Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ ЖҰМЫС БЕРУШІ МЕН ҚЫЗМЕТКЕРДІҢ

26

Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

ЖҰМЫС БЕРУШІ МЕН ҚЫЗМЕТКЕРДІҢ 

НЕГІЗГІ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

3

Жұмыс берушінің құқықтары

қызметкер-

лермен ең-

бек шартын 

өзгертуге, 

толықтыруға 

және бұзуға;

жұмыс бе-

рушiнiң 

актiлерiн 

шығаруға

қызмет-

керлердi 

көтермелеу-

ге, оларға 

тәртiптiк жаза 

қолдануға, 

қызметкер-

лердi мате-

риалдық жа-

уапкершi лiк ке 

тартуға

еңбек мiндет-

терiн атқару 

кезiнде қызмет-

кердiң келтiрген 

зиянын өтетуге;

сотқа жүгінуге; 

қызметкердi 

оқытуға бай-

ланысты өз 

шығындарын 

өтетуге

қызметкерге сынақ 

мерзiмiн белгiлеуге; 

қызметкерлерден ең-

бек шарты, ұжымдық 

шарттар талаптары-

ның, еңбек тәртiп-

темесi ережелерiнiң 

және жұмыс берушiнiң 

басқа да актiлерiнiң 

орындалуын талап 

етуге

Жұмыс берушi:

1) еңбек заңнамасының, келiсiмдердiң, ұжымдық, еңбек шартта-

рының, өздерi шығарған актiлердiң талаптарын сақтауға;

2) жұмысқа қабылдаған кезде қызметкерлермен еңбек шартта-

рын жасасуға;

3) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау бойынша iшкi  бақылау-

ды жүзеге асыруға;

4) қызметкерге еңбек шартында келiсiлген жұмысты беруге;

5) қызметкерге  жалақы  мен  өзге  де  төлемдердi  уақтылы  және 

толық мөлшерде төлеуге;

6) қызметкердi ұйымдағы iшкi еңбек тәртiбi қағидаларымен, жұ-

мыс берушінің өзге де актiлерiмен және ұжымдық шартпен таныс-

тыруға;

7) қызметкерлердiң  өкiлдерiне  ұжымдық  келiссөздер  жүргiзу, 

ұжымдық шарттар жасасу, сондай-ақ олардың орындалуын бақы-

лау үшiн қажеттi толық және дәйектi ақпарат беруге;

8) қызметкерлер  өкiлдерiнiң  ұсыныстарын  қарауға,  ұжымдық 

келiссөздер жүргiзуге, ұжымдық шарт жасасуға;

27

9) қызметкерлердi еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге;

10) қызметкерлердi  жабдықпен,  құралдармен,  техникалық  құ-

жаттамамен  және  еңбек  мiндеттерiн  атқару  үшiн  қажеттi  өзге  де 

құралдармен өз қаражаты есебiнен қамтамасыз етуге;

11) мемлекеттiк еңбек инспекторларының нұсқамаларын орын-

дауға;

12) егер  жұмысты  жалғастыру  қызметкердiң  және  өзге  де 

адамдардың өмiрiне, денсаулығына қауiп төндiретiн болса, жұмыс-

ты тоқтата тұруға;

13) қызметкерлердi  мiндеттi  әлеуметтiк  сақтандыруды  жүзеге 

асыруға;

14) қызметкер еңбек (қызметтiк) мiндеттерiн атқарған кезде оны 

жазатайым оқиғалардан сақтандыруға;

15) қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысын беруге;

16) қызметкерлердiң  еңбек  қызметiн  растайтын  құжаттардың 

және  оларды  зейнетақымен  қамсыздандыруға  арналған  ақшаны 

ұстап қалу мен аудару туралы деректердiң сақталуын және мемле-

кеттiк мұрағатқа тапсырылуын қамтамасыз етуге;

17) қызметкерге  зиянды  және  қауiптi  жұмыс  жағдайлары  мен 

кәсiптiк аурудың болу мүмкiндiгi туралы ескертуге;

18) жұмыс орындары мен технологиялық процестерде қауiп-қа-

тердi  болғызбау  жөнiнде  шаралар  қабылдауға,  профилактикалық 

жұмыстар жүргiзуге;

