Д. Б. Тойматаев Ғылым тарихы мен философиясы

1
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ
ШЫРАҚБЕК ҚАБЫЛБАЕВ АТЫНДАҒЫ
ҚОСТАНАЙ АКАДЕМИЯСЫ
Д.Б. Тойматаев
ҒЫЛЫМ ТАРИХЫ МЕН ФИЛОСОФИЯСЫ
ДƏРІСТЕР КУРСЫ
Қостанай, 2016

2
ƏОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72я73
Т 50
Басуға ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы
Қостанай академиясының Ғылыми кеңесінде ұсынылды
Пікір берушілер:
С.А. Қолдыбаев – А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік
университеті философия кафедрасының меңгерушісі,
философия ғылымдарының докторы, профессор;
Е.А. Əбіл - Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ғылыми
жұмыс жəне халықаралық байланыстар жөніндегі проректоры,
тарих ғылымдарының докторы, профессор;
Г.Т. Құлжанова - ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай
академиясының күндізгі оқыту факультетінің бастығы,
философия ғылымдарының кандидаты, доцент
Тойматаев Д.Б.
Т 50 Ғылым  тарихы мен  философиясы: магистранттарға арналған  оқу  құралы
/ Д.Б. Тойматаев. - Қостанай: ҚР ІІМ  Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай
академиясы, 2016. – 209 б.
ISBN 978-601-7551-48-3
Ұсынылып  отырған  оқу  кұралы  жоғары  кəсіпкерлік  білім  беру  аясында
мемлекеттік  білім  стандарттарына  сəйкес, магистранттарға  арналған. Бұл  оқу
құралымда ғылымның философиялық, методологиялық жəне тарихи мəселелері
бойынша өзекті сұрақтары қамтылған.
Оқытушыларға, магистранттарға 
жəне 
ғылым 
саласындағы
зерттеушілерге арналған. Сонымен бірге, философиялық категорияларды тиімді
пайдалану, құқықты  аналитикалық, арнайы  құқықтық  жəне  заңнамалық
зерттеуді тереңдете түседі.
Ғылым  тарихы  мен  философиясын  өзекті  тақырыптар  негізінде  оқу
құқықтың  қоғам  өміріндегі  мəнін  жəне  маңызын  түсінуге  негіз  бола  алады.
Ұсынылып  отырған  оқу  құралы  Ібжарова  Ш.А., Зəурбекова  Л.Р. «Ғылым
тарихы  мен  философиясы. Дəрістер  курсы» атты  кітабына  негізделіп
құрастырылған. Əзірленген  оқу  құралы  бағдарламаға  сəйкес. Оқу  құралы  ҚР
ІІМ Шырақбек Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы магистранттары мен
қызығып оқушыларға көмекші бола алады деген үлкен үміт бар.
ƏОЖ 001 (075.8)
КБЖ 72я73
ISBN 978-601-7551-48-3
© Тойматаев Д. Б., 2016

3
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .................................................................................................................... 4
1 тақырып. ФИЛОСОФИЯ ЖƏНЕ ҒЫЛЫМ МЕТОДОЛОГИЯСЫ -
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ БІЛІМНІҢ САЛАСЫ ......................................................... 5
2 тақырып. МƏДЕНИЕТ ПЕН ӨРКЕНИЕТТЕГІ ҒЫЛЫМ .............................. 28
3 тақырып. ҒЫЛЫМНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ. ҒЫЛЫМНЫҢ ТАРИХИ
ДИНАМИКАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ ................................................... 33
4 тақырып. ҒЫЛЫМИ БІЛІМНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ............................................. 54
5 тақырып. ҒЫЛЫМИ РЕВОЛЮЦИЯЛАР. ҒЫЛЫМИ РАЦИОНАЛДЫҚ .... 65
6 тақырып. ҒЫЛЫМНЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ ДАМУ БАРЫСЫНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ............................................................................................... 93
7 тақырып. ҒЫЛЫМ - ƏЛЕУМЕТТІК ИНСТИТУТ ....................................... 107
8 тақырып. ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҒЫЛЫМИ БІЛІМ ҚҰРЫЛЫМЫНДАҒЫ
ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ҒЫЛЫМДАРЫ ............................................................ 121
9 тақырып. ҚОҒАМ, МƏДЕНИЕТ, ТАРИХ, АДАМ ТУРАЛЫ
ҒЫЛЫМДАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ............................................................... 134
10 тақырып. НАҚТЫ ҒЫЛЫМДАРДЫҢ
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МƏСЕЛЕЛЕРІ ................................................................ 152
ГЛОССАРИЙ ....................................................................................................... 177
РЕФЕРАТ, БАЯНДАМАЛАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ ...................................... 204
ƏДЕБИЕТ (НЕГІЗГІ ЖƏНЕ ҚОСЫМША) ........................................................ 208

4
КІРІСПЕ
Магистратура  жоғары  білім  беру  жүйесінде  бакалавриат  пен
докторантураның 
ортасында 
болашақ 
мамандардың, ғалымдар 
мен
оқытушылардың  ғылыми  жəне  ғылыми-педагогикалық  іс-əрекетіне  жеткізетін
тереңдетілген  ғылыми, философиялық-методологиялық, дүниеге  көзқарастық
жəне  пəндік  теоретикалық  негізін  талап  етеді. Жалпы  магистранттарды
дайындау  жүйесінде  ғылым  тарихы  мен  философиясы  курсы  дүниеге
көзқарастық  жəне  ғылыми-методологиялық  тұрғысында  ең  маңызды  орын
алады. Ғылым  тарихы, философиясы  жəне  методологиясы  оның  негізгі
ұйытқысы болып саналады.
Ғылым тарихы магистрлердің магистрлік диссертациясын дайындау жəне
ғылыми-жұмысының  жоғары  деңгейіне  жеткізетін  білімнің  маңызды
компоненті  болып  саналады. Ғылым  жəне  нақты  ғылымдардың  тарихы
ғылымның  даму  динамикасын, оның  қоғамның  дамуына  əсерін  ұғыну  үшін
мүмкіндік береді. Тарихи білім болашақ мамандарға ғылымның толық бейнесін
қалыптастырады, ғылымның  зерттеу  контекстіне  жəне  əр  түрлі  бағыттарына
өткірлі сезіммен қарауға мүмкіндік береді.
Ғылым  философиясы  ғылым  араларындағы  байланыс  пен  философия
білімінің  əртүрлі  бөлімдерінің  дамуының  қажетті  негізі  болып  есептелінеді,
нақты  арнаулы  ғылыми  пəндердің  философиялық  мəселелерін  кеңейтеді  жəне
тереңдетеді. Философия  білімі  тек  ғылымның  дамуының  себепшісі  емес,
сонымен бірге ғылыми білімнің ажырағысыз бөлігі, яғни ғылымның бір мүшесі
болып  кіреді. Ғылым  философиясы  шеңберінде  ғылымның  өзіндік  санасының
əлеуметтік-мəдени  тұрғысындағы  көрінісі  анықталады, ғылым  қоғамның
рухани  дамуының  контекстінде  ұғынылады, ғылыми  білім  дамуының
құндылық  мақсаттары  мен  ғылыми-зерттеу  кəсіптік  тəжірибесі  қалыптасады.
Ғылым  философиясы  ғылымды  əлеуметтік  институт  ретінде, яғни  мықты
өндірістік  күш, ғылыми  білімнің  жүйесі  жəне  қоғамдық  сананы
қалыптастырушы  ретінде  негізін  ашуға  мүмкіндік  береді. Осы  білімдер
болашақ 
маманның 
ғылыми, педагогикалық 
іс-əрекетінің 
кеңістігін
қалыптастырады.
Ғылым  методологиясы  магистрантқа  қазіргі  ғылым  мəселелері  мен
методологиялық  негіздерін  түсінуге  мүмкіндік  береді, əдіс  теориясымен, яғни
қағидаларымен, жолдарымен, тəсілдермен, ғылыми  іс-əрекетін  əдістерімен
қаруландырады. Ол  ғылым  методологиясы  мен  логикасын  ұғынуға, ғылыми-
зерттеу жұмыстың методологиялық мəдениетін көтеруге мүмкіндік жасайды.