Механикалық бөлудің төмендегідей әдістері бар:
гравитация жазықтығында тұндыру немесе бөлу (ағынды фракцияны бөлу);
центрифугалау мен ажырату немесе бөлу және ортадан тепкіш күш немесе үдеу жазықтығында тазалау;
кеуекті қабырғалармен өткізу арқылы сүзу және елеу;
денені біржақты қысу арқылы престеу және одан сұйық фракцияны бөліп алу;
Механикалық бөлуге жататын өнімдер:
гетерогенді жүйелі біртекті емес сұйықтар (яғни, эмульсиялар мен суспензиялар, мысалы, қан, майлы эмульсия);
немесе коллоидты-дисперсті жүйелер (яғни, пластиналы немесе сусымалы денелер, мысалы, ет және бұлшықет тіндері, ет шыжығы).
Гравитация және ортадан тепкіш күш әсеріндегі жазықтықта бөліну мен тұну жүйені құрайтын фазалар тығыздықтарының (1 - 2) айырмасы болған жағдайда жүреді. Бұл айырма процестің қозғаушы күші болып табылады. Бөліну кезіндегі негізгі мәселе бөліну жылдамдығы, нақтырақ айтсақ тұну немесе қалқып шығу жылдамдығы болып табылады. Гравитация жазықтығында қатты немесе жеңіл фазалардағы бөлшектерді тұндыру жылдамдығы Стокс формуласымен анықталады: с = d2·(1 - 2)·g/18·, м/с (1)
Егер бөліну ортадан тепкіш жазықтығында жүрсе, онда Стокс теңдеуіндегі еркін түсу үдеуін (g) ортадан тепкіш жазықтық үдеуіне (а = 2·R) алмастыру қажет.
Дегенмен, Стокс формуласы шар тәрізді пішінді бөлшектерге ғана жарамды болып табылады. Тағамдық суспензиялар мен эмульсиялардағы бөлшектердің пішіні әртүрлі болып келеді.
Тұну жылдамдығын анықтауға арналған формула келесі түрге келеді:
= ·с·с , м/с
мұнда - бөлшектердің пішінін ескеретін коэффициент;
с - ығысу коэффициенті;
с - Стокс жылдамдығы, м/с.
Дәріс 20. Гравитациялық күш жазықтығында сұйық біртекті емес жүйелерді бөлуге арналған аппараттар
Оларға ең алдымен тұндырғыштар, май ұстағыштар, ажыратқыштар, сүзгіштер мен құм ұстағыштар жатады. Бұл жабдықтардың барлығы конструкциясы бойынша қарапайым болып табылады.
Майға арналған тұндырғыштардың конструктивті құрылымы төмендегідей:
тұндырғыш - екі қабырғалы тік цилиндрлі сыйымдылық;
тұндырғыш биіктігінің (H) оның диаметріне (D) қатынасы 1-1,2 жақын, яғни биіктігі диаметріне тең немесе диаметрінен кішкене үлкен;
сыйымдылық бу немесе ыстық сумен қыздырылатын конусты түппен және жылулық жейдесімен жабдықталған;
тұндырғыштардың сыйымдылығы 0,85; 1,5 және 2,3 м3;
тұндырғыштар жейдеге су, бу беруге, жейдеден су ағызуға, термометр орнатуға арналған түтікшелермен жабдықталған.
Сорпаға арналған тұндырғыштар:
сорпаны қабылдауға;
оны тұндырып, одан май бөлуге;
ығыстыру әдісімен сорпаны жеке, май жеке ажыратуға арналған.
Конструкциясы бойынша тұндырғыштар төмендегідей жіктеледі:
а) цилиндрлі май бөлгіші бар тұндырғыштар;
б) конусты май бөлгіші бар тұндырғыштар.
