II. 4. К0РКЕМ ШЫГАРМАНЫ ТАЛДАУ — ОКУШЫНЫЦ

шыныц ара кагынасы туралы. 
«Сез тузелд], тындаушы, сен де тузел, 
сендерге де келешн енд1 аявдаа» дегендей керкем шыгарманы кабылдаушьг 
окырманга бупнде керкем дуниеш танудын, танытудын да ез ережелер! мен 
завдыльщтары, карапайым турде айтканда, «алтын сандыктьщ кш ттерЬ бар.
Мектепте эдебиеттен керкем шыгарманы талдау - аса мацызды удерю 
болып саналады. Керкем шыгарманьщ керкем элемш тану оны окудан 
басталады. Керкем дуниенщ бейнесш кезбен керш, ой т у й а п н с н етюзу, адам 
миыньщ терен «айнасында» оньщ к е р т ю щ жасау мацызды удер!с екендш не 
дау жок. Керкем шыгарманы окуга катысты туындап отырган кейбхр 
киындьщтар кептеген шеинмш 1здейтщ мэселелерд! туындатуда. Керкем 
МЭТ1НД1 окуга деген ынтаныц жыл санап бэсендеул когамдык-эконо м икат м к. 
езгер1стердщ, гылыми-техникалык жацальщтардыц адамзатка ти п зщ отырган 
эсершщ бхр кыры деуге болады. Уакыт, заман езгерюш щ галамдык бейяесщ 
ацгартады. Кундылыктарымыздыц б!р! саналатын ютаптыц техникалык 
дамудыц баска «перзенттергмен» бэсекелестктеп салмагын танытады. Осы 
уакыт сынында 
керкем шыгарманьщ басымдьщ кырын танытатын кеп 
жетют1п барына талас жок. Ол танымдык, тагылымдык, эстетикалык, тэрбие- 
л!к кундылыгымен айкындалады. Сондыктан да керкем мэтшд! оку, кай 
заман болсын, ец мацызды мэселе болып катары даусыз.
Катамгердщ дуниетанымы мен кезкарастары, устанымдары мен 
туйагш ен жинакталып шыккан тутас дуниеш тану, жекелеген 13 жолдарын 
саралау тек талдау аркылы жузеге асады. Талдау — талдап ату, тарату, 
тарамдау деген угымга саяды, оныц терминдж магынасы - «зат пен 
кубылысты танып, бшу» екендлп белгЫ . Керкем шыгарманы талдау аркылы 
саралай гану, кейб|'р срскшелпстср! мен кырларын даралай карастыру, 
сараптау, колданылу максаты мен мшдеттерщ айкындау кезделедь Талдау да 
эр тарапты болуы мумюн. Ол шыгарманы танытудагы максат, муддемен 
сабактасып жатады. 
Талдаудыц 
кептеген 
багыттары 
осы 
максатган 
туындайды. 
Керкем шыгармага эдеби талдау жасау кандай багыттарда 
жузеге асуы мумюн?
втк ен
гасырдыц 
60 
жылдарында 
эд1скер-галым 
В.В .Голуб ков 
талдаудыц курамды элементтер! ретшде б1рнеше мэселен! атап керсетедг 
Олар: шыгарманьщ тарихилык жагы; жазушыньщ е з ш д к кезкарасы мен 
устанымдары; шыгарманьщ такырыбы мен идеяльщ багыты; шыгарманьщ 
басты кешпкерлер1, олардьщ ем1рдеп т и г т к бейне ретш деп сипаты; 
шыгармадагы косалкы кешпкерлер; шыгарма сюжетц шыгарманьщ диалог, 
портрет, пейзаж, юрюпе эпизодтары, авторлык шепнютер, кейшкердш езше 
тэн тш д к ерекшелктерш жазушыньщ т ш д к ерекшел1п; шыгарма жанры; 
жазушыньщ дэстур мен жацашылдыкка катысы; жазушыньщ ем1р сурген 
кезещ мен кеш нп эдебиеттен мацызы1.
Автордьщ мэтш талдауда н еп зп нысан болатын мэселелерд! саратай 
отырып, талдау жумыстарыныц багыт-багдарына, эдю -гэсш дерте токтапады.
1 Голубков В.В. Методика преподавание литературы М., Учпедгиз, 1962.-107 с.
109

Эдюкер мэтш талдау багытындагы сурактарды алдын-ала даярлап, уйге 
тапсыруды усынады. Сурактардьщ езш уш топка жктейди
•жалпы багдар т у р в д е п сурактар;
•аналитикалык сурактар;
•жинактаушы, нактылаушы немесе жалпылау сурактары.
Эдюкердщ шыгарма талдау да колданатын белсенд1 эдютершщ б!р1 - 

жүктеу 11,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: