23
даму қарқыны және т.б. Конкурстың шарттары: бұл макроэкономикалық және салалық
факторларды қамтиды.
Сыртқы ақпарат
Ақпараттық блок сыртқы ақпаратты тұтастай өнеркәсіп бойынша кәсіпорынның
жұмыс істеуінің шарттары мен экономиканы сипаттайды. Сыртқы ақпараттың көлемі мен
сипаты бағалауға байланысты өзгеріп отырады. Бағалаушы ақпараттық деректер базасын
жиналған және оқылған есепті құрастыру, бұл кәсіпорын құнына қорытынды жасау үшін
қажетті және жеткілікті болып табылады. Макроэкономикалық көрсеткіштер әсер немесе
ықпал етуі макроэкономикалық жағдайдың өзгеруіне кәсіпорын қызметін, сондай-ақ елдегі
инвестициялық ахуалды сипаттайтын ақпаратты қамтамасыз етеді. Макроэкономикалық
шолу бағалау мақсатына байланысты бағалау туралы есептің жеке бөлімі ретінде
шығарылатын болады және баяндаманың жалпы контексінде қарастырылады.
Әртараптандыру -портфельдік инвестициялар арқылы тәуекелділікті төмендету
(бағалы қағаздардың кең ауқымды сатып алу). Жалпы ереже ретінде, тәуекелді жоғалту
мүмкіндігі ретінде қабылдайды, бірақ, анықтау бойынша, болжанған құндылықтарды (+/-)
кез келген ықтимал ауытқу тәуекел көрінісі болып табылады. Тәуекел факторларының
талдауы субъективті болып табылады: компанияның болашақ өсуіне сенімді бағалаушыны,
оның ағымдағы құны пессимистік болжамын құрайтын, талдаушы салыстырғанда жоғары
болып анықталады. Басқаша айтқанда, ең жақсы деген бағалауы кеңірек күтілетін болашақ
табыстың таралуы, тәуекелді инвестициялар.
Қызметі ұқсас компаниялардың ағымдағы құнынан төмен, ағымдағы құны жоғары
тәуекелге байланысты, бірақ компанияның төменгі тәуекелі жұмыс істейді. Инвестор
түсінігі бойынша тәуекел факторын графика(сур. 3.2) арқылы ұсынылуы мүмкін.
Инвестордың тәуекелділік деңгейін бағалау қаншалықты жоғары болса, соншалықты
табыстың жоғары нормасын күтеді. Бағалауға байланысты көптеген тапсырыстар жабық
компаниялардың талдауымен байланысты. Жабық типтегі компанияларды бағалауда
бағалаушы жүйелі тәуекел талдауда жүйелі емес тәуекел факторларын ескеру қажет.
Оларға нақты компаниядағы салааралық тәуекел мен инвестициялық тәуекелділікті
жатқызамыз.
Қажеттітабыс
ставкасы
Тәуекелсіз ставка
Тікелей бағалы қағадар
нарығы
Күтілетін тәуекел
24
3.1-сурет тәуекел мен табыстың күтілетін мөлшерлемесі арасындағы өзара қарым-
қатынас
Негізгі макроэкономикалық қауіп факторлары:
• инфляция деңгейі;
• елдің экономикалық даму қарқыны;
• сыйақы мөлшерлемесінің өзгеруі;
• валюта бағамындағы өзгерістер;
• саяси тұрақтылық деңгейі.
Инфляция тәуекелі - баға өсу қарқынының күтпеген өзгерістеріндегі тәуекел. Инвестор
бағалардың инфляциялық өзгеруін жабатын табыс табуды көздейді. Жоғары немесе
күтпеген инфляция операцияларды күтілетін нәтижелерін төмендетуі мүмкін, ол
экономикадағы
табыстың
қайта
бөлу
қарастырылған
және
бизнес
қаупін
арттырады.Нәтижесі
кәсіпорын
мүлкінің
нақты
құнының
төмендеуі
болып
табылады.Бағалау барысында ретроспективті, ағымдағы және болашақ (болжамдалған)
деректер салыстырылады. Әр жылдары алынған мүлiктiң құны ақша бірлігінің құны
өзгермейтін болса ғана салыстыруға болады. Алайда, іс жүзінде ақша бірлігінің құны
(әдетте, жоғары қарай) жыл сайын өзгеріп отырады. Баға деңгейі әр кезеңдегі
салыстырмалы бағалардың индексі түрінде өлшенеді.
Ағымдағы жыл бағасы
Ағымдағы жылдағы бағалар индексі =
100%.
Базалық жыл бағасы
Тұтынылатын тауарлардың негізгі топтары бойынша есептелген баға индексі, ағымдағы
жылдағы бағалардың деңгейінің көрсеткіші ретінде қарастыруға болады.
Бағаның инфляциялық өсімі атаулы және нақты мәндерін қарастыру қажеттігіне
әкеледі.
Номиналдыөлшем инфляция есебінен қойылған жоқ. Бағалау процесінің барысында
абсолюттік құнмен қатар қосымша құн, мысалы, дисконт мөлшерлемесі (%) де
есептеледі.Ол сондай-ақ номиналды немесе нақты түрде де анықталады.Егер елде бағаның
инфляциялық өсуі деңгейі 15% асатын болса, онда Фишер формуласы арқылы жүзеге
асырылады:
R
n
– i
R
r
=
,
1+i
мұндағы
Rr
–пайданың
нақты
ставкасы
(дисконттың);
Rn - пайданың номиналды ставкасы (дисконттың);
i - инфляция индексі (бағалардың индексі минус бір).
Экономиканың даму қарқынының өзгеруіне байланысты тәуекел. Нарықтық
экономиканың циклдығы экономиканың дамуы және экономикалық өсу темпінің
қарқынын жақын арадағы жағдайын анықтау қажеттілігі туады. Жиынтық шығыстардың
негізгі компоненттерін қарастыру қажет: тұтынушылық, инвестициялық, мемлекеттік
жалпы алғанда, тұтастай жиынтық қоғамдық өнімнің динамикасын көрсетеді. Жиынтық
шығындар мен мәселен, тұрмыстық техника саудасының арасындағы ұқсастық қандай?
Тұтыну шығындары (соның ішінде тұрмыстық электрониканы сатып алу) жиынтық
шығындардың едәуір бөлігін құрайды. Оларды қысқарту тұтынушылық сұраныстың және
бағаланатын компания өніміне әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, жалпы шығындардың
қысқаруы жеткізушілермен қарым-қатынастың бұзылуына, бағаның артуына әкелуі мүмкін.
