Б. Д. Жумакаева к азак эдебиетш окыту эдктемеа Окулыц «Кыздар универси тет!»

Ш.4. ДРАМАЛЬЩ ШЫГАРМАЛАРДЫ ОКЫТУ ЖОЛДАРЫ
1 .Драмалык шыгармалардын е зш д к ерекшелгп.
2.Драмалык шыгармаларды окытуга даярлык.
3.8-сыныпта Д.Исабековтщ «Опке» драмасын окыту жолдары.
Драмалык, шыгармалардыц взт дт ерекш елт.
Орта б ш м бететш 
мектептерде эпикалык, лирикалык шыгармалармен катар драмалык шыгар­
малар да окытылады. Драмалык шыгармалар баска жанрдагы шыгармалар 
сиякты эдебиет завдылыктарына багынады. Сондьщтан драмалык шыгарма­
ларды окыту принциптер! эпикалык, лирикалык шыгармаларды окыту 
ЭД1С- 
тэсшдер!мен сабактас келедь Дегенмен драмалык шыгармаларды окытудьщ 
е зш д к ерекшелжтер! де болады.
Драма — эдебиеттщ улкен б!р жанры. Ол езш щ когамдагы орны мен 
жазылу формасы аркылы эпостык 
жэне лирикалык шыгармалардан 
дараланады. Драма б!р жагынан эдебиет туындысы болса, екпшй жагынан ол 
театр енерше непз болады. Мектепте драмалык шыгарманы окытканда онын 
осы ею жактылыгын ескеру керек.
Драма мазмунына карай уш турге болшедк комедия, драма, трагедия. 
Драмалык шыгармаларда автор ем1р болмыстарын керкем типтж жагдай- 
ларда тартыс устшде керсетш, б елгш б:р идеяны усы налы. Драманьщ басты 
нысаны — адам, онын когамдагы орны, ю-эрекет1, жеке басыныц касиеп, 
1зг1л1кке умтылуы, куресь Театр енерш щ дамуына байланысты драмалык 
шыгармалардын турлер! дами тусуде (оперетта, водовиль, либретто т.б.).
Драма мэтйн тек кешпкерлердщ сезшен гурады. Диолог, монолог 
туршде жазылады. Драма шыгармасы сахнага ойналганда «пьеса» немесе 
«спектакль» деп аталады. Пьеса ез ретшде афишадан, акп, сурет, кертас- 
терден турады, уакытпен шектеледг 
Мунда авторльщ баяндаулар, сурет- 
теулер болмайды. Кейде автор ез тарапынан окигага, не декорацияга, не 
кейшкерлерге катысты сштеме т у с ш к келт1ред1. Бул сштемелер «ремарка» 
делшед] жэне жакшага алып жазылады.
Казак эдебиетшде драма кешндеп дамыган сатаньщ б1р1. Сондыктан 
казак эдебиетш окьпуда драманы окыту эдю тем еа дамымай келедь Бутан 
тагы бIр себеп мектеп кабыргасында окытылатын драмалык шыгармалардын 
аздыгы жэне оны окытудагы теориялык пректщ жоктыгына да байланысты. 
Орта буын сыныптарда драмалык шыгармалардан Д.Исабековтщ «Опке» 
драмасы окытылады. Жалпы б ш м берепн мектептердщ орта буынында тек 
б1р гана шыгарма окытылып келедь Оныц ез1 8-сыныпта.
Шолу жасай келе аныкталганы - 8-сыныптагы драмалык шыгарма 
алмастырылып отырган. 1997 жылы жасапган 5-9 сыныптарга арналган казак 
эдебиет! багдарламасыньщ жобасында, кешшрек 1999 жылы жоба непзш де 
жасапган багдарламасы бойынша Ш.Муртазаньш «Бесеудщ хаты» драмасы 
окытылып келген. 2010 жылгы багдарламада бул шыгарма Д.Исабековтыц 
«Эпке» драмасымен алмастырылган. Ела шыгарманьщ да танымдык-тэрбие- 
л к жагынан окушыга берер! к©п. Дегенмен, б!р мэтш келемшде драмалык 
шыгарма табигатын еркш таныту мумк\нд1п аз.
203

Э д е б и е т т щ
тарихи курсын окитын жогары сыныптарда каламгер 
ш ы гар м аш ы л ы гы
аясында драмальщ шыгармалар да камтылады. Мэселен, 11 
сыныпта Г.М усфепов шыгармашылыгын окыганда «Козы Керпеш — Баян 
сулу» трагедиясымен, М.Эуезов шыгармашылыгын монографиялы окыганда 
«Ещнк — Кебек» пьесасымен, Б.Майлин шыгармашылыгынан «Майдан» 
пьесасымен танысады. Жогары сыныптагы эдебиет пэш шолу багытында 
болуы себепт! аталган шыгармаларды жеке талдауга мумкшдщ жасалмаган. 
Мэселен, Б.Майлинге 
«Азат эйел», «Кецш айту» елендер), «Майдан» 
пьесасын окыту деп бар болганы 2 сагат белшген. Ею сагат келемшде 
драмальщ шыгарма елендер1мен косарланып бершген сон, тек шолып кана 
айтуга мумкшдщ болады деген сез. Ж.Аймауытовтьщ «Шернияз» пьесасын 
да «Акбшек» романымен косарлан бар болганы 3 сагат берген. 11 сыныпга 
«1960 жылдардан осы кезге деш нп эдебиетке жалпы шолу (2 сагат)»1 деп 
керсетшген такырып бойынша да драмага шолу жасау керекппн пуска) ан. 
Багдарлама бойынша драмадагы тартыс, мшез-кулык, монолог пен диологтар 
ту ралы мэл!мет беру керекпп керсетшген.
Казак; эдебиетш окыту эдютемеЫ мэселелер! бойынша жазылган 
гылыми енбектер мен зерттеулерде драмалык шыгармаларды окыту жайлы 
кеп айтыла бермейд1. Аталган шыгармалардыц сахнага арналып жазылатын 
е р е к ш е л т оны мектепте окып талдауда белгш б!р киындьщтар тугызуы 
мумкш. Б)рак калай дегенде де, бул туындылар мектепте окыту максаты ушш 
оны талдау, игерту жолдары мен эдгстер1 де тш м дЫ к жагынан эдютемелщ 
тургыдам карастьфылуы керек.
Казак эдебиетш окыту эдютемес! гылымында драмальщ шыгармаларды 
окыту жолдарын карастьфган эдюкер-мугал1мдер мен эдюкер галымдар 
санаулы, Драмальщ шыгармаларды окыту жолдарын карастырып, эдютемелщ 
кемекип курал жазган — Сайлау Дукенбаев. С.Х.Дукенбаевтын «Мектепте 
драмальщ шыгармаларды окыту» атты оку эдютемелщ кемекип куралы 
жарияланган.2
«Драмальщ 
шыгармаларды 
окыту» 
такырыбында 
кандидаттьщ 
диссертация жазылды3 (Рыскул Байдшдакызы Бораш, 2006). Эдютемелщ 
басылымдарда мугал1мдер тэж^рибесшен жарияланып журетш макалалар да 
кебIне ноэзиялык, прозалык шыгармаларга арналады. Драмалык шыгарма­
ларды окыту тэжлрибесшен макалалардьщ кеп жариялана бермейтш! аталган 
жанрды окытудагы курделш к пен эдютемелщ сонылыгына катысты деп 
тусшем!з.
Сондьщтан драмальщ шыгармаларды окыту эдю тем еа эл1 де кеп 
карастыруды, зерттеуд! кажет ететш тын такырып болып ссептеледк
1 
Казак эдебиет
1
оку багдарламасы окыту казак тш нде журпзшетш жалпы бш м
беретш мектептщ когамдык-гуманитарлык багыттагы 10-11 сыньштарына арналган. 
Ы.Алтынсарин атындагы Улттык гылым академиясы, Астана, 2010.
^ Дукенбаев С.X.Мектепте драмалык шыгармаларды окыту. А., Мектеп. 1985 -86 б.
3
Бораш Р.Б. Драмалык шыгармаларды окыту. Пед.гыл.канд гыл.дэрежесш алу ушш 
дайындалган диссертация. А., 2006.
204

Драмалык шыгарманы мектепте талдауда мугашм алдында б^рнеше 
мэселе турады. Бул мэселелер драманьщ такырыбы мен идеясына, сюжет! 
мен композициясына, кешпкерлер мен эрекеттерге, тш н е , сахналык койы- 
лымына т.б. катысты.
Драмалык шыгарманы талдау 
мэтшмен жумыс ютеу аркылы юке 
асады. Кашан да басты назар драманьщ тшше аударылады. Тшдщ колданылу 
аясы, — адамдардын сейлесут — диолог. Диолог — тш болмысы. Сондыктан 
оган уцшу шыгарманьщ сырын ашады. Драма т ш ксйшкердщ жай гана 
сейлеу] емес, 
автордьщ максатты турде саралап салган сездер! болып 
есептелед1. Демек, драма т ш — керкем тш. Элемге э й гш драматургтер 
Шекспир т ш шынайылыгымен, д э л д т м е н , ойнакь!лыгымен, уытты-ог клр- 
л т м е н ерекшеленедь Драмада адамдар т ш ю-эрекеттер аркылы бейнеленедт 
Олардын, бар болмысы, сейлеу!, кшмг, журк-туры сы, к е й т , м\нез! — керуии 
назарында болды.
Эпикалык тек пен лирикалык тектщ жанрларында танылатын кешп- 
керлердщ болмысынан драмалык кейшкер болмысы езгеше. Себеб! драмалык 
кейшкер накты 1с-эрекегпмен жанды кимылда коршсд!. Сахнадагы релд! 
сомдаушы актердщ бет-бейнесшде, ю-эрекепнде, сейлеушде жанды кешпте 
танылады. Драмалык шыгарманы окып кабылдау мен оны накты сахналык 
койылымда к о р т кабылдаудьщ айырмашылыгы кеп. Окушы уш ш тшмдюх -
сахналык койылымды к о р т тамашалау. Себеб! мектепте 
окылатын 
драмалык шыгармалардын барлыгы дер.пк сахналанган. Дегенмен сахна­
лык койылымды корсету мумкшджтер! унем! бола бсрмейдк 
Сондыктан 
драмалык шыгарманы окытканда релге б о л т окыту, мумю щцпнш е, оку- 
шылардьщ шама-шаркынша сахналату, релмен окыту аса манызды. Бул 
дайындык теменп сыныптарда калыптастырылуы керек.

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: