«Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2007 жылғы 21 мамырдағы

278
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
азымды адамдарын қызметке келiсу, қызметке тағайындау мен 
қызметтен босату тәртiбi туралы Ережеде бекітілген.
Атап  айтқанда  облыстардың,  Астана  және  Алматы 
қалалары  әкімдерін  тағайындау  немесе  босату  туралы 
ұсыныстарды  Республика  Премьер-Министрi  ұсынылып 
отырған  тағайындаудың  немесе  босатудың  себептерi  мен 
дәлелдерiн  көрсете  отырып,  Қазақстан  Республикасы 
Президентiнiң қарауына жазбаша түрде енгiзедi.
Қалалар мен аудандардың әкімдерін босату тек қана Президент 
Әкімшілігі  Басшысының  келісуімен  жүргізіледі.  Ол  үшін  Пре-
зидент Әкімшілігі Басшысының атына облыстың, Астана және 
Алматы  қалаларының  әкімдері  ұсынылатын  босатудың  себеп-
терiн Президент Әкiмшілiгi Басшысының атына көрсетіп, жаз-
баша ұсыным жолдайды. Мәселе тиісінше зерделеніп, Мемлекет 
басшысына баяндалғаннан кейін Әкімшілік Басшысы босатуға 
келісім береді немесе ұсынымды қабылдамай тастайды.
Сайланбалы әкімдерге қатысты бұрынғы қолданыста болған 
«Қазақстан  Республикасының  аудандары,  облыстық  маңызы 
бар қалалары әкiмдерiнiң сайлауын өткiзу туралы» Қазақстан 
Республикасы Президентінің 2006 жылғы 6 маусымдағы N 130 
Жарлығына сәйкес сайланған аудандар, облыстық маңызы бар 
қалалар әкiмдерiнiң лауазымынан босатудың басқалау тәртібі 
болған.  Олардың  өкiлеттiктерi  даусыз  жағдайларда  мерзiмi-
нен бұрын тоқтатылды (оның тиiстi әкімшілік-аумақ бірлігі-
нен  тыс  тұрақты  тұрғылықты  жерге  көшкенде,  Қазақстан 
Республикасының  азаматтығын  тоқтатқанда,  оған  қатысты 
соттың айыптау үкiмi заңды күшiне енгенде) және ол облыс 
әкiмiнiң шешiмiмен ресiмделдi.
Әкiм мерзiмiнен бұрын:
1) өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конститу-
циясын, заңдарын, Қазақстан Республикасының Президентi 
мен Үкiметiнiң актiлерiн бұзған;

279
«ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы»
2) өзiнiң мiндеттерiн тиiсiнше атқармаған;
3)  ұзақ  мерзiм  бойы  (қатарынан  үш  айдан  немесе 
күнтiзбелiк  жыл  iшiнде  алты  айдан  аса)  еңбекке  жарамсыз 
болған жағдайларда, атқаратын лауазымынан босатылды.
Осы  негiздер  бойынша  әкiм  атқаратын  қызметiнен  об-
лыс  әкiмiнiң  шешiмiмен  аудан,  облыстық  маңызы  бар  қала 
прокурорының  алдын  ала  қорытындысы  және  кейiннен 
алынған  тиiстi  аудандық  (қалалық)  мәслихат  депутаттары 
жалпы санының кемiнде үштен екiсiнiң келiсiмi бар болғанда 
босатылды
1
.
Алайда  «Аудандардың,  облыстық  мәні  бар  қалалардың, 
қалалардағы  аудандардың  әкімдерін  тағайындау  тәртібі  ту-
ралы»  Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2007  жылғы 
4 маусымдағы N 339 Жарлығы
2 
 қабылданғаннан кейін 2006 
жылғы 6 маусымдағы Жарлықтың күші жойылды. Дегенмен 
мәслихаттармен  сайланған  әкімдер  өз  өкілеттіктерін  мер-
зімдері аяқталғанға дейін сақтап қалғанмен, оларды босату 
тәртібі тағайындалатын әкімдердікімен бірдей.
87.5. Әкімге сенімсіздік білдіру және оны босату туралы 
мәселені  Президенттің  не  жоғары  тұрған  әкімнің  алдына 
қою мәслихаттың маңызды бақылау өкілеттігі болып табы-
лады. Осы норма қайта қарауға ұшырады. Бұрын осы мәселе 
мәслихат  сессиясында  депутаттарының  жалпы  санының 
үштен екі көпшілік білікті дауысымен шешілетін. Бұл ретте 
бастамашылардың санының еш маңызы болмайтын. Бұл тіп-
ті бір депутат болуы мүмкін. Қазіргі уақытта осы мәселені 
шешу тек мәслихат депутаттарының жалпы дауысының бес-
тен  бірінің  бастамашылығымен  мүмкін  болады,  бұл  халық 
пен  орталық  билік  өкілдерінің  өкілдері  арасындағы  елеулі 
1
 ҚР ПҮАЖ-ы. – 2006. - № 22. – 212-құжат
2
 «Егемен Қазақстан» 2007 ж. 6 маусым № 157 (24732)

280
Қазақстан Республикасының Заңына түсініктеме
келіспеушіліктерді  көрсетеді.  Сонымен  қатар,  осы  норма 
сессияға жекелеген депутаттар мен әкімдер арасындағы жеке 
таластарды енгізудің алдын алады.
Екінші  жағынан,  сенімсіздік  білдіру  үшін  енді 
депутаттардың  жай  көпшілік  дауысы  жеткілікті,  бұл  жер-
гілікті  атқарушы  органдарға  байланысты  мәслихаттардың 
бақылауын күшейтеді.
Сонымен  бірге  сенімсіздік  білдіру  Президенттің  немесе 
әкімнің тиісті атқарушы органның басшысын лауазымынан 
босату міндетін туындатпайды. Бұл олардың өз еркі. Аталған 
мәслихаттың  өкілеттігі  –  жергілікті  деңгейдегі  билік  ор-
гандары  арасындағы  «тежемелiк  және
  тепе-теңдiк  жүйесi» 
құралдарының бірі болады.
Облыстар,  республикалық  маңызы  бар  қалалар  және  ас-
тана  әкімдерінің  жаңа  сайланған  Президенттің  қызметіне 
кірісуі  кезінде  өкілеттіктерін  тоқтатуы  олардың  Мемле-
кет  басшысының  өңірлердегі  өкілі  ретіндегі  мәртебесіне 
және  олардың  тағайындалу  тәртібіне  негізделеді.  Бұрын 
«Мемлекеттiк  қызмет  туралы»  Қазақстан  Республикасы 
Президентiнiң 1995 жылғы 26 желтоқсандағы заң күші бар 
жарлығында  облыстардың,  республикалық  маңызы  бар 
қалалар  мен  Республика  астанасының  әкiмдерi  орнынан 
түскенде, олардың орынбасарлары, аудандар мен облыстық 
бағыныстағы қалалардың әкiмдерi орнынан түсетiн болады 
деп бекітілген
1
. Қазіргі қолданыстағы «Мемлекеттiк қызмет 
туралы» Қазақстан Республикасының Заңында мұндай ереже 
жоқ. Тек саяси мемлекеттік қызметшілер үшін ғана қызметін 
тоқтату әдістері – орнынан түсу және жұмыстан шығу бекітіл-
ген
2
.  Осы  санаттағы  мемлекеттік  қызметшілердің  қызметін 
тоқтату  негіздері  Қазақстан  Республикасы  Президентінің 
1
 ҚР Жоғарғы Кеңес жаршысы. 1995. - № 24
2
 ПҮАЖ-ы, 2000. -№ 15