Алғашқысының конструкциясы:
жазық түпті және қақпағы бар цилиндрлі тік сыйымдылық;
сыйымдылықтың биіктігі оның диаметрінен біршама үлкен, яғни биіктігінің диаметріне қатынасы шамамен (Н/D =1,2-1,4) құрайды;
сыйымдылықтың жорғарғы қақпағына цилиндрлі май ажыратқыш қатаң бекітілген;
ажыратқыш жоғарыға түбімен қаратылған стакан түрінде орындалған, оның ашық қимасы тұндырғыштың түбіне жетпейді;
жоғарыдан өткізгіш тік құбыр арқылы ажыратқыштың ішіне майлы сорпа үздіксіз түседі;
өткізгіш құбыр ажыратқыштың ішіне енеді, бірақ оның ұшы да сыйымдылықтың түбіне, тіптен ажыратқыштың шетіне дейін де жетпейді;
нәтижесінде тығыздығы төмен май жоғары көтеріледі де ажыратқышқа жинала отырып сорпадан бөлінеді;
бөлінген май ажыратқыштың қақпағына бекітілген шығаруға арналған құбыр арқылы мерзімді түрде шығарылады;
бұл үшін өткізгіш құбыр жабылады да, ажыратқыш пен сыйымдылық арасындағы сақиналы кеңістікке вентиль арқылы бу беріледі;
бу сорпаны сақиналы кеңістік арқылы ығыстырады, ал май өткізгіш құбыр көмегімен ажыратқыштан ығысады;
шығаруға арналған құбырда майдың ығысу процесін бақылауға арналған шыны орналасқан (майдың түсі мен сорпаның күйі);
майсызданған сорпа да тұндырғыштан ығысады;
бұл үшін майға арналған өткізу және шығару құбырларының вентилі жабылады да, тұндырғыштың төменгі бөлігіндегі вентиль ашылады;
буды сақиналы кеңістікке бергенде майсызданған сорпа төменгі вентиль арқылы буландырғышқа немесе кептіргішке ығысады.
Конусты ажыратқышты тұндырғыш май мен сорпаны толық ажыратады. Бұл цилиндрлі ажыратқыштың орнына конусты ажыратқыштың қолданылуымен түсіндіріледі.
Конустың негізі сыйымдылықтың ішкі қабырғасына жақын орналасады да, оның көлденең қимасы ауданының үлкен бөлігін қамтиды. Бұл аудан майдың қалқып шығу беті болып табылады.
Бұл типті аппараттардың келесі түрі ағынды және шайынды сулардағы бөлінген майды ұстауға арналған май ұстағыштар.
Дәріс 21. Радиалды үдеу әсеріндегі жазықтықта сұйық біртекті емес жүйелерді бөлуге арналған жабдықтар
Бұл жабдықтар конструкциясы мен эксплуатациясы жағынан күрделі болып табылады. Себебі, бұл жабдық жоғары жылдамдықта (5000-16000 айн/мин) жұмыс істейді.
Мұндай жабдықтарға центрифугалар мен тарелкалы ажыратқыштар жатады.
Бөліну қарқындылығы бөліну факторымен анықталады немесе Фрудтың ортадан тепкіш критериі дұрыс болып табылады:
Fr = 2·Rg
Бұл радиалды үдеудің (ортадан тепкіш жазықтығындағы үдеу) ауырлық күшінің үдеуінен қанша есе жоғарылағанын көрсетеді.
Сәйкесінше, Стокс жылдамдығының үдеуге пропорционалдығынан келесі тұжырымды жасауға болады: бөліну факторы центрифугалау немесе ажыратудағы бөліну жылдамдығының гравитациялық жазықтықтағы бөліну жылдамдығынан қанша есе екендігін көрсетеді.
Центрифугалар біртекті емес жүйелерден қатты тұнбаны көп мөлшерде, ал ажыратқыштар керісінше аз мөлшерде бөлуге арналған.
Центрифугалар келесі түрде жіктеледі:
- жұмысшы циклдің құрылымы бойынша
а) мерзімді әрекетті; б) үздіксіз әрекетті; в) жартылай үздіксіз әрекетті;
- жұмысшы органның типі бойынша
а) тұндырғыш; б) сүзгіш;
- жұмысшы органның конструкциясы бойынша
а) барабанды; б) стаканды;
- жұмысшы органның орналасуы бойынша
а) тік барабанды; б) көлденең барабанды;
- тік барабанға жетектің орналасуы бойынша
а) төменде орналасқан жетекті; б) жоғарыда орналасқан жетекті.
