УДК 349.2 (035)
ББК 67.405 я2
Е 58
Е 58
Еңбек заңнамасының негіздері анықтамалығы.
– Астана: «Сарыарқа», 2014. – 80 б.
ISBN 978-601-277-181-7
ISBN 978-601-277-181-7
© «Сарыарқа», 2014
УДК 349.2 (035)
ББК 67.405 я2
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2012 жылғы 23 шілдедегі
№ 961 қаулысымен бекітілген Мемлекет басшысының «Қазақстан-
ды әлеуметтiк жаңғырту: жалпыға ортақ еңбек қоғамына қарай
жиырма қадам» атты мақаласында берiлген тапсырмаларын iске
асыру жөнiндегi шаралар жоспарының 5-тапсырмасы 7-тармағына
сәйкес Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік
даму министрлігі әзірлеген.
МАЗМҰНЫ
1. Қызметкерлердің еңбек құқықтарын қамтамасыз етудің
жалпы қағидалары ............................................................................. 4
2. Еңбек қатынастарының туындауы. Еңбек шарты ................... 7
3. Жұмыс беруші мен қызметкердің негізгі құқықтары мен
міндеттері ......................................................................................... 26
4. Еңбек тәртiбі. Жұмыс уақыты. Демалыс уақыты .................. 30
5. Қызметкерлердің еңбек заңнамасында көзделген
кепілдіктері ....................................................................................... 46
6. Қызметкерлердің еңбек құқықтарын және заңды
мүдделерін қорғау ............................................................................ 54
7. Ұжымдық шарт ....................................................................... 56
8. Еңбек даулары. ....................................................................... 58
9. Еңбек саласындағы әлеуметтiк әрiптестiк. ........................... 67
10. Еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы
қызметкерлердің негізгі құқықтары. ................................................ 69
4
Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҚТАРЫН
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ЖАЛПЫ
ҚАҒИДАЛАРЫ
Қазақстан Республикасының еңбек туралы заңнамасы еңбек
және тікелей онымен байланысты қатынастарды реттейді. Еңбек
құқығы қатынастары – бұл қызметкер мен жұмыс берушiнiң ара-
сындағы еңбек шарты негізінде пайда болатын және одан туын-
дайтын, онымен тығыз байланысты заңдық қатынастар, бұдан әрі
оларға осы Анықтамалықта қаралып, түсінік беріледі.
Халықаралық практикаға сәйкес еңбек құқығы қатынастарының
қатысушылары басым көпшілігінде «жұмыс беруші» мен «қызмет-
кер» («қызметкерлер») деген жалпы терминдермен аталады.
Еңбек қатынастарын реттейтін негізгі нормативтік құқықтық акті
2007 жылы 15 мамырда қабылданған және өзінде 341 бапты құрай-
тын 6 бөлімнен тұратын Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі
(бұдан әрі – ЕК, Кодекс, Еңбек кодексі) болып табылады.
Қызметкердің еңбек құқықтарын қамтамасыз етудің жалпы қағи-
далары Еңбек кодексінің 4-бабында бекітілген. Қағидалар – бұл,
латын тілінен аударғанда, нормативтік-басқарушылық сипатқа ие,
құқықтық реттеудің барлық саласында қолданылатын және бар-
лық қатысушыларға таралатын негізгі бастаулар. Еңбек құқығын-
да еңбек заңнамасының қағидалары, жоғарыда көрсетілгендей,
Кодекстің өзінде бекітілген.
Еңбек заңнамасы қағидаларының әрбірі одан әрі Еңбек ко-
дексінің және өзге де заңнамалық және заңға тәуелді актілердің
нормаларында егжей-тегжейлі бекітілген.
1
Қызметкерлердің жекелеген санаттарының еңбегін
құқықтық реттеу ерекшеліктері Еңбек кодексімен қатар сон-
дай-ақ Қазақстан Республикасының өзге де заңдарымен белгіле-
неді. Мысалы, «Ішкі істер органдары туралы», «Прокуратура
туралы», «Атқарушылық ісі және сот орындаушыларының мәр-
тебесі туралы» заңдармен және т. б.
НАЗАР АУДАРЫҢЫЗ!
Бұл ретте өзге заңдар Еңбек кодексімен белгіленген
құқықтардың, бостандықтар мен кепілдіктердің деңгейін төмен-
детпеуі қажет.
5
Еңбек қатынастары, сондай-ақ еңбек қатынастарына тiкелей
байланысты өзге де қатынастар еңбек шартында, жұмыс берушiнiң
актiлерінде, келiсiмде реттеледi.
Әлеуметтiк әрiптестiк тараптары келiсiмдерiнiң, ұжым-
дық, еңбек шарттарының, жұмыс берушi актiлерiнiң Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызмет-
керлердiң жағдайын нашарлататын ережелерi жарамсыз деп та-
нылады және қолданылмауға тиiс.
Келiсiмдердiң, ұжымдық, еңбек шарттарының талаптары бiр-
жақты тәртiппен өзгертiлмейдi.
(ЕК-нің 10-бабы)
ЖҰМЫС БЕРУШІНІҢ АКТІЛЕРІ
бұй-
рықтар
өкімдіктер
нұсқау-
лықтар
ережелер
еңбек тәртiпте-
месiнiң ережелерi
Жұмыс берушiнiң Қазақстан Республикасының еңбек заңна-
масымен, ұжымдық шартпен, келiсiмдермен салыстырғанда
қызметкерлердiң жағдайын нашарлататын не белгіленген
рәсiмдер сақталмай шығарылған актiлерi
жарамсыз болып та-
былады және қолданылмауға тиiс.
Еңбек қатынастарын реттеуде күнтiзбелiк күнмен есепте-
летiн, уақыт кезеңiнiң аяқталуымен не міндетті түрде басталуға
тиiс белгілі оқиғаны көрсетумен есептелетін мерзім маңызды
мәнге ие.