Да п а л ы қ дүниетаны мы Әрбір ғалы м

СІрә, м ұндаи с ұ р а қ қою ар ты қ. А д а м ғ а ауа, су т. б. қа- 
ж е т пе, ш а й т а н д ы қ та сол сияқты , а д а м н ы н «алпы с екі 
мың» та м ы р л а р ы м е н ж үретін , ет пен терінің арасы н ға- 
на ж а й л а м а й , кейде оның еркін, ж үрегін билеп, меңге- 
ріп с а л т а н а т қү р а ты н ш а қ т а р ы бар. Осы м езгілде шай-. 
т а н д ы қ қауіпті. Ш а й т а н д ы қ өз үстем дігін қ ұ р с а , тек! 
а д а м з а т қ а қауіп емес, ш а й та н н ы ң өзіне де қауіп. Себеп, 
ш айтан өзінің ш а й т а н д ы қ әрекеттерін пёріш темен тай- 
т а л а с т а ж ү р іп ж ү зе ге ас ы р м а қ . Егер ол п е р іш теш ж еңіп 
өз өрнегін салып, ж е к е д а р а л ы қ қ а ж етсе, он д а өзінің 
бойындағы м ұңға айналы п та с бекітіліп қ а л ғ а н періш- 
телігі оянып, шайтаы өзімен-өзі кү р еске түсіп кетуі өте 
ы қтим ал . Абай айтып оты рған ж о қ па, м ұ ңлы ш ай тан
қ ұ д а й д ы ң қ у ға н ж а н ы деп. Б ұ л тегін а й ты л ға н сез емес. 
Оның Ібіліс атанып « л ағы нет қа м ы ты н » киюі, А д а м дү- 
ниеге келуіне б айланы сты , оның А д а м д ы м ойы н дам ауы - 
нан б астал ған. Қ у ғы н ға өз күнәсі үшін түскенм ен шай- 
тан қуы лған , 
б ы л а й ш а
а й тқ а н д а , ж а п а ш еккен ж ан. 
Б ой ы н д а күнәсі, мойнында « л а ғы и е т қ а м ы т ы » бар. Б ір а қ , 
ол А д а м н ы ң бұрыиғы періштесі емес пе? Осы ж а ғ д а й д а
ш ай танд ы м ұңлы ойға ж етелей ді. А б а й д ы ң «м ұң лы шай- 
тан» дейтіні содан. А ны ғы на келсек, ш а й т а н н ы ң ж ағ- 
дай ы ауыр. Б ірінш іден, ол ш а й та н д ы ғы н м өлш ерден т.ыс 
асырып ж іб ерсе, дүние ойран б о л м ақ, а д а м азып, мүл- 
дем қ ұ р ы м а қ . А дам б о л м а ға н соң ш а й та н д а ж о қ . Б ұ л
мәиде ш ай тан н ы ң өз әрекеті түптің түбін де өзіне қа р с ы
б а ғы тт а л ға н . Екінш іден, ш а й та н өз күнәсін мойындап 
А л л а ғ а ж а л б а р ы и ы п , А д а м ға им ан келтірсе, онда періш- 
телер қ а т а р ы и а н шығып, ш а й т а н д ы қ істеріи п ы ш а қ кес- 
кендей тыяды. М ұ н д ай ж а ғ д а й д а тек Ш а й т а н ғ а н а емес, 
А дам б а л а с ы өм ірге қ ы з ы ғ у ш ы л ы ғ ы н а н , ы н ты зарл ы ғы - 
нан а йр ы л ад ы . А д ам өмір сүруге ұ м ты л м ай , өмірден 
(ж а л ғ а н н а н ) тыс өмірге қ ұ л ш ы н а д ы . Ол дүниені а п а т қ а
б астай ты н түсінік. С онды қтан ш а й та н тек өзі үшін ғана 
емес, А дам , дүние үшін де қ а ж е т . Д е м е к , ш а й та н д ьіқта
тек А д ам болмы сы на қа р с ы ғ а н а емес, оған керекті де 
қ ы л ы қ т а р бар. М әселе, ш а й т а н д ы қ т ы ң м өлш ерінде, ад ам
б а л а с ы и ы ң осы м өлш ерді белгілей білуінде. О й лай м ы и , 
Абай, мүмкін «м ұңлы ш айтан » деген д е ш а й т а н н ы ң осы 
халін сезген болуы керек.
Ш а й та н А л л а н ы ң ерекш е ж а р а т қ а н ж а н ы . А л л а еш 
құбы лы сты өз м ах а б б а т ы и с ы з өмірге келтірмеген. Д ү - 
ниедегі бар нәрсенің бәрінің өз қ а ж е т т іл іг і, 
керектігі 
бар. Рет-ретімен қ а л ы п т а с қ а н бұл д ү ниеде басы а р т ы қ
98

