Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

344 
 
Жұмыс орындарының 
орналасуы жарық 
саңылауларына қатысты 
 
1. 
Есік 
2. 
Кресло 
3. 
Жұмыс үстелі  
4. 
Терезелер 
Қ2-сурет. Жұмыс орындарының орналасуы 
Бұдан басқа, өздері олардың сақталуына мүдделі болуы керек, өйткені бұл 
олардың шаршағышына, жұмысының тиімділігіне, денсаулыққа үлкен әсер 
етеді.
 
Есептеу  технологиясымен  жұмыс  істеу  кезінде  қауіпсіздік  техникасы 
және еңбек қауіпсіздігі нормаларына қойылатын талаптар «Бейне дисплей 
терминалдар, 
жеке 
электрондық 
компьютерлер 
мен 
жұмысын 
ұйымдастыруға  қойылатын  гигиеналық  талаптар»  арнайы  құжатымен 
(СанПиН  2.2.2.542-96)  реттеледі.  Енгізу  күні:  1996  жылғы  14  шілдеден 
бастап. 
Бұл 
нормалар 
меншік 
нысаны 
мен 
ведомстволық 
бағыныстылығына  қарамастан  кез-келген  ұйымдар  қадағалап  отырылуы 
керек. Олар адамдарға зиянды жұмыстарды бейнетаспалы терминалдармен 
(БТТ)  және  дербес  электрондық-есептеу  машиналарымен  (ДЭЕМ) 
сүйемелдейтін  факторлардың  жағымсыз  әсерін  болдырмауға  арналған 
және  ДК  өзіндік  параметрлерінің  санитарлық-гигиеналық  талаптарын, 
жұмыс  компьютерлерде  ұйымдастырылатын  бөлмені,  жұмыс  орнын 
ұйымдастыруды, жұмыс режимін және тағы басқаларды анықтайды. 
 
Әрине, 1996 жылдан бастап, осы нормалар енгізілгеннен кейін, дербес 
компьютерлердің  техникалық  сипаттамалары  едәуір  өсті  және  кейбір 
талаптар  іс  жүзінде  мағынасын  жоғалтты,  мысалы  мониторлар  үшін 
қорғаныс  экрандарын  пайдалану.  Қазіргі  уақытта  барлық  ДК 
жабдықталған  алдыңғы  қатарлы  шетелдік  компаниялардың  заманауи 
мониторлары  әлдеқайда  қатал шетелдік стандарттарға  сәйкес  келеді  және 
қорғаныс  экрандарын  қолдану  жөнсіз.  Бұл  электромагниттік  сәулелену 
деңгейіне және мониторлардың рұқсаттылық қабілетіне қатысты.
 
Жұмыс  орнының  ұйымдастыру  –  бұл  басқа  нәрсе.  Қолданыстағы 
нормалар  П3  және  П4-суреттерінде  келтірілген.  Осы  нормалардың 
орындалуы  шаршау  деңгейін  айтарлықтай  төмендетіп,  еңбек  өнімділігін 
арттыруға мүмкіндік береді. Бұл жұмыс уақытының дұрыс бөлінуіне және 
жұмыстағы үзілістерге қатысты
: 
жұмыс  пен  үзілістердің  ауысуы  (жалпы  алғанда)  –  әрбір  бір  сағат 
жұмыстан  кейін  5–10  минуттан  немесе  әрбір  екі  сағат  жұмыс  істегеннен 
кейін 15–20 минуттан кейін;
 

345 
 
 
 
 Қ3-сурет. Жұмыс орынын ұйымдастыру 
түскі үзіліс реттелетін үзілістердің жалпы уақытына кірмейді;  
үздіксіз жұмыс ұзақтығы – екі сағаттан артық емес;  
түнде (22-ден 6 сағатқа дейін) реттелетін үзілістердің жалпы уақыты 60 
минутқа көбейтіледі; 
гигиеналық  жұмыс  жағдайлары  стандарттарға  сәйкес  келмесе,  үзіліс 
уақыты 30% -ға артады.
 
Кейбір  жағдайларда  жұмыс  орнын  дұрыс  емес  ұйымдастыру  ДК 
пайдаланушылардың  денсаулықтары  үшін  елеулі  зардаптарға  алып  келуі 
мүмкін.  Мысалы,  кейбір  ұйымдарда  компьютерлерді  ғимараттың  шетіне 
емес,  жолдарда,  ,  мектептің  үстелдер  сияқты  бірінен  кейін  бірін 
орналастырады.  Бұл  жағдайда  жұмысшы  өз  әріптесінің  компьютерінің 
артқы  жағына  басын  қояды.  Қазіргі  бақылаушылардың  электромагниттік 
сәулеленуінің  қаншалықты  кішкентай  болса  да,  бірнеше  ай  мен  жылдар 
бойы жалғасса, денсаулығына зиян келтіруі мүмкін. 
 
