Да п а л ы қ дүниетаны мы Әрбір ғалы м


«М ЕН» Ө Л М Е К К Е Т А Ғ Д Ы Р Ж О Қ ӘУЕЛ БАСТАН»


бет32/94
Дата13.09.2023
өлшемі
#43348
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   94
b892

«М ЕН» Ө Л М Е К К Е Т А Ғ Д Ы Р Ж О Қ ӘУЕЛ БАСТАН»
Өлім мен өмір (мәңгілік) әлімсақтан шешуін таба 
алмай келе жатқан бүл ғаламның ең өзекті мәселесі. 
Осы проблема төңірегінде қаншама діндер, философия- 
лық жүйелер, теориялар қүрылмады десеңізші. Ғалым- 
дардың, хакімдердің бәрі-бәрі өмір, өлім туралы тамаша 
ойлар айтты, осы нәрселердің себебін іздестірді, бірақ 
толық жауап берген ешқайсысы болған жоқ. Бүл мәсе- 
леге Абай да жауап бермеген, тіптен ондай алдына мақ- 
сат та қоймаған. Оның айтпағы санадағы «мен» және 
«менікі» дегендерді бір-бірінен айырып беру. «Мен» де- 
генді қарапайым мәнде емес, философиялық, дүниета- 
нымдық қүнарлы үғым ретінде қарастырған қазақтан 
шыққан Абайдан өзге ойшылды мен білмеймін.
Абай «Көк түман — алдындағы келер замаи» — деп 
басталатын сегіз шумақты өлеңінің үшінші шумағында
8 -443
113


«мен» ж ә н е «менікі» деген тү сін ік берген. Әрине, оны- 
мен ф и л о с о ф и ял ы қ түйінін беру, ш ы ғы с п оэзи ясы дәстү- 
рінде б олғаны м ен, н а қ т ы л ы т ү р д е «мен» мен «менікін» 
а ж ы р а т у д ы
біз А б а й д а н кездестіріп оты рм ы з. Әуелі 
А б а й д ы ң «мен» д егеніне т о қ т а л а й ы қ . Ол: « а қ ы л мен 
ж а н — мен өзім»,— дейді. С о н д а сы рт көзге қ а р а ғ а н д а
мен деген а қ ы л мен ж а н н ы ң синтезі б о л м а қ . Б ү л дүрыс, 
б ір а қ а қ и қ а т емес. Н еге дейсіз ғой. Б ір ін ш іде н , а қ ы л мен 
ж а н д егеннің өзі не? А қ ы л ту р а л ы біліп ж а з с а қ та, біл-; 
мей ж а з с а қ т а көп ж а з д ы қ , көп а й та м ы з. О л а д а м н ы ң
зердесінің, с а н ал ы лы ғы н ы ң , ой қ а б іл е т ін ің өлшемі. Әдет- 
те д ү р ы с ш еш ім қ а б ы л д а п , әлденені көре б ілген дерді 
а қ ы л д ы а д а м деп айтып ж а т а м ы з . Ал « ж а н » т у р а л ы сөз 
ж ү м б а қ , оның не екені ту р а л ы ты м қ ү р ы с а д ү р ы с түсі- 
ніктің өзі қ а л ы п т а с п а ғ а н . Т іл ім ізд е «ш ы бы н ж а н » , «ж а - 
ным ж а р а л ы » ,— « ж а н ы м д а й ж а қ с ы к ө р е м » деген т. б. 
түсініктер бар. Б ү л қ а р а п а й ы м қ а т ы н а с т а р д а қ о л д а н ы - 
л а т ы н сөз тіркестері, б ү л а р д а д ү н и е т а н ы м д ы қ филосо- 
ф и я л ы қ с и п а т ж о қ . « Ж а н » т у р а л ы ең қ ү н а р л ы түсінік, 
оның тірі а д а м ғ а қ а ты ст ы а й ты латы н ы , яғни а д а м дүние- 
ден өткенде кеудесінен ж а н ы ш ы ғы п кетеді. Тірі а д ам - 
ның ж а н ы бар. Тіпті а д а м д ы қ а й т ы с б о л ды д е ген д е а н ы қ : 
та у ы ш ретінде қю лд аны л аты н ү ғы м «ж а н ». К еудесін де 
ж а н ы ж о қ , дем ек, ол а д а м қ а й т ы с болған. Ал, А б ай а қ ы л
мен ж а н д ы бірге айтып, «мен» деген ү ғ ы м м е н а н ы қ т а й
отырып, «мен» ө л м е к к е т а ғ д ы р ж о қ әуел б а с т а н » деп, 
оны м әңгіліктің өлш ем і ретін д е қ о л д а н ғ а н . С о н д а қ а л а й
болғаны , а қ ы л д ы ң д а , ж а н н ы ң д а м әң гіл ік б о л ғ ан ы ма? 
Р а с , а қ ы л д а ж а н д а мәңгілік, б ір а қ о л а р д ы ң өмір сүру 
ф о р м а л а р ы өзгеш е б о л м а қ. Т ек қ а н а а қ ы л ж а н с ы з
болм айд ы , ал ж а н а қ ы л с ы з б о л а ма? О л ж а ғ ы н А бай 
айтпағаң-.
Екінш іден, «мен» деген үғы м д ы а қ ы л мен ж а н н ы ң
бірлігі бере ал м а й д ы . А қ ы л мен ж а н н ы ң бір-біріне қ а -
ры м -қат ы н а с ы , б а й л а н ы с ы бір мәселе. О сы қ а р ы м -қ а -
т ы н а с қ а меннің қ а т ы с ы бар. Д е м е к , «мен» д е ген д е а қ ы л
мен ж а н н ы ң , оған м еннің қ а т ы н а с ы н еске а л у керек, 
сонда барып- «мен» ү ғы м ы қ а л ы п т а с а д ы . А б а й бұл мәсе- 
лені «А қыл мен ж а н — мен өзім, тән — менікі»,— деп ай- 
ш ы қ т ы бейнелеген. А қ ы н н ы ң мен езім деп оты рған ы , 
өзінің а қ ы л ы мен ж а н ы н а қ а ты ст ы . А б а й т ә н д і — менікі 
дейді. Тәнді ж а н н а н бөліп а л а д ы . А д ам б о л ғ ан к е зд е тән 
мен ж а н бірге. Б ұ л а р д ы ң бөлінуі ө м ір д ің соң ы н да бол- 
м ақ. «Мен» мен «менікі» — т ұ т а с к е з д е а д а м тір щ іл ік
иесі. О л а р , б ір а қ бір к е зд е сөзсіз бөлінбек, а қ ы н осы
114


халді баяндап отыр. Ойымыз түсінікті болу үшін шумақ- 
ты толық келтірейік:

жүктеу

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   94




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау