Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

38 
 
Сомдалған (салқынқалыптасқан) 
радиаторлар.  Оларды  дайындау  үшін 
салқын 
нығыздау 
технологиясы 
қолданылады,  ол  радиатор  бетін  түрлі 
қималы 
қылталар 
түрінде 
қалыптастырады.  Негізгі  материалы  – 
алюминий,  бірақ  кейде  жылу  әкету 
қасиеттерін  жақсарту  үшін  негіздемесіне 
мыс  тілімшелерді  орнатады.  Бұл  барынша 
күрделі  технология,  сондықтан  сомдалған 
радиатрлар 
«экструзиялық» 
пен 
«жиналмалылардан» қымбат болады, бірақ 
жылу  тиімділік  жоспарында    әрқашан 
жақсы болмайды.   
Ұшталған  радиаторлар.  Бүгінгі  күні  бұл  ең  қымбат  тұратын 
бұйымдар,  себебі  олардың  өндірісі  монолитті  дайындамаларды  жоғары 
дәлдікті  механикалық  өңдеуге  негізделген.  Олар  тек  қана  жоғары 
пайдалану  сипаттамаларымен  емес,  сонымен  қатар  қымбат  бағасымен 
ерекшеленеді. Мыс пен алюминийден дайындалады.  
Желдеткіштер.  Қазіргі  таңда  тіпті  ең  жетілдірілген  радиаторлар 
өнімділігі  жоғары  процессорларды  тиімді  салқындату  міндетін  орындай 
алмайды. Жылу алмасуды тек қана арнайы микрожелдеткіштер көмегімен 
айтарлықтай жақсартуға болады – кулерлер (ағыл. соо1 — «салқындату»), 
олар  радиатордың  үстіне  орнатылады  және  оның  қабырғаларын  ауа 
ағынымен  үрлеп  тұрады.  Басқа  да  кез  келген  желдеткіш  секілді,  кулер 
осінде қалақша бекітілген электрқозғалтқыштан тұрады (2.14-сурет). 
Желдеткіштің  негізі  сипаттамасы  оның  өнімділігі  болып  табылады  – 
айдалатын  ауа  ағынының  көлемін  көрсететін  шама.  Шығынның  типтік 
мәндері  –  минутына  10...80  дюйм  кубы.  Желдеткіштің  өнімділігі  көп 
болған  сайын,  соншалықты  ол  процессорды  жақсы  салқындатады. 
Желдеткіш  өнімділігі  қалақша  өлшеміне  және  электрқозғалтқыштың 
айналу  жылдамдығына  байланысты.  Қалақша  қаншалықты  тез  айналған 
сайын,  соншалықты  желдеткіштің  өнімділігі  жоғары  болады.  Айналу 
жылдамдығының типтік мәндері - 1500. 7000 айн/мин. 
Қалақшаның  өлшемі  үлкейген  сайын  желдеткіштің  өнімділігі, 
габаритті  өлшемері  мен  массасы  көбейеді.  Ең  көп  таралған  типтік 
өлшемдер— 60 х 60 х 15 мм, 60 х 60 х 20 мм, 60 х 60 х 25 мм, 70 х 70 х 15 
мм, 80 х 80 х 25 мм. 
Пайдалану  параметрлерінің  арасында  желдеткіштің  шу  деңгейі  мен 
қызмет  мерзімін  бөліп  көрсетуге  болады.  Желдеткіштің  шу  деңгейі 
децибелмен  (дБ)  өрнектейді  және  әдетте  20.50  дБ  диапазонында  болады. 
Жай  болып  шу  деңгейі  30  дБ  кем  желдеткіштер  табылады.  Желдеткіштің 
қызмет  мерзімі    (немесе  тоқтап  қалуға  атқарым  уақыты)  мың  сағатпен 
көрсетіледі  және  оның  сенімділіг  мен  төзімділігінің  көрсеткіші  болып 
табылады.  
2.12-сурет. Қысып жасалған 
радиатор 
 

