49
күн өткенге дейiнгi кезеңге демалыс берiледi. Оған қоса, ЕК-нің
100-бабына сәйкес жұмыс берушi қызметкерге:
1) ата-анасының таңдауы бойынша – баланың анасына не
әкесіне;
2) баланы жалғыз тәрбиелеп отырған ата-анаға;
3) ата-ананың қамқорлығынсыз қалған баланы іс жүзінде тәр-
биелеп отырған басқа туысына не қамқоршысына;
4) жаңа туған баланы (балаларды) асырап алған жұмыскерге
бала үш жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты жалақы
сақталмайтын демалыс беруге міндетті.
Бала үш жасқа толғанға дейiн оның күтiмiне байланысты жа-
лақы сақталмайтын демалыс қызметкердiң жазбаша өтiнiшi не-
гiзiнде оның қалауы бойынша толық немесе бөлiнiп пайдала-
нылуы мүмкiн. Демалыс уақытында қызметкердiң жұмыс орны
(лауазымы) сақталады.
Мұндай демалыс уақыты жалпы еңбек стажына, мамандығы
бойынша жұмыс стажына есептеледi.
Бала үш жасқа толғанға
дейiн бала күтiмi бойынша жалақысы сақталмайтын дема-
лыс аяқталғанға дейiн жұмысқа шыққан жағдайда, қызмет-
кер жұмыс берушiге өзiнiң ниетi туралы жұмыс басталуынан бiр
ай бұрын ескертуге мiндеттi.
50
5
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕК
ЗАҢНАМАСЫМЕН КӨЗДЕЛГЕН
ҚҰҚЫҚТАРЫНЫҢ КЕПІЛДІКТЕРІ.
Қызметкерлердiң
еңбегiне ақы төлеу саласындағы мемле-
кеттiк кепiлдiктер (ЕК-нің 102-бабы):
1) айлық жалақының ең төмен мөлшерін;
2) сағаттық жалақының ең төмен мөлшерін;
3) үстеме жұмысқа ақы төлеуді;
4) мереке және демалыс күндеріндегі жұмысқа ақы төлеуді;
5) түнгі уақыттағы жұмысқа ақы төлеуді;
6) жұмыскердің жалақысынан ұстап қалудың мөлшерін шекте-
уді;
7) жалақы төлеудің тәртібі мен мерзімдерін қамтиды.
Айлық жалақының ең төменгi мөлшерi – бiлiктiлiктi
қажет етпейтiн қарапайым еңбек қызметкерi осы қа-
лыпты жағдайларда және жұмыс уақытының қалыпты
ұзақтығы кезiнде еңбек нормаларын орындаған кезде бiр
айда оған төленетiн ақшалай төлемдердiң кепiлдiк берiл-
ген ең төменгi мөлшерi.
Айлық жалақының ең төменгi мөлшерi ең төмен күнкөрiс
деңгейiнен кем болмауға тиiс және ол қосымша ақылар мен үсте-
ме ақыларды, өтемақы төлемдерi мен әлеуметтiк төлем-дердi,
сыйлықақылар мен басқа да ынталандыратын төлемдердi қамты-
майды және жұмыс iстелген уақытқа барабар төленедi.
Ең төменгі күн көріс мөлшері – бұл ең төменгі тұтыну се-
бетінің құны шамасына тең болатын бір адамға арналған қажетті
ең төмен ақшалай кіріс.
Еңбекке ақы төлеудiң ең төменгi стандарты айлық жалақы-
ның ең төменгi мөлшерiн және салалық келiсiмдерде анықталып,
Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтетiн салалық артты-
рушы коэффиценттердi есептеуден айқындалады.
51
Жалпы ереже бойынша қызметкердiң айлық жалақысының
мөлшерi қызметкердiң бiлiктiлiгiне, орындалатын жұмыстың күр-
делiлiгiне, санына және сапасына, сондай-ақ еңбек жағдай-лары-
на қарай сараланып белгiленедi. Осы кезеңге белгiленген жұмыс
уақытының нормасын толық атқарған және еңбек нормаларын
орындаған қызметкердiң айлық жалақысының мөлшерi заңда
белгiленген айлық жалақының ең төменгi мөлшерiнен кем бол-
мауға тиiс.
Өз еңбек мiндеттерiн орындаған қызметкердiң сағаттық жа-
лақысының ең төменгi мөлшерi тиiстi күнтiзбелiк жылдағы жұмыс
уақыты балансына сәйкес орташа айлық жұмыс сағатының саны-
на бөлiнген айлық жалақының ең төменгi мөлшерiнен кем болма-
уға тиiс. Бiрiншi разрядты қызметкердiң еңбек шартының, ұжым-
дық шарттың талаптарында және жұмыс берушiнiң актiлерiнде
көзделген айлық жалақысының ең төменгi мөлшерi немесе айлық
тарифтiк ставкасының мөлшерi тиiстi қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының
заңында белгiленген айлық жалақының ең төменгi мөлшерiнен
кем болмауға тиiс.
Бiрiншi разрядты қызметкердiң еңбек шартының, ұжымдық
шарттың талаптарында және (немесе) жұмыс берушiнiң ак-
тiлерiнде көзделген айлық жалақысының ең төменгi мөлшерi не-
месе айлық тарифтiк ставкасының мөлшерi ауыр жұмыстарда,
еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауiптi жұмыстар-
да iстейтiн қызметкерлер үшiн еңбекке ақы төлеудiң ең төменгi
стандартынан кем емес белгіленеді (ЕК-нің 104-бабы).
Қазіргі уақытта жұмыс берушi Қазақстан Республикасының
нормативтiк құқықтық актiлерiнде тиiстi кезеңге белгiленген ин-
фляция деңгейiн негiзге ала отырып, келiсiмдерде, ұжымдық
шартта немесе жұмыс берушiнiң актiсiнде белгiленген тәртiппен
жалақыны индекстеуді (жоғарылатуды) жүргізуге міндетті.
Қызметкер өз еңбегінің объективті төленуі мақсатында жұ-
мыстың сипатын, атқаратын лауазымына қойылатын біліктілік
талаптарын, лауазымдық міндеттері, өз өкілеттіктері, құқықтары
мен жауапкершілігі шеңберін нақты айқындауда мүдделі болуы
тиіс. Мұндай мәліметтер жұмыс берушінің актілерінің бірі болып
табылатын
лауазымдық нұсқаулықта белгіленген болуы тиіс.
52
Қызметкерлерге қойылатын
бiлiктiлiк талаптары мен белгiлi
бiр жұмыс түрлерiнiң күрделiлiгi Жұмысшылардың жұмыстары
мен кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы, жұ-
мысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамалары (БТБА),
Басшылардың, мамандардың және басқа да Қызметшілер лау-
азымдарының біліктілік анықтамалығы, сондай-ақ ұйымдар бас-
шыларының, мамандарының және басқа да қызметшілері лауа-
зымдарының үлгілік біліктілік сипаттамалары негізінде белгіле-
неді.
Қызметкерлердiң еңбегiне
уақыт бойынша, кесiмдi немесе
өзге де еңбекке ақы төлеу жүйелерi бойынша ақы төленедi. Ақы
төлеу жеке және (немесе) ұжымдық еңбек нәтижелерi үшiн жүр-
гiзiлуi мүмкiн.
Еңбекке ақы төлеу жүйелерi
Жұмыс берушi қызметкерлердiң өндiрiс тиiмдiлiгi мен орында-
латын жұмыстың сапасын арттыруға мүдделiлiгiн күшейту үшiн
сыйлықақы беру жүйесiн және еңбекке ынталандырудың басқа
да нысандарын енгiзе алады.
Тарифтiк жүйе
өзінде: тарифтiк
став-каны (ай-
лықақыларды),
тарифтiк торды,
тарифтiк коэф-
фициенттердi
қамтиды.
Тарифсiз
жүйе еңбекке
ақы төлеуге
арналған қара-
жатты қызмет-
керлердiң кәсiби
қабiлеттерiн
бағалаудың
өлшемдерi мен
қағидаларына
және олардың
түпкi нәтижеге
қосқан үлестерi-
не қарай үлестiк
бөлуге негiзде-
леді
Аралас жүйе
еңбекке ақы
төлеудiң та-
рифтiк және
тарифсiз жүйе-
лерiнiң элемент-
терiн қамтуы
мүмкін
