Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

33 
 
Бұл  орналастыру  белгілі  бір  қағидаларға  бағынуы  қажет.  Сондықтан  екі 
құрылғыны  сымдармен  қарапайым  байланыстыру  мүлде  жеткіліксіз  – 
сигнал,  оны  жіберу  және  өңдеу  жылдамдығының  деңгейлерін,  әртүрлі 
операциялардың  артықшылықтарын,  сигналдың  дербестенуін  және  т.б. 
келісім  жасау  қажет.  Жүйелік  және  жергілікті  шиналарды  айыру 
қабылданған.  Бірінші  шина  бойынша  орталық  процессор,  чипсет  және 
жедел  жады  арасында  деректердің  алмасуы  жүзеге  асырылады.  Екіншісі 
чипсеттен  перифериялық  құрылғылардың  контроллерлері  мен  кеңейту 
слоттарына деректер жіберу үшін қызмет етеді.  
  Шина  бойынша  деректерді  жіберудің  жылдамдығын  анықтайтын 
негізгі  параметрлер  оның  разрядтылығы  мен  тактілік  жиілігі  болып 
табылады. Шинаның бұл параметрлері орталық процессор және чипсетпен 
анықталады.  Заманауи  жүйелік  тақталардың  көбісі  32-разрядты 
шиналарды  қолдайды.  Дегенмен  әлдеқашан  64-разрядты  компьютерлер 
пайда  болған.  Шинаның  тактілік  жиілігі  жақсы  жүйелік  шиналарда  133 
МГц  құрайды.  Бірақ  та  сатылымда  әлдеқашан  333  МГц  жиілігі  бар 
тақталар бар.  
  PCI  шинасы  өзінің  негізгі  қызметінен  басқа  Intel  бірлестігімен 
әзірленген  Plug&Play  («қондыр  және  жұмыс  жаса»)  стандартына  сәйкес 
аппараттық  құралдарды  танып  білу  және  жүйенің  кескіндемелерін 
талдауды жүзеге асырады.  
  Соңғы  уақытта  кең  таралуын  алған  3D-графика  және  дискілі 
жинақтауыштар  тарапынан  PCI  шинасына  өсіп  жатқан  жүктеме  AGP 
(Accelerated Graphic Port) шинасын әзірлеуге алып келді. Бұл шина жоғары 
өнімділікті видеокарталарды қосу үшін қызмет етеді.  
  Перифериялық  құрылғылардың  сыртқы  порттары  –  пернетақталар, 
тінтуірдар,  принтерлер,  аудио-  және  видеосигналдардың  дереккөздері  – 
жүйелік блоктың артқы қабырғасында орналасқан (2.11-сурет). 
 
Орталық процессор 
Орталық  процессор  компьютердің  «миы»  негізгі  компонент  болып 
табылады  және  оның  ең  үздік  сипаттамаларын  анықтайды  (2.12-сурет). 
Микропроцессор – бұл кремнийдің кристалында қалыптастырылған үлкен 
интегралды  сұлба  (ҮИС).  Кремнийдің  жартылай  өткізгіштік  қасиеттері 
бар,  оның  өткізу  қабілетімен  қоспаларды  енгізу  жолымен  басқаруға 
болады.  Микропроцессор  өзара  алюминий  немесе  мыстан  жасалған 
жіңішке 
өткізгіштермен 
байланыстырылған 
миллиондаған 
транзисторларды қамтиды.  
Микропроцессор  дайындау  –  бұл  өзіне  бірнеше  жүздеген  кезеңдерді 
қамтитын  күрделі  технологиялық  үрдіс.  Микропроцессорлар  кремнийлі 
құмның 
ерітіндісінен 
өсірілген 
кремнийдің 
ұзын 
цилиндрлі 
кристаллдарынан кесіп алатын кремнийдің жіңішке тілімшелерінің бетінде 
қалыптастырылады. 

34 
 
Мискросұлбаларды 
дайындау 
үрдісінде 
дайындама-тілімшелерге 
әртүрлі  материалдардың  жіңішке 
қабаттары  жағылады.  Оларға  фото 
литографиялық  тәсілмен  болашақ 
микро  сұлбаның  «суретін»  қабат-
қабат қалыптастырады.  
Қосындылау  деп  аталатын  келесі 
операцияның  барысында  кремнийлі 
тілімнің  ашық  учаскелері  кремнийге 
әртүрлі  электрлі  өткізгіштігі  бар 
микроскопиялық 
учаскелерді 
қалыптастыратын  әртүрлі  химиялық 
элементтердің 
иондарымен 
бомбалайды. 
Процессордың  әрбір  қабатының  өзінің  жек  суреті  бар,  жиынтығында 
осы  қабаттардың  барлығы  процессордың  үшөлшемдік  құрылымын 
түрлендіреді.  
Осыдан  кейін  тілімдерді  барлық  технологиялық  операциялардың 
орындалуының сапасын тексеру үшін мұқият тестілеуді өтетін жеке микро 
сұлбаларға кеседі. Ақаулықтар табылатын дайындамалардың  жарамсызын 
шығарып  тастайды,  себебі  қателерді  түзету  тәсілдері  жоқ.  Содан  кейін 
әрбір  кристаллды  қорғаншы  корпусқа  орналастырады  және  оған 
қорытындыларды дәнекерлейді.  
Intel компаниясы процессорлардың негізгі өндірушісі болып табылады. 
Ол  орталық  процессорлардың  әлемдік  өндірісінің  шамамен  80  % 
қамтамасыз етеді. Шын мәнінде процессорлардың, бірақ та, іс-жүзінде ДК 
барлық  басқа  компоненттерінің  негізгі  өндірушілері  –  үшінші  әлемнің 
елдері  –  Гонконг,  Оңтүстік  Корея,  Тайвань    және  т.б.  болып  табылады. 
Дегенмен  олар  Intel  бірлестігімен  әзірленген  және  оның  қатаң 
бақылауындағы  технологиялар  бойынша  жұмыс  істейді.  Бұл  сондай-ақ 
басқа 
да 
өндіруші-фирмаларға 
қатысты. 
Intel 
бірлестігімен 
процессорлардың бірнеше түрлері шығарылады: 
 
 
Pentium  IV  —  кеңейтілген  мультимедиялық  функциялары  бар 
өнімділігі жоғары компьютерлер үшін арналған;  
Celeron  D  —  қымбат  емес  үй  және  кеңселік  компьютерлер  үшін 
шығарылады.  Pentium  IV  жеңілдетілген  нұсқасы  болып  табылады,  одан 
азайтылған  тактілі  жиілігімен  ерекшеленеді.  Celeron  мен  Pentium  IV 
ұяшықтары  бойынша  үйлесімді  және  сондықтан  өзара  алмасатын  болып 
табылады.  
AMD  корпорациясы  (Advanced  Micro  Devices)  әлемде  процессорлар 
өндірісі  бойынша  Intel  кейін  екінші  орын  алады  және  олардың  әлемдік 
өндірісінің шамамен 20 % қамтамасыз етеді. Бұл компаниялар көп жылдар 
бойы коммерциялық және технологиялық бәсекелестер болып келеді,  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.12-сурет. Орталық процессор 
 

35 
 
олардың  өзінің  өнімін  өткізу  нарығы  үшін  күресі  осы  жоғары 
технологиядағы  жылдам  технологиялық  ілгерілеуді  қамтамасыз  етеді. 
Қазіргі уақытта AMD компаниясымен процессорлардың келесі түрі жасап 
шығарылады:  
Athlon  64  —  жоғары  өнімділікті  компьютерлер  үшін.  Pentium  IV 
тікелей  бәсекелесі.  Тіпті  жиілігі  де  физикалық  емес,  Pentium  IV 
баламалысы көрсетіледі. ДК қалыпты пайдаланушы үшін екі процессор да 
іс жүзінде тең бағалы;  
Sempron  —  қымбат  емес  үй  және  кеңсе  компьютерлерінде 
қолданылады.  Athlon  64  кемітілген  нұсқасы  болып  табылады.  Celeron  D 
Athlon  64  мен  Sempron  процессорларының  тікелей  бәсекелестері  ұялары 
бойынша үйлесімді және өзара алмасатын.   
Орталық  процессордың  негізгі  компоненттері  ядро,  кэш-жады  және 
шина  болып  табылады.  Процессор  ядросы  нұсқауларды  орындайды. 
Нұсқау  операндтары  регистрлерде  сақталады.  Регистрлердің  өлшемін 
процессордың разрядтығы анықтайды. «Ядро» ұғымының топологиялық та 
мағынасы  бар  –  ол  процессордың  микросұлбасының  ортасында 
орналастырылған, ал оның шеткері бойымен кэш-жады мен басқа блоктар 
орналасады.  Процессордың  бір  сол  типі  түрлі  «ядроларда»  тұрғызылуы 
мүмкін.  
L1  мен  L2  кэш-жады  (1  және  2  деңгейлері  ағыл.  level  —  «деңгей») 
өзінше буфер болып табылады, ол шапшаң процессор мен салыстырмалы 
жай оперативтік жадыны келістіруші, барынша деректерді өңдеу процесін 
үдетеді.  Кэш  1  әдетте  процессор  кристалына  интегралданған  және  оның 
ажыратылмас бөлігі болып табылады.  
Процессордың  жүйелік  тақшадағы  басқа  құрылғылармен  байланысы, 
оның  ішінде  негізгі  жадымен,  процессор  шинасы  арқылы  жүзеге 
асырылады.  Айта  кету  керек,  бұрын  негізгі  жады  да,  процессорда  бір 
шинада орналасқан, ол жүйелік деп аталатын. Қазір процессор өнімділігін 
жоғарылату үшін өзінің шинасы бар.  
Процессорлардың негізгі параметрлері 2.1-кестеде келтірілген.  
Процессордың тактілік жиілігі. Тактілік жиілік — бұл процессордың 
негізгі  сипаттамасы,  ол  жалпы  алғанда  жүйенің  өнімділігі  мен 
мүмкіндіктерін  анықтайды.  Процессордың  әр  типі  модельдердің  толық 
сызғышы (топ) түрінде шығарылады, олар түрлі сипаттамаларымен,  оның 
ішінде  тактілік  жиіліктерімен  ерекшеленеді.  Осылайша,  Pentium  IV 
процессоры  2,0-ден  3,8  МГц  дейінгі  тактілік  жиілікті  түрлі  жетілдіруде 
шығарыла алады.  
Процессордың  тактілік  жиілігі  екі  фактормен  анықталады:  жүйелік 
шина  жиілігімен  және  процессордың  ішкі  көбейткішімен  (ішкі  тактілік 
жиілік).  Бірінші  параметр  шын  мәнінде  процессордың  өзіне  байланысты 
емес,  ол  жүйелік  тақшамен,  нақтырақ  оның  чипсетімен  анықталады. 
Жүйелік  тақшалар  түрлі  жиілікпен  шығарыла  алады  –  256-дан  800  МГц 
дейін (2.1-кестені қараңыз).   
Техқадам.  Процессор  көптеген  миллион  транзисторлардан  тұрады. 
Оны  өзімізге  тікбұрышты  тор  түйіндеріндегі  нүктелер  түрінде  елестетуге 
болады -