GD  5/ 3 / 2015 ҚЫРКҮЙЕК

 35

GD 

5/ 3 / 2015 ҚЫРКҮЙЕК

АРНАЙЫ БАҒАНАЛАР

> Жұмыс алаңынан жазбалар

Қытайдың еңбек саясатындағы өзгерістер

Лефең Лин, АҚШ, Мэдисон, Висконсин университеті

2  

010  жылдан,  яғни  Қытайда 

ұлттық 

қақтығыстар 

орын 

алғаннан 

бері 

медиа 

мен 

белсенділер 

қытай 

жұмысшыларын 

көтерілістер 

мен 

қақтығыстарға  қатысатын  мазасыздар 

деп сипаттап келген болатын. Қазір еңбек 

ҮЕҰ-лар мен жас ғылыми қызметкерлер 

осыған  ұқсас  жағдайларды  баяндауда: 

әсіресе,  елдің  ғаламдық  ірі  өндірістері 

орналасқан  Қытайдың  оңтүстігіндегі 

жұмысшылардың  қарсылықтары  жеке 

деңгейден  ұжымдық  деңгейге  жетіп, 

стихиялы  тәртіпсіздік  пен  жұмысты 

тоқтату  стратегиялық  ұрыстар  мен 

келіссөздерге  дейін  ұласып  жатыр. 

Қарсылықтың  кеңінен  таралуы  мен 

ұйымдастырудың артында ҮЕҰ-лар мен 

белсенділер тұр.

Сонымен  қатар,  еңбек  ғалымдары 

мен 

белсенділер 

Қытай 

сауда 

кәсіподағы  жүйесін  ұзақ  уақыттан  бері 

бюрократиялық  және  репрезентативті 

емес  деп  сынап  келген  болатын. 

Бақылаушылардың 

пікірінше, 

кәсіподақтардың 

жұмысшыларды 

материалдық  қамтамасыз  етуінің  түпкі 

себебі – жаңа еңбек заңнамасын жүзеге 

асыру: кәсіподақ басшылары Коммунистік 

партия мен Халықтық конгрестің ұлттық 

және  жергілікті  комитеттерінде  беделді 

орындарды жиі иеленеді, сондықтан олар 

заң  шығаруда  маңызды  рөл  атқарады. 

Жалпы, кәсіподақ жүйесі бюрократиялық 

партиялық орган іспетті жүмыс жасайды: 

кәсіподақ  мүшелерін  партия  таңдайды, 

сондықтан 

қызметкерлермен 

және 

еңбек 

қатынастары 

тәжірибесімен 

байланысы аз болуы мүмкін. Сондай-ақ, 

қызметкерлердің  басым  бөлігін  еңбек 

құқығына  қарағанда,  кәсіподақта  қанша 

мүше және олардың бірлестіктері қанша 

ақша  жинайтыны  көбірек  қызықтырады. 

Қақтығыстарда, 

бақылаушылардың 

байқауынша,  кәсіподақ  қызметкерлері 

мемлекеттік  қызметкерлермен  бірігіп, 

жұмысшыларды  жұмыс  орындарына 

қайта  оралуға  шақырған.  Цехтарда 

Үкіметтік емес ұйым белсенділері мен 

жұмысшылар Гуанджоудағы сәтті 

келіссөз нәтижелерін тойлауда. 

Суретті түсірген Лефең Лин.

>>

АРНАЙЫ БАҒАНАЛАР

 36

GD 

5/ 3 / 2015 ҚЫРКҮЙЕК

жұмысшылардың  мәселелерін  шешудің 

орнына  оларды  қадағалауға  көбірек 

мүдделі көрінеді.

Шыңжанда дала жұмыстарын бастаған 

кезімде 

кәсіподақтардың 

орнына 

еңбек  ҮЕҰ-лар  мен  белсенділер  еңбек 

жағдайының болашағы үшін жол салды, 

егер  мен  өз  бақылауымды  ҮЕҰ-мен, 

зауыттармен  және  қауымдастықтармен 

шектесем, 

еңбек 

жағдайы 

үшін 

күресте  ҮЕҰ-лар  негізгі  орын  алар 

еді.  Дегенмен,  бір  рет  жергілікті  сауда 

кәсіподақ 

кеңсесіне 

барғанымда, 

кәсіподақтардың  да  ҮЕҰ-лар  сияқты 

Қытай  еңбек  қатынастарының  жылдам 

өзгеріп  отырған  жүйесіне  бейімделіп 

жатқанын және Қытай еңбек саясатының 

сауда  кәсіподақтары  мен  ҮЕҰ-лар 

тараптарынан  өзгеріске  ұшырағанын 

байқадым.