| еіи нәрсе ж о қ . ІІІа й т а н д а керек. П ерінітё де керек. Б ұ л
і Ллланын А д а м ғ а берген еркі.
Ш а й т а н д ы м ұң б асат ы н ы , ол А л л а өзін қ аж е т т іл ік - 
І пен ж а р а т қ а н ы н , сол м өлш ерд ен а сп ау керектігін біледі, 
I сол б ілгендігінен қ а й ғ ы ғ а түсіп, қ а м ы ғ а д ы . Б із ж о ға р ы - 
да айттық, мүнньің түбі қ а й ғ ы деп. А б ай д ы ң «М ұңлы 
1 шайтан — қ ұ д а й д ы ң қ у ғ а н ж а н ы » деп т олған ы п оты рға- 
I ны да тегін емес.
«М ұңлы ш ай т а н — қ ұ д а й д ы ң қ у ғ а н ж а н ы » деген ән 
! ш умақты ө л ең М. Л е р м о н т о в т ы ң « Д ем он» деген поэма- 
• сынан үзінді. А б ай п о э м ан ы т о л ы қ а у д а р у д ы м а қ с а т ет- 
| пеген, оны ң ай т п а ғ ы а д а м б а л а с ы т у р а лы . Ш а й т а н (Д е- 
I мон) қ а н д а й ай л а -т әс іл қ о л д а н ы п а д а м д ы а з д ы р у ға ниет
■
қы л д ы рған м ен, ол а д а м н ы ң қ ұ п и ясы н а т а ң - т а м а ш а қа- 
I лады. Б ы л а й қ а р а ғ а н д а , а қ ы л ы д а, ғ ұм ы ры д а қы сқ а, 
і бірақ өм ірге с о н ш а м а ы н т ы қ бұл неткен ж а н деп шай- 
танды қ а й ғ ы ж ей ді. Іб ілістің бұл халін Абай, оның өз 
монологімен білдірді.
«Ақылға, өмірге де адам кенде,
Өлмес емір, қайрат, күш — бәрі менде.
Күнінде жүз қуанып, күліп жүрген 
Осы адам уайымсыз не еткен бенде?»...
А б ай т үсінігінде ш ай т а н н ы ң өзі а д а м қ ұп ия сы ны ң бір 
' сипаты. Б ұ л с и п ат А л л а мен А д ам а р а с ы н д а ғ ы бай ла- 
нысты бейнелейді. Ш ай т а н А д ам
а л д ы н д а емес, А л ла 
а л д ы н д а күн әлі ж а н . Б і р а қ , оның күнәлі болуы н а себеп- 
кер а д а м . Ш а й т а н н а н А д ам тек с а қ т а н а а л а д ы , ол Ал- 
ла н ы ң қ ү д ір ет ін е 
қа т ы с т ы іс. А л л а
ш ай т а н д ы жойып 
ж іб еруге әм ірі ж етеді, б і р а қ о ған қ ұ д а й б ар м а ғ а н . Д е- 
мек, ш ай т а н н ы ң б олм ы сы табиғи қ а ж е т т іл ік . Ш ай тан 
а д а м н ы ң еркін е ы нталы , ол а д а м д ы а зд ы ры п -тозд ы руға 
ты ры сады . А д ам н ы ң еркін с а қ т а у ш ы , күзетш ісі — періш- 
те. О ны ң қы зм ет і а д а м н ы ң сезім, сан а с ы н а кірш ік түсір- 
мей, оны игі істерге б астау. Д е м ек , періш те б олмысы д а
табиғи қ а ж е т т іл ік , а д а м н ы ң зерд есі осы екі істің бірін 
т а ң д а у ы керек. 
Ш а й т а н д ы қ т ы т а ң д а у д ы ң еш қ а ж е т і 
ж оқ, ол А л л а әм ірім ен а д а м н ы ң т а м ы р -т а м ы р ы н а еніп, 
орын теуіп а л ғ ан , әр а д а м н ы ң б ойы нд ағы ш ай тан ы бар. 
Ал періш теге келсек, ол д а а д а м бойында бар. О ның тұ- 
рағы а д а м н ы ң ж үрегі. С о н д ы қ т ан ж ү р е к т а з а л ы ғ ы де- 
генде біз періш тем із үшін қ а м ж ей міз. Егер ж ү р е к қа- 
райса, он д а періш тен ің төм ен ш іктеп 
қ а й ғ ы жегендігі, 
ш ай тан н ы ң ж ү р е к т е ә р м е к құр ғ ан д ы ғы .
Міне, осы ндай т ұ ж ы р ы м д а р А б ай д ы ң періш те мен 
ш ай тан т у р а л ы а й т қ а н о й л ар ы н ан туындайды. Әрине,

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу: