Ықпалы
Мәселеге қатысты мақсатқа бағытталған адамдардың
әрекеті
Негізгі проблема
Екі түрлі жағдайдың қарама-қайшылығы
Қайшылықтар
Құбылыс, баға, мәлімет, т.б. бір-біріне сәйкессіздігі
Мәселені талдау
Мәселенің пайда болуын анықтау және оны жоюдың
жолы
Проблеманы шешудің басқа да
жолдары
Қалыптасқан жағдайды өзгертудің түрлі бағыттары
Мақсат
Күтілетін түпкілікті
нәтиже
Жобаның нәтижесі
Қалыптасқан жағдайдың өзгеруі
Көрсеткіштер
Жоспарланған нәтижеден көрінеді
Тәуекел
Алынған нәтижелердің кейбіреуі жағымды нәтиже
бермейді
Тәуекелді талдау
Жобалауға ықтималды түрде ықпал ету жағдайлары
Тәуекелді жоспарлау
Оларды болдырмау жоспары
Тәуекелді болдырмау жоспары
Альтернативті іс - әрекет жоспары, ол өз кезегінде
нәтижені алуға септігін тигізеді
Міндеттер
Ағымдық нәтижелерді белгілеу (қалыптасқан
жағдайды өзгерту), олар мақсатқа жету үшін жүзеге
асырылуы тиіс
Технология
Барлық тәсілдерді жоспарлау бірнеше жағдайларда
бірдей нәтижеге әкеледі
Қадамдар
Уақыт өтсе де өзгермейтін әрекеттер
Жоспар
Тәсілдерді қолданудағы бірізділік
Ресурстар
Нақты мәселені шешудегі қолданылатын ресурстар
Өнім
Адамдардың еңбегі нәтижесінде пайда болатын нәтиже
Өлшемдер
Өзгерістердің деңгейін анықтайтын көзқарастар
«Бағалау» термині «жақын отыру» дегенді білдіретін латын сөзінен шыққандығы кездейсоқ емес, себебі бағалаудың
негізгі сипаты бір адам басқа адамның не айтып, не істегенін немесе өзін-өзі бақылау жағдайында өзінің дербес ойлауын,
түсінігін немесе тәртібін мұқият бақылауы болып табылады [2].
Бағалау – одан арғы оқу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға
бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин.
«Бағалау» (appraisal) сөзі тағы басқа мағыналарды білдіреді. Ол бағалау әрекетін, бағалау қорытындысын, немесе
зерттеу нәтижесі бар есептің мағынасын білдіруі мүмкін.
Бағалау – бірде бастапқы деректерден бірдей қорытынды, нәтиже шығатын ғылым.
Бағалаушы – белгілі бір обьектіге бағалау жүргізуге арнайы білімі
бар маман.
Бағалаушының және бағалаудың анықтамасын қарастырайық:
Бағалау мақсаты – құн туралы қорытынды жасау,
Бағалаушының мақсаты – мақсаты анық белгіленген бағалауға қорытынды жазған кезде тәуелсіз және үшінші жақ етінде
әрекет ету.
Критерий – ұсынылған талаптарға сәйкес бір нәрсені бағалау бойынша шешім қабылдау ережесі, негіздемесі және
белгісі. Әр критерийдің дискрипторы болады, онда оқу тапсырмасының орындалу нәтижесінің дұрыстығы туралы нақты
түсінік беріледі. Дискрипторға сәйкес бағалау оқушының қойған мақсатына жетуін анықтайды [3].
Критериалды бағалаудың басты ерекшелігі:
алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы;
анық, айқындылығы;
бағаның әділдігі;
өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі
«Критериалды бағалау технологиясы» пәнінің мазмұны студенттердің білім деңгейінің жетістігін бағалау 5 критерий
(А,В,С,D,F) бойынша құрастырылды. Әрбір критерий тапсырмалары жүйелі орындауға бағытталған. «Тапсырма» сөзі бұл
арада кең ауқымда қолданылады – ол мұғалімнің сұрағы, жаттығуы, шығармасы, жобасы және т.б. болуы мүмкін. Бағалау
үдерісіндегі критерий түсінігі, мазмұны ондағы қолданылатын тапсырмалар мен әдістер келесі 1-кестеде келтірілген.
Кесте 1. Бағалау критерийлері
Критерий
Әріптік
жүйе
Мазмұны
Білім алушылардың
когнитивтік іс –
әрекеті
Тапсырмалар,
Бақылау әдістері
Білім
А
Меңгеретін
және
берілетін
білім
негіздерінің
критерийі
Білім алушылар мен
мұғалім
Тест тапсырмалары;
терминдер мен ұғымдарды
жатқа айту; анықтамалар
мен атауларды қайталау,
олардың қолдану тәртiбi.
Түсіну
В
Білімді қабылдап,
түсіну критерийі
Студенттердің
белсенділігі
Ойды қозғау және аяқтау;
графикті, суреттерді
түсіндіріп беру.
Қолдану
С
Алған білімді
қолдану критерийі
Студенттің
шығармашылығы
Шығармашылық оқу
тапсырмалары, жеке – дара
жұмыс жасау мақсатын
түсіндіру; берілген
болжамды тексеру.
Жинақтау
D
Білімді жай
қабылдамай, талдап,
саралап салыстыру
критерийі.
Білім алушының өз іс
– әрекеті мен
белсенділігі
Білімді жүйелеу және
білімді топтастыру;
салыстыру;
Талдау
F
Алған білімнен жаңа
өнім жасап шығару
критерийі
Білім алушының өз іс
– әрекеті мен
белсенділігі
Талдау, шешімін табу,
алгоритм құрастыру,
жүйелеу, зерттеу
Баға (сыни
өзіндік
пікір)
Өз пікірін білдіріп,
сынап, жоққа
шығару, мақұлдамау
критерийі
Білім алушылар мен
мұғалім
Нәтиже шығару.
Мұндағы: түсіну, жинақтау, талдау – бұл категориялар ойлау үдерісінің операциялары және танымның әдістері болып
саналады. Ал, болашақ кәсіптік оқыту мұғалімдерінің әдістемелік іс-әрекетінде – бұл білім нәтижесін алуға ықпал ететін
бағалау критерійлері болып саналады.
Блум таксономиясын 1956 жылы америкалық психолог Бенджамин Блум
когнитивтік ортада педагогикалық оқу мақсаттарын болжайтын алты ойлау дағдылары: білу, түсіну, қолдану, талдау,
синтез, бағалау арқылы топтастыруды ұсынды.
Бұл тұста Б.Блум таксономиясын қолдану болашақ кәсіптік оқыту
мұғалімдерінің әдістемелік іс-әрекеттерін шыңдай түсуге жол салады, атап айтсақ, аса сезгіштік, ой ұшқырлығы, жаңаға
ұмтылушылық, шығармашылық қабілеттер, өзіндік ой – пікірлерге тұра білу, өзіне сын көзбен қарау, қисын ойлау,
жаңаны сезгіштік, күмәншілдік, әр нәрсеге күмән келтіру. Б.Блум таксономиясының негізінде болашақ мұғалімдердің
креативтілігі, шығармашылық дербестілігі қалыптасады деп білеміз. Өйткені, кәсіптік оқыту үдерісінде болашақ
мамандардың алған білімдерін шығармашылық деңгейге жетелеу, өнімді тәсілдермен жүзеге асады. Б.Блум
таксономиясының ұтымдылығы да сонысымен ерекшеленеді (Кесте 2).
Кесте 2. Блум таксономиясы бойынша бағалау критерийлерінің мазмұндық сипаты
Бағалау
критерийлері
Мазмұндық сипаты
Білім
Бұл категория мәлiметтердi қайталау немесе тану арқылы есте қалай сақталғанын
тексеруге бағытталады, мағлұмат пен деректердi еске түсiредi.