Еңбек  ҮЕҰ-ларының  жұмысшыларды 

мобилдеу  мен  ұйымдастыруға  қатысуы 

жаңа  құбылыс.  Өткен  он  онжылдықта 

ҮЕҰ-лар көбіне Қытайдың  есепке тұрған 

қалалық 

азаматтарына 

қарағанда 

әлеуметтік 

ресурстарға 

қолдары 

жете  қоймайтын  ауылды  жерлердің 

жұмысшылары 

үшін 

қызметтер 

көрсететін.  ҮЕҰ-лар  еңбек  құқығын 

білмейтін  және  заңгер  жалдауға 

қаражаты 

жоқ 

жұмысшыларға 

құқықтық  қамтамасыз  етуді  ұсынады, 

заңнама  туралы  қарапайым  фильмдер 

көрсетеді  немесе  мектептен  кейінгі 

оқу  бағдарламалары  сияқты    басқа  да 

қызметтер ұсынады.

Алайда, 

2010 

жылдан 

бастап 

жұмысшылар 

жұмыс 

орнындағы 

шараларға  қайта  қатыса  бастады. 

Оған  жауап  ретінде  кейбір  ҮЕҰ-

лар  өз  қызметкерлерін  кәсіподақты 

ұйымдастыру мен ұжымдық келіссөздер 

жүргізуде көмек беруге дайындауда. Бірақ 

еңбек  ҮЕҰ-лары  жаңа  мәселелермен 

беттесуде:  оларға  демеу  шетелден 

келетін  болғандықтан,  Қытай  үкіметі 

тарапынан репрессияға ұшырап жатады. 

Көп  ҮЕҰ-лар  өте  ұсақ  және  жұмысты 

ұйымдастыру үшін ресурстары жеткіліксіз. 

Сонымен  қатар,  еңбек  ҮЕҰ-ларының 

келіспеушіліктері  мен  құрушыларының 

идеологиялық  келіспеушіліктері  себепті 

бір-бірінен  шектелген.  Кейбір  ҮЕҰ-лар 

тар  ұйымдастырушылық  мұдделерді 

ұстанады:  егер  бір  ҮЕҰ  қақтығысқа 

қатысса,  бұл  өзге  ҮЕҰ-ларды  шығаруы 

мүмкін. 

Осы 

ұйымдастырушылық 

жағдайды 

сыртқы 

бақылаушылар 

біріккен «азаматтық қоғам» деп атайды.

Жұмысшылар  ҮЕҰ-лардың  қолдауына 

таласатындығын біле тұра Қытай сауда 

кәсіподақтары  ҮЕҰ-лармен  байланысты 

аймақтарға қарай ығысты. Өз мүшелері 

үшін  сауда  кәсіподақтары  құқықтық 

көмек, психологиялық демеу, кедейліктен 

құтқару,  оқуын  жалғастыратын  студент-

тер  үшін  колледжге  түсу  гранттарын 

бөлу,  қабілеттіліктерді  дамыту,  кәсіби 

сертификат  алу  үшін  жеңілдіктер, 

кәсіподақ  құруға  үйрету  және  ұжымдық 

келіссөздер  жүргізуге  дайындау  сияқты 

қызметтер көрсетуді арттыруда.

Кәсіподақтар 

ресурстар 

артық-

шылығын  пайдалана  отырып,  ҮЕҰ-

ларға  қарағанда  көбірек  іс  тындырады. 

Дегенмен, 

кәсіподақтың 

пайдалы 

бағдарламалары  зауыттардағы  сала 

жұмысшыларына 

жетпей 

қалып 

жатады.  Қытай  сауда  кәсіподағының 

жеті  әкімшілік  деңгейі  бар:  орталық, 

провинция,  муниципалитеттік,  аудан, 

көше,  қауымдастық  және  зауыт.  Тек 

зауыт  дәрежесіндегі  мүшелер  ғана 

жұмысшылар, 

қалғандары 

партия 

дайындаған 

мамандар. 

Кәсіподақ 

әкімшілігі 

вертикалды 

құрылым 

болғанымен, 

жоғары 

дәрежедегі 

кәсіподақ  төмендегілерге  бұйрық  бере 

алмайды, себебі әр деңгейдегі кәсіподақ 

қызметкерлерін  жоғары  кәсіподақ  емес 

партиялық  комитет  тағайындайды  – 

Қытайдағы жалпы саяси құрылым кейде 

«қақпан  мен  тосқауыл»  сегменті  деп 

бейнеленеді.

Мәселе,  әсіресе,  еңбек  ҮЕҰ-лары  және 

кәсіподақтармен  қатар  жұмысшылар 

қақтығыстарына қатысқанда айқындалады. 

Өткен  маусымда  жұмысшылар  Гуаңдон 

провинциясындағы  аяқкиім  шығаратын 

компания қайта құрудан өткеннен кейін өз 

жұмысшыларына ақша бере алмағаннан 

соң  көшеге  шыққан  болатын.  ҮЕҰ-

лар  жұмысшыларды  ұйымдастырып, 

оларға  жұмысберуші  және  полициямен 

қалай  қарым-қатынас  жасау  керектігін 

үйретті.  Керісінше,  муниципалитеттік 

кәсіподақ  ерекше  қадам  жасады: 

олар  ауданға  қызметкерлерді  жіберіп, 

аудандық  кәсіподақтан  көтеріліп  жатқан 

жұмысшыларды қолдауын сұрады.

Дегенмен,  муниципалитеттік  кәсіподақ 

ұсынысын 

мемлекеттік 

агенттіктер 

де,  аудандық  кәсіподақ  та  қолдаған 

жоқ.  Оның  орнына  олар  аудандық 

партия  хатшысының  кеңесі  бойынша 

жұмысшыларды  қыспаққа  алу  үшін 

жұмыс  берушілерге  жұмысшыларды 

орнынан  босатуға,  полицияға  жұмыс-

шылар  белсенділерін  тұтқындауға  мүм-

кіндік  берді.  Жұмыстан  шығып  қалған 

азаматтар зауыт шатырынан секіріп, өзін-

өзі өлтіруге барғанда, бұқаралық ақпарат 

құралдарының  тез  арада  дайындаған 

материалдары  қала  басшылығы  мен 

партия комитетін айтарлықтай ыңғайсыз 

жағдайға  қалдырды.  Муниципалитеттік 

кәсіподақ,  аудандық  кәсіподақ  пен 

мемлекеттік  қызметкерлерді  ызалана 

сынағанымен,  айтылған  әңгіме  сол 

жерде  қалып  қойды.  Муниципалитеттік 

кәсіподақтың  аудан  кәсіп  одағына  әсер 

ететін механизмдері жоқ.

Жұмысшылардың  ұжымдық  әреке-

ттерінің  нәтижесінде  еңбек  ҮЕҰ-лары 

мен  сауда  кәсіподақтары  өздерін 

трансформациялады. 

Өткен 

жыл 

бойы  еңбек  ҮЕҰ-лар  еңбек  желілерін 

құрып,  өз  ресурстарын  үйлестірді. 

Олардың еңбек наразылық шараларын 

ұйымдастыру  әрекеттері  одан  сайын 

үйлесімді бола түсті. Шытырман өзгеріс 

ретінде  Шыңжан  муниципалитеттік 

кәсіподағының  өткен  жылғы  экс-

перименттік  аймақты  дайындауы,  өз 

дәстүрлі  ұйымдастыру  құрылымын 

бұзуы,  кәсіби  ұйымдастырушыларды 

іріктеуі,  жұмысшыларды  ұйымдастыру-

дың  жаңа  жолдарын  іздеуі,  әлеумет-

тік  төңкеріс  пен  консервативті  бюро-

кратизация 

арасындағы 

жолды 

анықтауын айтуға болады.

Сауда  кәсіподақтары,  мемлекеттік 

жұмыс  берушілер,  еңбек  ҮЕҰ-лар 

және 

жұмысшылар 

арасындағы 

өзара 

әрекеттестік 

Қытайдағы 

кейінгі 

индустрияланудан 

өзгеше 

жаңа 

индустриялық 

кәсіподақтың 

пайда 

болуына 

әкелуі 

мүмкін 

бе?  Ғалам  белсенділерінің  еңбек 

қатынастарындағы 

мемлекеттің 

әлеует-ті 

рөлін 

мойындамайтын 

заманда  Қытай  осы  күнге  дейін 

азаматтардың жұмыс орындағы өмірін 

жақсартуда мемлекет пен қоғам әлі де 

маңызды рөл ойнайтынын дәлелдейтін 

мысал  ұсына алады.

Хаттарды 

llin@ssc.wisc.edu

 жолдаңыз