«Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2007 жылғы 21 мамырдағы

290
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
Конституциясының 53-57, 62 және 91-баптарында белгілен-
ген талаптарды сақтай отырып, қабылданады.
Егер  Президент  Конституцияға  өзгерiстер  мен 
толықтырулар  енгізу  туралы  жобасын  республикалық 
референдумға  шығару  туралы  Парламенттiң  ұсынысын 
қабылдамай  тастаса,  онда  Парламент  Палаталарының 
әрқайсысының  депутаттары  жалпы  санының  кемiнде  бес-
тен  төртiнiң  көпшiлiк  дауысымен  заң  қабылдауға  хақылы. 
Осы жағдайда Қазақстан Республикасының Президенті осы 
заңға  қол  қояды  немесе  оны  республикалық  референдумға 
шығара  алады.  Конституцияның  осы  сөйлемінің  мағынасы 
бойынша  Конституцияға  өзгерістер  мен  толықтырулар  ен-
гізу туралы заң, егер референдумда дауыс беруге қатысқан 
азаматтардың  жартысынан  көбі  осы  заңға  дауыс  берсе,  ол 
қабылданды  деп  есептеледі.  Референдумға  азаматтардың 
қатысуы  және  әкімшілік-аумақтық  бірліктер  тұрғысында 
дауыс  берулер  ескерілмеген.  Мұндай  жағдайда  аумақтық 
тұрғыдағы  азаматтардың  шынайы  ерік  білдіруін  анықтау 
мүмкін  емес.  Президент  Конституцияға  екі  рет  өзгерістер 
мен толықтырулар енгізу бастамасын көтерді (1998 ж. қазан, 
2007 ж. мамыр), екі ретте де тиісті заңның жобасы Қазақстан 
Республикасының  Парламентіне  енгізілді.  Конституцияға 
өзгерістер  мен  толықтырулар  енгізу  туралы  заң  жоба-
сы  бойынша  референдум  өткізілмегендіктен,  референдум 
нәтижесі қандай болатындығын айту мүмкін емес. Тек саяси 
көптүрлілік,  саяси  партиялардың  күресі  жағдайында  дауыс 
беру нәтижелерін болжауға болады. Бірақ енді бұл маңызды 
емес.  Конституцияның  91-бабы  1-тармағында  көрсетілген 
сөйлемде  қарсы  саяси  күштер  пайдалануы  мүмкін  теріс 
пайымдар болғандығын атап өтуге ғана болады. 
2007  жылғы  21  мамырдағы  заңмен  Конституцияның  91-
бабы 1-тармағының соңғы сөйлемін өзгерту теріс пайымдар-

291
«ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
ды жояды және бір жағынан түрлі облыстарда, республикалық 
маңызы бар қалаларда тұратын азаматтардың шынайы ерік 
білдіруін анықтауға мүмкіндік беретін түзету енгізеді; екін-
ші жағынан, егер сепаратистік үрдістер мүмкіндігін жойса, 
онда  Қазақстанның  түрлі  өңірлерінің  азаматтарын  бірік-
тіруді  шектейді.  Өзгерістердің  жаңашылдығы  «...  егер  оған 
облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың (Аста-
на, Алматы) кемінде үштен екісінің дауыс беруіне қатысқан 
азаматтардың жартысынан көбі дауыс берсе» өзгерістер мен 
толықтырулар енгізу туралы заң референдумда қабылданды 
деп саналатындығымен қорытылады.
2-тармақта түсінік беріліп отырған баптың 1-тармағында 
көзделген тәртіпте ғана емес, сонымен қатар қолданыстағы 
Конституция 
шеңберінде 
өзгеріске 
ұшырамайтын 
Конституцияның белгілері туралы сөз болады. 
Конституцияның 
өзгертуге 
жатпайтын 
белгілері-
не  біртұтастық,  аумақтық  тұтастық  және  Қазақстан 
Республикасының  басқару  нысаны  сияқты  қазақстандық 
мемлекеттіліктің негіз қалаушы базалық институттары жатады.
Неге  осы  институттар  қолданыстағы  Конституция 
шеңберінде  қол  сұғылмайтын  және  өзгертілмейтін  болып 
қалуы тиіс?
Ең алдымен аталған үш институттың бірін түзету Негізгі 
заңда бекітілген конституциялық тұжырым логикасын бұзуға 
ғана емес, мемлекеттің саяси, экономикалық және әлеуметтік 
тұрақсыздығына  да  әкеледі,  ол  Қазақстан  халқының 
тағдырына бірден әсер етеді.
Жоғарыда  аталған  белгілердің  маңыздылығын  бағалау 
үшін  «біртұтастық»,  «аумақтық  тұтастық»,  «басқару  ныса-
ны» деген ұғымдарды барынша толық түсіну қажет. Олар ту-
ралы Конституцияның 2-бабы 1 және 2-тармақтарында және 
оларға түсініктемеде толық жазылған.

