Эпикалык, шыгармаларды талдап тану.
Эдеби шыгарманы талдау-
дыц жалпы такырыптык мэселелерще байланысты: оныц сюжетш, компози-
циясын, эдеби кейтксрд!. эдеби туындыныц идеялык-керкемдк куатын
танытуды максат еткен зердел1 зерттеу ецбектерх эдебиетгану гылымында да
эдебиетп окыту эдю темеа гылымында да
молынан жарияланган.
М.А. Рыбникова,
В.В.Голубков,
Г.А.Гуковский,
Л.И.Тимофеев,
Г.Л.Абрамович, Д.С.Лихачев, В.И. Сорокин, А.И.Ревякин, Н.И.Кудряшев,
В.Г.Маранцман, И.О. Корст, Н.А.Демидова, Г.И.Беленький, Т.Ф.Курдюмова,
З.Я.Рез, Л.С.Айзерман сиякты т.б. эдебиетин, эдюкер-галымдардыц ецбекте-
ршде керкем шыгарманы талдап танудьщ гылыми-эдю темелк жуйесх
жасалган.
Бул мэселе казак эдебиеттде де бзр шама шешхмш тауып келсд 1.
Э дебиетп окыту эдгстемесшен жазылган окулыктар мен оку куралдарында
керкем шыгарманы талдау, окыту мэселелерх карастырылган. Керкем
шыгарманы талдау турлершен эдюкерлердщ ой-пш рлерш жогарыда айтыл
е т т к , Ал жеке каламгердщ шыгарамаларын окыту эдютемесшен жазылган
ецбектерде де прозалык шыгармаларды окыту карастырылады. Атап айтар
болсак: К-Тасболатов М.Эуезов шыгармашылыгын окыту мэселесшен
193
э; и ете мелис гылыми-зерттеу ецбепн жазды1. Ал К -Б тб а е в а М.Эуезов
шыгармашылыгын окыту эдютемесш практикалык жагынан жетшд1ре тустг.
С. Калнев Г.Мус1репов шыгармаларын окыту жолдарын караетыргал’.
С.Муканов шыгармашылыгын окыту эдютемесшен жазылган эдюкер-галым
Б.О.Смановтыц оку-эд1стемелк куралында эпикалык шыгармаларды окыту,
соньщ ш ш д е «Ботагез» романын окыту эд1с-тэс1вдер1 керсетшген.4 Эдебиет-
Т1 окыту эдютемесшен жазылган
5\р
катар эдю темелк нускауларда прозалык
шыгармаларды окыту мэселес1 талданады. Бул катарда С.С.Кирабасвтыц5,
К-Мырагалиевтщ6, К.Елкбаевтьщ 7 куралдарын атауга болады.
Эпикалык шыгармаларды окытудьщ устанымдары эдеби тектщ езге
турлерш деп оку-эдю темелк жумыстармен мазмундас келедг Керкем шыгар
маньщ такырыбы, идеясы, керкем д к элем], тарихи-элеуметпк устанымдар
кай жанрды талдаганда болсын ортак мэселелер екеш б е л г т г Дегенмен,
прозалык шыгармалардын, келем1, сю ж етгк, композициялык курылымы,
образдар жуйес!, т ш д к ерекшел истер) эдеби жанрдьщ езге тектершен гер!
эпикалык
жанрды
танытуда
оку-танымдык
жумыстьщ
курделш гш
байкатады.
Шыгарманьщ идеяльщ мазмунын гылыми тургыда талдап айкындауда
жазушыньщ эстетикальщ талгамын, дуниетанымын, кезкарасын танып
бшудщ мэш бар. Ал, ол жазушылардыц ом!ршен мэл^мет беру аркылы жузеге
асырылады. Соган орай, мектептерде окылатын шыгармалардын идеялык,
композициялык, жанрлык непзш е карай жазушыньщ ем!р сурген дэ\арщ щ
б елгш б1р кезецше (когамдык кезкарасы) окушылардыц назарын аударып,
ерекше мэн б ер ш п окытылады.
Жазушы бм!ршен мэл1мет бершген соц, шыгарма мэтш ш щ мецгершу
д э р еж е ел
аныкталып, мэтшмен жумыс жасалады. Эпикалык тектщ жанры,
оньщ е з ш д к
е р е к ш ел 1Г 1,
сюжет, композиция, такырып, идея, кешпкер, образ,
портрет т. б. катысты эдеби теориялык угымдар жайлы т у е ш к оку багдарла-
масы бойынша окушыньщ жас ерекш елИне сай эр сыныпка ж к т е л т берш п
отырады. Окушыньщ есшде калмаган немесе оларга эл! таные емес угымдар
болса, онда сабак барысында кыскаша маглумат бершедт Мэтшмен
журпзшетш жумысты еюге белш карастыруга болады:
1 Тасболатов К- М.О.Эуезовтщ творчествосын орта мектепте окыту. пед.гыл.канд.
гыл. дэрежесш аду ушш дайындалган диссертация А., 1972 -300 б.
2 Б тб аев а К- Эдебиет пэнш окытудьщ тшмд
1
жолдары. (М р ’алшдерге арналган
кемекнп курал) Алматы; Рауан, 1990. -200 б.
3 Калиев С. Мектепте Г.Мупрепов шыгармаларын окыту жолдары,- А. 1974.
4 Сманов Б. С.Мукановтын “Ботагвз» романын окыту
/оку-эд1стемелк
курал/
Алматы: Бш м , 2000. - 87 б.
5 СДирабаев Мектеп жэне казак эдебиет
1
(М^гал1мдерге арналган кемекпн курал.
Алматы: Мектеп, 1979.-90 б.
6 «Казак эдебиет!» окулы гы на эд ю те м ел к нускау 10-сыны пка арналган /
Кирабаев С., М ы рзагалиев К- - Толык.
2-ш\
басылуы. - А., Рауан, 1998. -224 б.
7 Елкбаев К- Ж.Аймауытов шыгармашылыгын окыту жолдары А., Республикалык
баспа кабинет^ 1997.-96 б.
194
1) М этщ мазмунын мецгеру;
2) Мэтшге талдау жасау.
М этш нщ мазмунын мецгертуде сезд!кпен жумыс, мэнерлеп оку сиякты
турл! жумыстар да сабак удеркпнде назардан тыс калмаганы орынды.
Достарыңызбен бөлісу: |