7
компьютерлік техниканың еркін енуі қазіргі ғылым ерекшеліктерінің бірі.
Ғылымға енетін қағидалар дəлелденген жəне негізделген болуы керек. Күмəн
туғызатындар ғылым аясынан шығарылып тасталды. Сондықтан ғылым
теориялардың ашық жүйесі болғандықтан, оған ғылыми даму барысында үнемі
жаңа теориялар еніп отырады.
Қазіргі дəуір - қоғам өмірінің барлық салаларын қамтитын ұлы өзгерістер
кезеңі. Ғылымды - қоғамдық өндіріс қажеттеріне, ал өндіріс ғылымға қарай
батыл жүру қажет. Ендеше, ғылым мен өндірістің бір-бірімен қабысуы мен
бірігуі, ғылымның тікелей өндіргіш күшіне айналуы - қазіргі ғылымның
ерекшелігінің бірі.
Ғылымның техникамен жəне өндіріспен байланыстыратын қажетті буын -
қолданбалы зерттеулер мен технологиялық ізденістер. Олардың міндеті ғылым
ашқан жаңа заңдар мен идеяларды қоғамдық өндірісте қолданудың ең қысқа
жəне ұтымды да тиімді жолдарын іздестіру.
Қазіргі ғылыми-техникалық прогресті жеделдету жағдайында іргелі жəне
қолданбалы зерттеулер арасындағы байланысты анықтау ғылыми жұмысты
тиімді жоспарлау мен ұйымдастырудың қажетті шарты болып отыр. Ғылыми
жетістіктер негізінде жаңа техника мен технология жасалып, содан кейін олар
өндірісте қолданылды.
Ғылыми білімнің өзгешелігі:
1) мұрат тұтуы;
2) ұғымдар
мен анықтамаларға бейімдеуі;
3) жүйелілігі;
4) нақтылығы;
5) жаңашылдығы;
6) тəжірибеге негізделуі.
Болашақта білімнің əр түрлі салалары бір-біріне тең жəне еркін
шығармашылық мақсатпен дамиды деген көзқарас үстемді болады.
Ғылыми білімнің құрылысы ғылымның жіктелуіне байланысты.
Классификацияның қажетті өлшемдері:
1) жіктеу нəтижесінде ғылыми білімнің еш түрі бөлінбей қалмау керек;
2) олар
бір-бірін жоққа шығару қажет;
3) бөлу негізі бəріне ортақ болу керек.
Философия тарихында танымалы ғылымның жіктелуі:
1. Г.В.Ф. Гегель еңбектерінің (1770-1831), негізінде абсолюттік идеяның
дамуы жатыр; логика, табиғат, рух; үш класс пайда болады: а) логикалық
ғылымдар; b) табиғат туралы ғылымдар (механика, физика, химия, биология);
c) адам туралы, қоғам жəне мəдениет туралы ғылымдар (антропология,
жантану, тарих, философияға өзгеше рөл жүктейді «ғылымның ғылымы»).
2. Ф. Энгельс еңбектерінің (1824-1895), негізінде материяның дамуы мен
түрлері жатыр; а) тірісіз материя туралы ғылымдар (механика, физика, химия);
b) тірі материяның түрлері туралы ғылымдар (биология); c) материяның
əлеуметтік түрлері туралы ғылымдар (əлеуметтік жəне гуманитарлық
ғылымдар); «шекаралы» ғылымдар (физикалық химия, биохимия); кешендік
(логика, философия).
8
3. В.И. Вернадский (1846-1945) объект масштабының мөлшерін
қолданды; оның классификациясында екі үлкен ғылыми топтар пайда болды: 1.
бүкіл нақты дүниені, ғарыш кеңістігін зерттейтін (физика, химия, математика,
астрономия); 2. жер нақтылығын (биологиялық, геологиялық, географиялық,
əлеуметтік-гуманитарлық) ғылымдар зерттейді. Мысалы, осы ғылыми білімнің
классификациясы бойынша биология ғылымы: - зерттеу бағыты бойынша
(микробиология, ботаника, зоологияға) бөлінеді;
- қасиеттеріне қарай
(морфология, молекулярлық биология, экология, генетика) пайда болады; -
құрылысты ұйымдастыру (анатомия, гистология, цитология т. б.) - сонда, бəрін
жатықтық, яғни ғылымдарды бір сызық, реттілік бойынша құрастырды.
4. Огюст Конттың классификациясы да танымалы болған. Бұл
классификация қарапайым қозғалыстарды зерттейтін ғылымдардан басталып -
механика мен физикадан, қозғалыстың жоғары түрлерін зерттейтін
əлеуметтанумен бекітіледі. Сөйтіп, келесі ғылымдар əуелгі ғылымдардың
заңдары мен қағидаларын қолданып, өздерінің ережелерін енгізген. ХІХ ғ.
позитивизімге қарсы келесі классификацияларын ұсынғандар Вильгельм
Дильтей (герменевтика) мен Вильгельм Виндельбанд жəне Генрих Риккерт
(неокантианшылдық мектеп). Герменевтика: Дройзен, Дильтей, Зиммель жəне
Макс Вебер. Дройзен пікірінше: түсіндіру мен түсінудің дихотомиясы мəлім.
Табиғаттану ғылымдардың мақсаты - түсіндіру болса, тарихтың -түсіну
(пайымдау). Осы ойлар Дильтеймен жүйелі түрге келтірілді. Түсіну туралы
ғылымдарды қолданатын рух туралы ғылымдар деп саналады. Дильтейдің
пікірінше: «Табиғатты біз түсіндіреміз, ал рухани өмірді түсінеміз».
5. В. Виндельбанд пен Г. Риккертің классификациясы: табиғат туралы
ғылымдарға қатысты натуралистік дүниеге көзқарас пен методологиясы туралы
тезиске қарсы шығады. Табиғаттану мен тарихи ғылымдар əр қашанда өз
арасында қағидалы қайшылықта болу қажет. Оның себебі, олардың ұғым
қалыптастыру айырмашылығында жатыр. Тарих өзінің мəліметтерін жалпы
ұғымдық
деңгейге
келтірмейді. Номотетикалық - идеографиялық,
генерализациялау – индивидуалдандыру классификациясы.
Екі мағынадағы сциентизм:
- білімді тек ғылым нақты түрде береді;
- барлық ғылымдардан «үстемді ғылым» - физиканың əдісіне сүйену
қажет.
Əрине, бұл классификацияны біз «жұмысшы» түрінде қабылдаймыз,
сонымен бірге, ол ғылымның негізгі типтік айырмашылықтарына сілтеу
жасайды, сөйтіп, эмпириялық пен теориялық əдістерде қолданылатын пəндік
айырмашылықтар мен нақты заңдылықтарына да назар аударады.
ХІХ ғ. үшін ғылымдардың нақты жəне толық жіктелуін жасау талпыныс
үстемді болған. «Үлкен ғылым» ХХ ғ. пайда болды; ол бірнеше мың пəндермен
субпəндерді қамтиды; олар арасында əр түрлі өзгеріске икемделген қатынастар
да айқын. Сонымен қатар, көп
техникалық, қолданбалы ғылымдар туылды.
Ғылым философиясының өкілдерінің назарына көбінесе екі шекті
ғылымдар түскен - физика мен тарих - бұл тарихи қалыптасқан жағдай.
Бірақта, əлеуметтік ғылымдар да қызықтырады, мысалы, экономика -