 

 Қ4-сурет. Жұмыс орындығының орналасуы 
Ол  сондай-ақ,  атап  айтқанда,  Санитарлық  нормалар  мен  ережелер 
келесі шараларды қарастырады: 
 
БТТ  және  ДЭЕМ  кәсіби  пайдаланушылары  (жұмысқа)  Ресей 
Денсаулық  сақтау  министрлігінің  және  Ресей  мемлекеттік  комитетінің 
белгіленген  мерзімде  және  тәртіппен  алдын  ала  міндетті  және  жүйелі 
медициналық тексеруді өтуі қажет; 
 
БТТ  және  ДЭЕМ  тікелей  жұмыс  жасау  үшін  медициналық  қарсы 
көрсетілімдері жоқ адамдар рұқсат етіледі
; 
әйелдер жүктілік кезінде және емшек сүтімен емдеу кезінде БТТ және 
ДЭЕМ пайдаланумен байланысты барлық жұмыс түрлерін орындауға жол 
берілмейді
. 
Осы  құжатта  гимнастика-жаттығуларды  үнемі  орындауға,  үлгілі 
жаттығулар жасауға кеңес беріледі
.  

347 
 
 
2-ҚОСЫМША 
ЖАТТЫҒУЛАРДЫҢ ЖИЫНТЫҒЫ 
Жаттығулар  отырып  немесе  тұрып,  ритмикалық  тыныспен  экраннан 
теріс қарап, көз қозғалысының ең үлкен амплитудасымен орындалады
. 
1. 
Көзді  жабыңыз,  1-4  есебімен  бұлшық  еттерін  күшейтіп,  сосын 
көзіңізді  ашыңыз,  көздің  бұлшық  еттерін  босатыңыз,  1-6  есебімен 
қашықтыққа қараңыз (П6-сурет)
. 4-5 рет қайталаңыз.  
2. 
Мұрынды  көпірге  қарап,  көзді  1-4  есебімен  ұстаңыз.  Шаршаған 
кезге  дейін  көзді  алмау.  Содан  кейін  көзіңізді  ашыңыз,  1-6  есебімен 
қашықтыққа қараңыз (П7-сурет).
 4-5 рет қайталаңыз. 
3. 
Басыңызды бұрмай, оң жақта қараңыз және 1-4 есебімен көзқарасты 
белгілеңіз,  содан  кейін  1-6  есебімен  тікелей  қашықтыққа  қараңыз.  Сол, 
жоғары  және  төмен  жаққа  көзқарасты  тіркеумен,  осындай  түрде 
жаттығулар орындалады
. 3-4 рет қайталаңыз. 
4. 
Көзқарасты  диагонал  бойынша  жылдам  аударыңыз:  оңға  қарай 
жоғары - солға қарай төмен, содан кейін тікелей 1-6 есебімен қашықтыққа; 
содан  кейін  солға  қарай  жоғары  –  оңға  қарай  төмен  және  тікелей  1-6 
есебімен қашықтыққа қарау (П8-сурет). 
4-5 рет қайталаңыз.  
Физикалық 
жаттығулардың 
жаттығулар 
кешені 
П9-суретте 
көрсетілген
. 
 
Қ6. № 1 көзге арналған жаттығулар   Қ7-сурет. № 2 көзге арналған жаттығулар 
 
 
 Қ8-сурет. № 3 және 4 көзге арналған жаттығулар  

Иықты көтеру, иықты 
түсіру. 6-8 рет 
қайталау. Иықты бос 
ұстау 
Қолдар кеудеге қарай бүгіледі. 1-2 
есебімен 
бүгілген қолдарымен артқа қарай 
серпілісті жұлқулар. 3-4 есебімен, 
тікелей. 
4-6 рет қайталаңыз. Иығыңызды
босатыңыз 
Аятар бөлек. 1-4 есебімен — 
қолыңызбен айналмалы 
қозғалыстар артқа айналдырып. 5-8 
есебімен алға. Қолыңызды 
созбаңыз, денеңізді бұрмаңыз. 4-6 
рет қайталаңыз. 
Еркін ұстау 
Қолыңызды алдыға қарай. 1-2 
есебімен — 
алақан төмен қарай. 3-4 
есебімен – алақан жоғары 
қарай. 4-5 рет қайталау. Еркін 
ұстау 
1 дегенде қолыңызды бір-бірінен айыру, шамалы майысу. 
2 дегенде, иығыңыздың бұлшықетін босатып, кеуденін алдына 
қиылыстырып, қолыңызды «түсіріп» оларды көтеру. 6-8 рет 
қайталаңыз. 
Қ9-сурет. Қолға арналған жаттығулар кешені 

349 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1.
 
Ботт Э.  Microsoft Office 2000
 қолданылуы: оқу құралы. —М., 
2000. 
2.
 
Вялова Л.М. 
Іс-қағаздарды жүргізу негіздері. — М.:  «Академия» 
баспа орталығы, 2002. 
3.
 
Гребенюк Е.И., Гребенюк Н.А. 
Ақпараттандырудың  техникалық 
құралдары. — М.:  «Академия» баспа орталығы, 2003. 
4.
Дьяконов В.П. 
Internet пайдаланушының үстелүсті кітабы. — М., 
2000.
5.
Евсеев Г. А. 
Дербес компьютердің реанимациясы, тексерісі, 
жөнделуі.— М.: Десс-Ком, 2003. 
6.
Журин А. А.  Windows 98
 стандартты бағдарламалары. — М., 
2001.
7.
Киселев С. В., Киселев И.Л. 
Заманауи кеңсе технологиялары: 
оқу құралы. — М.:  «Академия» баспа орталығы, 2002.  
8.
 
Киселев С.В., Куранов В.П.  Э
ЕМ операторы: оқулық. — 2-ші бас. —
М.:  «Академия»
 баспа орталығы, 2004. 
9.
 
Киселев С. В., Литвинов В. Г. 
ДК пернетақтасымен жұмыс жасау 
дағдыларын үйрету : оқу құралы. — М.:  «Академия» баспа орталығы, 2002. 
10.
 
Колесниченко О. А., Шишигин И. В. 
ДК аппараттық құралдары. —М., 
1999. 
11.
 
Комиссаров Д.А., Станкевич С.И. Windows XP 
пайдаланушыға жəне 
кəсіби маман үшін. — М.: Солон-пресс, 2002. 
12.
 
Компьютер 
жəне қауіпсіздік. Плакаттар жиынтығы. — М.: 
СОУЭЛО,
 1999. 
13.
Макарова Н.В. Информатика. 10—11 
сынып. — М., 2001.
14.
Муртазин Э.В. Internet: 
оқулық. — М.: ДМК, 1999.
15.
Пономаренко С. CorelDRAW 8. — СПб., 1998.
16.
Пройдаков Э., Теплицкий Л. 
Есептеуіш техника, Интернет жəне 
бағдарламалау бойынша ағылшынша-орысша түсіндірмелі 
сөздік. — М., 2000.  
17.
 
Романычева Э. Т., Соколова Т.Ю. Инженер
лік жəне компьютерлік 
графика. — М., 2001. 
18.
 
Стенюков М. В. 
Компьютерде құжат жасау: практикалық құрал. — 
М., 1996. 
19.
Тайц А.М., Тайц А. А. Adobe PageMaker 6.5. — М., 2000.
20.
Фигурнов В. Э. 
Пайдаланушыға арналған IBM PC . — 
М., 1998.
21.
Фултон Дженнифер. Windows 98. — М.: Вильямс, 2002. 

350 
МАЗМҰНЫ 
Алғысөз 
 3 
1-тарау. ДК негіздері ....................................................................................... 4 
1.1. 
Есептеуіш техникаларның қысқаша даму тарихы .........................  4 
1.2. 
Компьютерлердің сыныптамасы .................................................... 12 
2-тарау. Аппараттық құралдарные ........................................................... 21 
2.1. 
Жүйелік блок ................................................................................... 22 
2.1.1. 
Корпус ....................................................................................... 22 
2.1.2. 
Аналық тақша .......................................................................... 26 
2.1.3. 
Оптикалық жинақтағыштар .................................................... 57 
2.2. 
Перифериялық құрылғылар ............................................................ 70 
2.2.1. 
Мониторлар .............................................................................. 70 
2.2.2. 
Пернетақта ................................................................................ 93 
2.2.3. 
Тінтуір ....................................................................................... 99 
2.2.4. 
Принтерлер ............................................................................. 101 
2.2.5. 
Сканерлер ............................................................................... 106 
2.2.6. 
Электр  қуатын  қорғау  құрылғылары  және  басқа 
перифериялыққұрылғылар ............................................................... 107 
3-тарау. Операциялық жүйелер және кеңселік қосымшалар ............ 111 
3.1. 
Операциялық жүйелер .................................................................. 112 
3.1.1. 
UNIX операциялық жүйесі ................................................... 114 
3.1.2. 
MS DOS жүйесі ...................................................................... 117 
3.1.3. 
Windows операциялық жүйесі .............................................. 120 
3.2. 
 MS Office кеңселік қосымшалары  ............................................. 137 
3.2.1. 
Қосымша кеңселік қосымшалар ........................................... 141 
3.2.2. 
Word мәтіндік редакторы ...................................................... 147 
3.2.3. 
Excel кестелік редакторы ....................................................... 174 
3.2.4. 
Access деректер қорын басқару жүйесі ................................ 192 
3.2.5. 
PowerPoint көрсетілім редакторы ......................................... 203 
4-тарау. Компьютерлік графика жәнеүстелдік баспа жүйелері ......... 208  
4.1. 
Компьютерлік графиканың түрлері .............................................. 208 
4.2. 
Компьютерлік графиканың негізгі түсініктері ............................ 211  
4.3. 
Adobe Photoshop графикалық редакторы5 ................................... 215 
4.3.1. 
Интерфейс ............................................................................... 216 
4.3.2. 
Photoshop-та жұмыс істеу ...................................................... 218 

351 
4.4. 
CorelDRAW векторлық редакторы .............................................. 236 
4.4.1. 
Құралдар панелі ...................................................................... 237 
4.4.2. 
Баптаулар панелі .................................................................... 239 
4.4.3. 
Бейнелерді экспорттау ........................................................... 241 
4.4.4. 
Басып шығарудың ерекшеліктері ......................................... 243 
4.5. 
Автоматтандырылған жобалау жүйелері (АЖЖ) ...................... 244 
4.6. 
Үстел баспа жүйелері ............................................................................. 249 
4.6.1. 
Басып шығару мүмкіндіктері ................................................ 252 
4.6.2. 
Бейнелерді сканерлеу ............................................................. 254 
5-тарау. Желілік технологиялардың негіздері ...................................... 258 
5.1. 
Жергілікті компьютерлік желілер ............................................... 259 
5.1.1. 
Қолжетімділік әдістері ........................................................... 261 
5.1.2. 
Аппараттық құралдар ............................................................ 262 
5.1.3. 
Желіні монтаждау .................................................................. 266 
5.1.4. 
Бағдарламалық қамсыздандыру ............................................ 267 
5.1.5. 
Жергілікті желіде жұмыс істеу технологиясы ..................... 271 
5.2. 
Ғаламдық желілер ......................................................................... 273 
6-тарау. Мультимедиа құралдары ........................................................... 292 
6.1. 
Мәтін .............................................................................................. 292 
6.2. 
Графика .......................................................................................... 294 
6.3. 
Дыбыс ............................................................................................. 296 
6.4. Анимация 300 
6.5. Видео 
301 
6.6. 
Мультимедиялық бағдарламалар ................................................ 301 
7-тарау. Қызметтік бағдарламалар мен ДК қызмет көрсету ............. 304 
7.1. 
Дисктерге қызмет көрсету ............................................................ 304 
7.2. 
Norton Utilities ............................................................................... 311 
7.3. 
Деректерді мұрағаттау .................................................................. 317 
7.4. 
Вирустардан қорғау ...................................................................... 325 
7.5. 
BIOS орнатулары .......................................................................... 334 
7.6. 
Компьютерге күтім жасау ............................................................ 339 
Қосымшалар   343 
1-қосымша.  Есептеуіш  техникалармен  жұмыс  істеу  кезінде  қауіпсіздік
техникасы мен еңбекті қорғау негіздері ......................................... 343 
2-қосымша. Жаттығулар жиынтығы ........................................................................ 347 
Әдебиеттер тізімі  ........................................................................................  349 

352 
Оқу басылымы 
Киселев Сергей Викторович 
ЭЕМ операторы 
Оқу құралы 
7-басылым, түзетілген
Редакторы И.В.Могилевец  
Техникалық редактор О. С. Александрова 
Компьютерлік беттеу: Е.Ю.Матвеева 
Түзетуші И. Н. Волкова 
№ 107101041 баспасы. Басылымға 07.02.2014 қол қойылды. 60x90/16 пішімі. 
«Таймс» гарнитурасы. № 1 кеңсе қағазы. Офсалды абсып шығару. 22,0 б. шартты басып 
шығару. 
1 000 дана. № тапсырысы 
ООО «Академия» басылым орталығы. www.academia-moscow.ru 129085, Мәскеу, Мира 
даңғылы, 101В, 1 бет. 
Тел./факс: (495) 648-0507, 616-00-29. 
Санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды № РОСС RU. AE51. H 16476 от 05.04.2013. 
Баспагер ұсынатын электрондық тасымалдағыштан басып шығарылады
, ОАО «Саратов  
полиграфкомбинаты». www.sarpk.ru 410004, Саратов қаласы, Чернышевский көшесі, 59.