3
Нарықтық қатынасты арттыру шарасында бизнесті бағалау қажеттілігі артады.
Қазіргі таңда жекеменшік объектілерінің бағасы міндеттік болып табылатын бірқатар
жайттар бар, олар: жекешелендіру, сенімді басқаруға немесе жалға беру, ипотекалық
несиелендіру және т.б. Одан басқа бизнесті бағалау кәсіпорынды сатып алу-сатуда, жабық
кәсіпорындардың жекеменшік капиталының нарықтық құны бағасы үшін қажетті.
Несиелендіруде, инвестициялауда, сақтандыруда, басқару шешімдерін қабылдауда бизнесті
бағалауға қажеттіліктері артады.
Жекешелендіру процесі, қорлық нарықтың шығуы, сақтандыру жүйесінің дамуы,
коммерциялық банктердің мүлік кепілдігін несие беруі, жаңа қызметті құрады - ол бизнес
құнын бағалау (немесе кәсіпорын ұйымдық- экономикалық бизнестің өмір сүру түрі
ретінде), оның капиталының нарықтың құнын анықтау. Кәсіпорын капиталы - құрамымен
күрделі және бірегей тауар, оның табиғатын нақты факторлар анықтайды. Сондықтан,
барлық ішкі және сыртқы жағдайының дамуына байланысты есепке алынумен капиталды
жиынтық бағалау қажет.
Оқу құралында бизнесті бағалаудың басты әдістері, мақсаттары, бағалау
принциптері, бағалық құнды анықтайтын факторлар қарастырылған.
Құралдың мақсаты – бизнесті бағалаудың теориялық, әдістемелік және тәжірибелік
әдістерін қалыптастыру. Онда бизнесті бағалаудың мақсаттары, міндеттері, принциптері
келтірілген, қолданыстағы кәсіпорындарды бағалау әдістерін, олардың қолданылуын,
сонымен қатар бағалауды өткізудің жұмыс тәртібі қарастырылған.
1 Бизнесті бағалау түсінігі, мақсаттары мен принциптері
4
1.1 Бизнесті бағалаудың негізгі түсініктері
1.2 Бизнес, кәсіпорын, фирма, капитал меншік бағалау объектілері ретінде
1.3 Бизнесті бағалау мақсаты
1.4 Бағалау кезінде анықталатын бағаның түрлері
1.5 Бизнесті бағалау прициптері
1.1 Бизнесті бағалаудың негізгі түсініктері
Объектінің кез келген меншігінің құнын бағалау реттелген,олар нақты нарықтың
шарттарында берлігі бір уақытта әкелген әлеуетті және нақты табыс есебімен объектінің
құнын бағалаудың ақшалай түрінанықтаудың мақсатты үдерісін білдіреді.
Бағалау үдерісі бағаланатын объектінің және балайтын субъектінің болуын көздейді.
Бағалау субъектісіне арнаулы білімі мен тәжірибелік дағдылары бар кәсіби
бағалаушылар қатысады.
Бағалау объектісі оның иесі ие құқықтарымен бірге объектінің кез келген меншігі
болып табылады. Ол бизнес, компания, кәсіпорын, фирма, банк, материалдық және
материалдық емес активтердің бөлек түрлері болуы мүмкін.
Кәсіпорын – ол кәсіпкерлік қызметтерді іске асыру үшін пайдаланылатын мүліктік
кешен. Кәсіпорын тұтастай немесе оның бөліктері меншік құқықтарын құру, өзгерту және
тоқтатуға байланысты сатып алу-сату, кепілдік, жалға беру және басқа да мәміле объектісі
болуы мүмкін.
Кәсіпорын құрамына мүліктік кешендегі сияқты меншіктің барлық түрлері кіреді,
оның қызметіне арналған: жер телімдері, ғимараттар, құрылыстар, жабдықттар, бұйым,
шикізат, өнімдер, қарыздар, материалдық емес активтер.
Кәсіпорын активтері:
1.
Кәсіпорынға тиесілі, құны бар кез келген зат; заңды немесе жеке
тұлғаның меншігі.
2.
Меншіктің баланстық құнын көрсететін кәсіпорын балансындағы
бөлімнің атауы.
Өтімді активтер – оңай қолма-қолға (қазынашылық облигациялар, талап етуге
дейінгі салымдар) айналдыруға болатын қолма-қол ақшалар мен активтер.
Қолданыстағы кәсіпорынның құны – ол кәсіпорын активтерінің жай сомасы емес,
қолданыстағы ретінде қарастыратын кәсіпорынның құны. Бұл ұғым барлық қолданыстағы
кәсіпорындар мен активтердің сомалық құнын жоғарлататын бөлімдермағынасында да
қолданылады.
Кәсіпорынның түзетілген баланстық құны:
1.
Белсенділік пен бәсеңділік балансындағыбаптарына өзгертулер мен
толықтырулар енгізгеннен кейінгі баланстық құн. Кәсіпорын құнын анықтау үшін
сарапшы-бағалаушылар түзетулер жүргізеді, мысалы, жарғылық капиталдың көлемін
өзгертетін кезде.
2.
Кәсіпорынның бухгалтерлік құжаттарында активтердің түзетілгенбаланстық
құны (әдетте, активтердің құнын шегеріп негізгі өндірістік қорлардың тозуы).
Қаржылық жоспарлау – пайда немес таза табыс бойынша өлшенген кіріс
инвестицияларын бағалау әдісі.
Ақша қаражаты қозғалысының талдауы –капитал салымдарына ақшаның келу
мен кету болжамды қозғалысын зерттеу.
Инвестициялық талдау – кәсіпорынның құны және ондағы капитал салымдары мен
оның қалыптасуын болашақ таза табыстары арасындағы арақатынасын бейнелейтін талдау.
Нарықтық талдау – сауда кәсіпорындарының (немесе олардың бағалы қағаздары)
нарықтық жағдайында талдау.
Алдағы төлемдер – бұл кәсіпорын кредиторлардан тауары мен қызметі үшін
алынған қарыздың баланстық сомасы (ағымдағы бәсеңділігі, ағымдағы міндеттемелері).