19) жұмыс  уақытының,  оның  iшiнде  әрбiр  қызметкер  орындай-

тын үстеме жұмыстардың, зиянды, қауiптi еңбек жағдайларындағы 

жұмыстардың, ауыр жұмыстардың нақты есебiн жүргiзуге;

20) қызметкерлердiң кәсiби даярлықтан, қайта даярлықтан өтуiн 

және олардың бiлiктiлiгiн арттыруды қамтамасыз етуге;

21) қызметкердiң  еңбек  мiндеттерiн  орындау  кезiнде  өмiрi  мен 

денсаулығына келтiрiлген зиянды өтеуге;

22) еңбек  жөніндегі  уәкілетті  мемлекеттік  органның  және  еңбек 

инспекциясы  жөніндегі  жергілікті  органның  лауазымды  адамдары-

ның,  қызметкерлер  өкiлдерiн,  еңбектi  қорғау  жөнiндегi  қоғамдық 

инспекторларды  еңбек  қауiпсiздiгiнiң,  еңбек  жағдайы  және  еңбектi 

қорғаудың жай- күйiн және еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау ту-

ралы заңнаманың сақталуын, сондай-ақ өндiрiстегi жазатайым оқиға 

мен кәсiптiк ауруларды тексеру үшiн кедергiсiз жiберуге;

23) жұмысқа қабылдау кезiнде еңбек шартын жасасу үшiн қажет-

тi құжаттарды талап етуге мiндеттi.

28

Еңбек заңнамасының негіздері АНЫҚТАМАЛЫҒЫ

Қызметкердiң құқықтары (Еңбек кодексінің 22-бабының 1-тар-

мағы): 

1) еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға; 

жұмыс берушiден еңбек, ұжымдық шарттардың талаптарын орын-

дауды талап етуге; 

2) еңбек қауiпсiздiгiне және еңбектi қорғауға; еңбек жағдайлары 

мен еңбектi қорғаудың жай-күйi туралы толық және дәйектi ақпарат 

алуға; 

3) уақтылы  және  толық  көлемде  жалақы  төленуiне;  бос  тұрып 

қалу үшiн осы ақы алуға; 

4) тынығуға, оның iшiнде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысы-

на; 

5) егер  ҚР  заңдарында  өзгеше  көзделмесе,  кәсiподақ  немесе 

басқа да бiрлестiктер құру, сондай-ақ оларға мүшелiк құқығын қоса 

алғанда, бiрiгуге; өзiнiң өкiлдерi арқылы ұжымдық келiссөздерге қа-

тысуға және ұжымдық шарт жобасын әзiрлеуге, сондай-ақ қол қо-

йылған ұжымдық шартпен танысуға; 

6) кәсiптiк даярлықтан, қайта даярлықтан өтуге және өзiнiң бiлiк-

тiлiгiн арттыруға;

7) еңбек  мiндеттерiн  атқаруға  байланысты  денсаулығына  кел-

тiрiлген зиянды өтетуге;  заңдарда көзделген жағдайларда мiндеттi 

әлеуметтiк сақтандырылуға; 

8) кепiлдiктерге  және  өтемақы  төлемдерiне;  өзiнiң  құқықтары 

мен заңды мүдделерiн заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен 

қорғауға; 

9) бiрдей еңбегi үшiн қандай да болмасын кемсiтусiз бiрдей ақы 

алуға;  бiлiктiлiгiне,  еңбектiң  күрделiлiгiне,  орындалған  жұмыстың 

саны мен сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегi-

не ақы төленуiне;

10) еңбек дауын шешу үшiн таңдауы бойынша келiсiм комиссия-

сына немесе сотқа жүгiнуге; 

11) еңбек  қауiпсiздiгi  және  еңбектi  қорғау  талаптарына  сәйкес 

жабдықталған жұмыс орнына; жеке және ұжымдық қорғану құрал-

дарымен, арнаулы киiммен қамтамасыз етiлуге; өзiнiң денсаулығы-

на  немесе  өмiрiне  қауiп  төндiретiн  жағдай  туындаған  кезде,  бұл 

туралы  тiкелей  басшы  немесе  жұмыс  берушiнiң  өкiлiн  хабардар 

ете  отырып,  жұмысты  орындаудан  бас  тартуға;  еңбек  қауiпсiздiгi 

және  еңбектi  қорғау  жөнiндегi  талаптарға  сәйкес  келмеуi  себептi 

ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының 

сақталуына;