39 
 
Желдеткіштердің  қызмет  мерзімі  40 
...50  мың  сағатты  құрайды,  ол 
үздіксіщ  24  сағаттық  жұмыстың 
шамамен бес жылын құрайды.  
Үздіксіз 
жұмыс 
жасайтын 
қоректендіру 
блогының 
желдеткішінен 
айырмашылығы, 
процессордың  кулерінің  жұмысы 
процессор  денесіне  кіріктірілген 
термодиодпен 
басқарылады. 
Термодиод 
үздіксіз 
процессор 
температурасын қадағалайды:  
егер  ол  төменгі  шектік  мәнінен  асып  кетсе,  желдеткіш  қосылады  да, 
процессорды  салқындата  бастайды.  Оның  температурасы  белгілі  мәнге 
дейін  төмендеген кезде,  кулер желдеткіші автоматты  түрде өшіп қалады. 
Жүйелік  тақшалардың  кейбір  модельдерінде  төменгі  шектік  мәндерді 
BIOS Setup  жүйелік бағдарлама арқылы қолмен шығаруға болады.  
Pentium IV сызғышының ең қуатты процессорлары тағы бір автоматты 
қорғау  жүйесімен  –  ішкі  термомониторингпен  (thermal  monitor) 
жабдықталған. 
Процессорға 
кіріктірілген 
термосенсор 
қалыпты 
термодиодтан  айырмашылығы  барынша  аз  инерциялылыққа  ие,  яғни 
температураның  жоғарылағанына  лезде  жауап  қайтара  алады.  Сонымен 
бірге,  кулердің  қосылуынан  басқа  тағы  бір  жылуды  реттеудің  тізбегі 
жұмыс жасайды. Ол егер кулер өзінің қызметін орындауға шамасы жетпей 
жатса  және  процессор  қыздырылуын  жалғастырып  жатқан  кезде  ғана 
қосылады.  Кері  байланыс  тізбегі  процессор  жиілігін  төмендетіп,  оны 
жайлап бос жүріс режиміне ауыстырып бастайды.   
Бұл  жүйенің  артықшылығы  желдеткіштің  апаттық  сөнуі  кезінде  (жай  
сынып қалды, жүйелік блок сымдарымен сыналған) әдеттегі компьютерде 
компьютердің  қоректендіруі  өшіріледі.  Ол  әрине  барлық  сақталмаған 
деректерді  жоғалтумен  жай  ғана  өшеді.  Термомониторинг  жүйелерімен 
жабдықталған  компьютерлерде  бұл  жағдайда  ескерту  сигналы  қосылады, 
процессордың жұмыс жасау жылдамдығы барынша баяулатылады, алайда 
пайдаланушыда  бағдарламадан  дұрыс  шығуға  және  компьютер  толық 
өшкенге дейін деректерді сақтау мүмкіндігі болады.  
Процессор  корпусы.  Intel  көптеген  процессорларында  FC-PGA  деп 
аталатын  корпус  құрылымы  қолданылады  (Flip  Chip  Pin  Grid  Array 
аббревиатура  —  шанышпалы  түйісулер  ауқымы  бар  төңкерілген  чип). 
Мәселе  мынада,  кристалл  төңкерілген  және  жақсы  салқындату  үшін 
корпустың  жоғарғы  бөлігіне  шығады.  Ядро  беті  жылу  шашыратқышпен 
жабылған,  ол  жұқа  қорғаушы  қабатпен  жабылған  мыс  тілімшені  береді. 
Корпустағы түйіспелер саны (pin) түрлі болуы мүмкін: 423, 478, 604, 775. 
 
2.14-сурет. Процессордың 
желдеткіші (кулер) 
 

40 
 
 
Процессорлар  (ДК  басқа  да  компоненттері  сияқты)  ең  аз 
комплектациямен  қарапайым  нұсқада  (OEM  —  Original  Equipment 
Manufacturer),  сондай-ақ  бокстық  нұсқада,  яғни  орнату  бойынша 
нұсқаулығымен  және  3  жылдық  кепілдемесімен  қаптама  қорабында 
жеткізілуі  мүмкін.  In  Box  процессорының  бағасы  бокстық  қаптама 
қамтамасыз  етілетін  кулер  бағасын  ескере  отырып  тіпті  арзан  тұратын 
қарапайым  ОЕМ  қаптамасындағы  процессорынан  бірнеше  долларға 
қымбатырақ. 
Екпіндету  (overclocking)  —  штаттық  құрылғыға  қарағанда,  яғни  оның 
жұмыс  сипаттамасында  қарастырылған  жиілікте  бірталай  жоғары 
жиіліктегі  кез  келген  құрылғының  жұмыс  режимі.  Екпіндету  мүмкіндігі 
болады, себебі көптеген құрылғылардың мықтылық запасы болады. Әдетте 
жиіліктің  кішігірім  артуы  қиналтпай  өтеді  және  10-%  дейін  ұтыс  береді. 
Сыни  мәнді  арттырғанда  қатты  қызып  кету  болуы  мүмкін  және  қымбат 
құрылғының  қатардан  толықтай  істен  шығаруы  мүмкін.  Сондықтан 
пайдаланушы  өз  қорқынышына  қарап  жиі  сатушының  кепілінен  айырыла 
отырып  екпіндету  мен  тәуекелді  жүргізіп  отырады.  Екпіндетудің  негізгі 
обьектісі  —  орталық  процессор.  Алайда  жадыны  да,  бейнекартаның 
процессорын екпіндетуге болады. 
Жүйелік тақтаның ұясына Pentium IV процессорын орнату тәртібі (сур. 
2.15, 2.16): 
процессор ұясының иінін (А) «Ашық» күйге орнату керек, ол үшін оны 
аздап бір жаққа жіберу керек және тірелгенге дейін көтеру керек; 
процессорды ұяға орнатып  және  иінді  «жабық» күйге ауыстыру керек 
(процессордағы алтын үшбұрыш ысырма негізіне қарап тұруы тиіс); 
процессордың жоғарғы бетіне (Б) жылуөткізгіш құрамын жүргізу керек 
және пастаны оның бетінде біркелкі орналастыру керек; 
радиатор  негізін  бекіту  механизмімен  сыйыстыру  керек  және 
радиаторды процессорға орнату керек. Пастаның кеуіп кетуін болдырмай, 
радиаторды процессорға біраз қозғай отырып термопаста радиатор бойына 
біркелкі орналасуы үшін бірнеше тербелмелі қозғалыс жасау керек; 
орталық  жапырақтан  (В)  бастап  бекіту  механизмінің  жапырақтарына 
(В, Д, Е) қысқыштар (Г) орнату керек. 
Желдеткіш  кабелінің  жалғағышын  (Ж)  орталық  процессордан  алыс 
емес  орналасатын  және  CPU  FAN  деп  белгіленетін  үш  қадалы  розеткаға 
қосу керек. 
ДК  жадысы.  Жады  —  ол  ақпаратты  сақтауға  арналған  құрылғы.  Кез 
келген компьютердің жұмыс істеуі әр түрлі ақпарат сақталатын – деректер, 
бағдарламалар,  есептеулердің  аралық  нәтижелері  және  т.б.    арнайы 
құрылғыларсыз мүмкін емес.