292
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
40. Мынадай мазмұндағы 94-1-баппен толықтырылсын:
«94-1-бап
Конституцияның  41-бабы  1-тармағының  Республика 
Президентінің  өкілеттік  мерзімін  белгілейтін  ережесі  2005 
жылғы  4  желтоқсандағы  сайлауда  сайланған  Республика 
Президентінің жеті жылдық өкілеттік мерзімінің аяқталуына 
байланысты  өткізілетін  президенттік  сайлау  қорытындысы 
бойынша  Республика  Президенті  болып  сайланған  адамға 
қолданылатын болады.».
түзету-
лер №
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КоНСТИТУцИяСЫНЫҢ
94-1-БАБЫ
40.
Алдыңғы редакция
Қолданыстағы редакция
94-1-бап жоқ
94-бап
 Конституцияның  41-бабы 
1 - т а рма ғ ы н ы ң   Ре с п убл и ка 
Президентінің өкілеттік мерзімін 
белгілейтін ережесі 2005 жылғы 4 
желтоқсандағы сайлауда сайланған 
Республика  Президентінің  жеті 
жылдық  өкілеттік  мерзімінің 
аяқталуына байланысты өткізілетін 
президенттік сайлау қорытындысы 
бойынша Республика  Прези-
денті  болып  сайланған  адамға 
қолданылатын болады.
 
94-1  «Қазақ  КСР  Президентін  сайлау  туралы»  Қазақстан 
Республикасының 1991 жылғы 16 желтоқсандағы Заңына сәйкес 
Президент 5 жыл мерзімге, яғни 1996 жылдың 10 желтоқсанына 
дейін сайланған болатын. 1995 жылдың 29 сәуірінде Қазақстан 
Республикасы  Президентінің  өкілеттігін  2000  жылға  дейін 
ұзарту туралы мәселеге Республикалық референдум өткізілді. 
Жалпыхалықтық дауыс беру нәтижелері бойынша халықтың 94 
%-дан артығы қатысып, Республика Президентінің өкілеттігін 

293
«ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
2000 жылғы 1 желтоқсанға дейін ұзартылды.
Қазақстан  Республикасының  Парламенті  1998  жылы 
7  қазанда  Конституцияға  Қазақстан  Республикасы 
Президентінің өкілеттігінің мерзіміне қатысты өзгеріс енгізіп, 
оны  7  жылғы  дейін  ұзартты.  ҚР  Парламенті  біруақытылы 
Қазақстан  Республикасы  Президентінің  келісімімен  1999 
жылдың  10  қантарында  мезгілінен  бұрын  Президент 
сайлауын  өткізу  туралы  шешім  қабылдады.  «Қазақстан 
Республикасындағы сайлау туралы» Заңына сәйкес Қазақстан 
Республикасы  Президентінің  сайлауы  көрсетілген  мер-
зімде  өткізілді.  Сайлаушылардың  басым  бөлігі  Қазақстан 
Республикасы  Президентінің  лауазымына  7  жыл  мерзім-
ге  Н.Ә.Назарбаевты  сайлады.  Сайлау  қорытындылары 
бойынша  сайланған  Н.Ә.Назарбаев  сайлау  нәтижелері 
жарияланған  күннен  кейінгі  бір  ай  ішінде  Қазақстан  Рес-
публикасы Конституциясының 42-бабы 1-тармағына сәйкес 
ант  қабылдап,  лауазымын  атқаруға  кірісті.  Сол  сәттен  бас-
тап  Н.Ә.Назарбаев  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
өкілеттігін атқара бастады.
Конституцияның  41-бабы  1-тармағының  Республика 
Президентінің  өкілеттік  мерзімін  белгілейтін  ережесі  2005 
жылғы  4  желтоқсандағы  сайлауда  сайланған  Республика 
Президентінің жеті жылдық өкілеттік мерзімінің аяқталуына 
байланысты  өткізілетін  президенттік  сайлау  қорытындысы 
бойынша  Республика  Президенті  болып  сайланған  адамға 
қолданылатын болады».
Аталған баптың екінші тармағы Қазақстан Республикасы 
Президентімен бірге сайланған Республика Вице-Президенті 
өкілеттігінің уақытша мерзімін сақтауды қарастырады.
 «Қазақ КСР Президентін сайлау туралы» 1991 жылғы 16 
қазандағы  Заңға  сәйкес  Қазақстан  Республикасының  Вице-
Президенті Қазақстан Республикасының Президентімен бір-