-сыныпта Д.Исабековтщ «Эпке» драмасын окыту жолдары

бейнелер: жасалган. Пьеса кейшкерлер1 болашак ем1р жолындагы курестщ 
устщде шындалып. ой-ерюк ту й а к -т у а ш п кенейедд, азаматтык келбет! 
кальштасады. Отан алдындагы борышын айкындайды, жас адам га тэн 
парасат бш пнен кер1нуге умтылады. Драматургпк пайымдар 
о й - т у й п п
де 
осыган саяды.
Шыгарма окигасы агайынды терт баланьщ гощрепнен ербш, олардьвд 
тагдыры, 
азаматтык турпатыныц, 
ем 1рл!к 
кезкарасыныц 
калыптасуы 
драмалык тартыс устшде 
э'ге д к
Анасы кайтыс болып кеткенде артында 
калган шшер1 
м е н
сщ ш сш щ тагдырын ез колына алып, оларды багып-кагып, 
тэрбиелеу ауыртпалыгы Камажайдыц мойнына туседь Камажай — пьесанын 
тем^рказыгы. Шыгарманыц «Эпке» аталуы да осыдан. Пьесаныц керкем- 
идеялык децгеш мен багыт-багдары Камажайдыц эрекетше тжелей байла­
нысты. Ол — жаны НЭ31К, улкен сез^мнщ адамы. 1нщер1 мен сшиисж 
тэрбиелеп, 
адам 
катарына косу жолында 
талай 
киындыктар басынан 
ксчшредь Автор бейнелеген Камажай — жеке басыныц камы емес, бауыр- 
ларын кебI рек ойлайтын, жар сую мен махаббат сез1мш анальщ сез1мге 
К у р б а н
еткен, соларды жетшзу жолына мулде 
бершген, адам герш ш к 
парасаты 
бшк, 
когам 
алдындагы 
азаматтык 
борышын 
актаган 
замандастарымыздыц жанды бейнеск
Пьесадагы екшцц кыз — Нэзилэныц бейнес1 де сэгп ернектелген. Ол
— еркелеу, тйй удай, б Iр адамга жетер мшез! бар, ем 1рге озшддк 
туйсж-тусйпп калыптасып калган студент жас. Оныц эпкесше болысуы, 
кейде «мамуля» деп еркелеук Тем1рд1 ызаландыруы, Омардьщ кызга 
икемс13Д1гше ренжу!, т.б. керЫ стердеп эрекет1 нанымды шыккан.
Эпкесш кеб1рек «эбкерге» ту а р ш , кейде уайымга салып журетш —
Тем1р. Тем1р — ем1рдщ курдел! мэселелерш кец ш м ен танып багалай бер­
мейтш, болмы с-бтм1 жагынан еркш калыптаспаган жан бейнесшде кершед». 
Э ке-ш еш еш кешкен т 1рл1ктщ кыспагын аркалап, жумыс 1степ, уйге 
шретш азды-кепт! тиын-тебендх табатын да сол. Тем1р канша булкан- 
талкан болып жатса да кек тутпайтын, борышына адал, сезше берхк, 
досын суйвдцретш, душпанын куйшддрепн кесек кимылдьщ адамы. Оньщ 
суйген кызы Кэмилэмен ететш кершютерде автор керкемдж Тем1рдщ 
бойындагы эл! де толысып жетше коймаган кырлары барлыгын керсетуд1 
максат етед1. Кэмиланыц бейнеа аркылы б у п н п ем1рдщ байыбына бара 
бермейтш, ом1рдщ барлык кубылыстарына атусп карайтын, жастык 
менмендЫ мен ез1мшшд1п басым тусш жататын замандас жастардьщ 
бейнесш беруд! максат етед!. Кэмиланын, жубайлык ©м1рге даярлыгы жок- 
тыгы, жубайлык мшдет, ата-аналык мшдет дегендер тощ репнде ойлана бер- 
мейтшднд 
баласын алдырып тастайтын эрекетгер! аркылы танылады. 
Пьесада Кэмиланыц бейнеЫ аякталмаган, толык ж е тш п тс п е ге н сиякта- 
нады. Тем1рдщ ецбек 1стеу ушш баска жерге кету1мен Кэмиланыц бейнес! де 
сахнадан жогалады. Оныц ен д И ом 1ршде кай багытты тацдаганы шыгармада 
танылмайды.
«Эпке» — буп н п жас замандастарымыздыц ем 1рш суреттейтш, жакын- 
дар арасында сырт квзге шалына бермейтш н э з к карым-катынас, б1р-б1р1мен

сыйластьщ, отбасы мен когам алдындагы азаматтык, борыш мэселелерш 
мезгш нде кетерген шыгарма. «Эпке» драмасы аркылы окушыларга адамдар 
арасындагы курдел1 психологияльщ мэселеш, туыскандык карым-катынасты 
танытып, адамдык, отбасыльщ борыш, жеке бас муддес1, ем1рдщ мэш сиякты 
курдел1 мэселерд1 сез етуге, проблема етш кетеруге болады.
Драма непзш ен ею бол 1.м иен турады. Б1ршип бел1м 
бес суреттен 
куралган.
Ец эуел1 Камажайдын ана орнына ана болып сщ ш лер! мен !шлер1- 
нщ камкорлыгын ез мойнына алып, улкен мш детп аткаруга бел буган- 
дыгы байкалса, сонымен катар Камажайдын салмактылыгы, анкаулыгы 
байкалады. 
1н1лерш окытып, есейтш адам катарына косуга бел буган 
меЙ1р1мд| жан екеш, Нэзилэньщ курбысы ГауЬар мен Тем1рбектщ ен 
жаксы досы Султан оньщ жанындагы ею курбы кызы Сулухан мен 
Кэмилэлардьщ (кешннен Тем!рдщ эйел1) осы уйге конакка к е л т , сол 
сэттерде б]раз м эдениетаздж таныткан Кэмилэш керсе де ш ю1 ушш 
бэрше кез жумып, тек кана конакжайлылык танытканы суреттследд.
Драманы сынып окушылары уйде окып келед!. 
Сыныптагы сабак 
мугал1мн1н юршпе эцпмеЫ мен ю рки е сурактарымен басталады. Мундагы 
максат окушылардын драмалык шыгарманьщ енердщ б!р гур1 ретшде ерте 
туып калыптаскандыгы туралы угым-тусшжтерш калыптастыру. К,азак 
драматургиясыньщ тууы мен кдлыптасуы туралы кыскаша тусш ж беру.
Алдымен драмалык шыгарманьщ табигатын танытатын юрюпе эцпме 
жург!зу сабактыц юрюпе кезещне ти есш . Драмалык шыгармалардьщ оз1ндж 
ерекшел1гш таныту ушш драмальщ шыгарманьщ езше гана тэн тусшжтерш
акт, кершю, ремарка, перде, т.т. бш пзу аса манызды. Ец б1ршш1 драмалык 
шыгарма да баска тектеп, жанрдагы шыгармалар сиякты керкем мэтш болып 
есептелед). Ендеше, драмалык шыгармаларга да мэтш талдау жумыстарыньщ 
барлыгы дерл1к журпзыедд. Ш ыгарманьщ идеяльщ керкемдж ерекшсшктерк 
кетерген басты такырыбы, керксмд!к элем1, кейткерлер жуйеск шыгарма- 
дагы тартыстьщ ербу1, сю жетпк, композициялык курылымы, кешпкерлер т ш
т.т.
Д.Исабсковтщ драматургия саласындагы 1здешстер1 туралы кыскаша 
тусш ж бере отырып, драмальщ шыгармалардьщ езшдгк ерекшелштерш 
танытатын юрюпе сурактар койылады:
1. К|азак эдебиет) пэш бойынша осыган дейш окьпап шыгармалардан 
бугш п окып отырган шыгарманьщ кандай айырмашалагын байкадындар?
2. Сахна, акт, сурет, шымылдьщ деген угымдарды калай тусшд^ндер?
3.«Ремарка» деген угым неш бщ цред!?
4.«0пке» драмасына катысушы кейткерлер/н атап кер1ндер.
Сыныптьщ сабакта окига желюш еске ту ар ш , шыгарманьщ сюжетпк
композициялык курылымын тутас елестету ушш томендегщей талдау сурак- 
тары бершедг
1 .Пьесаньщ окига желю1 кандай кейшкерлердщ арасында ербид1?
2.Ш ыгармада барлык окиганьщ н еп зп желю1 юмнщ тещ репне 
топтастырылган?
210

3.Шыгармага катысушы агайындылар кхмдер?
4. Эр топ ез! катысатын окиганы сю ж еттк жел1ге тусйрш керщдер 
(мэтшмен ж^мыс).
5.Эр кейшкер драмада ез1 карам-катынас пен пIк|р таласк,а тусетш 
келесп топтагы кешпкерге мгаздсме берсш. Ш ыгарманьщ сол т^сын диалог 
туршде окып сахналап кореш.
Окушылар эр кешпкерге кыскаша мшездеме жасайды. Мэселен 
Кдмажайга жасалган мшездеме:
8. 
© здерщ з жасаган мшездемеш драма мэтшшен накты мысалдар ала 
отырып дэйектещз.

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: