұлға қайтыс болған жағдайда еңбек шар-
тының тоқтатылуын және үй қызметкерлерiмен еңбек шартының
тоқтатылуын қоспағанда,
еңбек шартының тоқтатылуы жұмыс
берушiнiң актiсiмен ресiмделедi.
Сұрақ: Жұмыстан шығуыма байланысты қандай уақыт ара-
лығында жұмыс беруші маған еңбек кітапшасын беруі қажет?
Жауап: Жұмыс беруші еңбек кітапшасын еңбек шарты тоқта-
тылған күні беруге міндетті.
Егер еңбек шарты тоқтатылған күнi еңбек кiтапшасын қыз-
меткердiң болмауына не оны алудан бас тартуына байланысты
беру мүмкiн болмаса, жұмыс берушi 10 жұмыс күнi iшiнде қызмет-
керге еңбек кiтапшасын алуға келуiнiң қажеттiлiгi туралы неме-
се оны поштамен жiберуге оның келiсiм беруi туралы хабарлама
жiберуге мiндеттi.
(ЕК-нің 63-бабы)