Центрифугалар қолданылады:
шыжықтан майды алдын ала бөлу;
ішекті кептіру мен тұздау алдында ішек шикізатын алдын ала майсыздандыру;
пепсин, инсулин және белсендірілген заттар өндірісіндегі экстрактарды бөлу;
коагулирленген қанды ылғалсыздандыру және т.б.
Центрифугалардың конструкциялары әртүрлі болып келеді. Дегенмен, бәріне ортақ сипаттары да бар.
Барлық центрифугаларда тұрық, жұмысшы орган - барабан, жетек, шикізат беруге, центрифугалау өнімдерін қабылдауға арналған құрылғы және басқа да бірқатар тораптар мен бөлшектер бар.
Тұндырғыш және сүзгіш центрифугалардың арасындағы айырмашылық қондырғыдағы барабан немесе роторда болып табылады.
Тұндырғыш центрифугаларда тұтас, ал сүзгіш центрифугаларда торлы немесе бұдырлы барабан болады.
Кейбір центрифугаларда қатты тұнбаны шығаруға әртүрлі құрылғылар қолданылады. Мысалы, НОГШ-325 центрифугасында тұнбаны шығару үшін шнек қолданылады.
Центрифуга тағамдық майлы шикізатты қайта өңдеу желілерінде қолданылады.
Ол майлы массаны шыжық пен сулы-майлы эмульсияға ажыратуға арналған.
Ажыратқыштарда қатты фазасының мөлшері аса төмен болатын майда суспензиялар мен эмульсиялар ажыратылады.
Ет өнеркәсібінде тарелкалы ажыратқыштар сулы-майлы эмульсияны май мен суға ажыратуға, сонымен қатар шыжықтың тұнбасын тұндыруға қолданылады.
Тағамдық қанды форменді элементтер мен плазмаға (сәйкесінше масса бойынша 60-63 және 37-40%) бөлу үшін қанға арналған ажыратқыштар қолданылады. Қанға арналған ажыратқыштар мерзімді әрекетті машиналарға жатады.
Ажырату кезінде қанды алдын ала дефибриндейді немесе тұрақтандырады.
Дефибриндеу мен тұрақтандыру қанның ұюын болдырмайды. Дефибринация кезінде қанның қоюланған кесектері арнайы араластырғыштар дефибринаторлармен ұсақталады.
Тұрақтандыру химиялық процесс болып табылады. Тұрақтандыру үшін пиросульфат натрий (100 мл қанға 0,25 г ақ кристалданған тұз қосылған) қолданылады. Тұрақтандыру дефибринацияға қарағанда неғұрлым қарқынды процесс
Дефибринацияда ажыратуда қан төмендегідей ажыратылады:
- форменді элементтер - ауыр фракция;
- қанның іркіті - жеңіл фракция.
Тұрақтандыруда ажыратуда қан төмендегідей ажыратылады:
- форменді элементтер;
- қан плазмасы - жеңіл фракция.
Сепараторлардың құрылымы центрифугалармен ұқсас. Яғни, ажыратқыш тұрық, жетек, жұмысшы орган - барабан және қабылдап-шығарушы құрылғыдан тұрады.
Сепараторлардың центрифугалардан айырмашылығы - барабандағы конусты тарелкелерінің боулында. Сепараторлардың барабандары негізінен консолды білікке тік орналасады.
Барабанның айналысын 5000-6000 мин-1 жоғарылату үшін жетекке мультипликатор деп аталатын бұрандалы беріліс орнатылады.
Сонымен қатар, жетекке арнайы фрикционды ортадан тепкіш жалғастырғыш орналасқан. Ол сепаратор барабанының баяу және ақырын айналуын (бірнеше минут) қамтамасыз етеді.
Май ажыратқыштар өздігінен босатылады. Неғұрлым кеңінен тараған ажыратқыш РТ-ОМ-4,6 болып табылады.
Дәріс 22. Ет өнімдерін престеуге арналған жабдықтар
Престеу дегеніміз престелетін өнімді біржақты немесе көлемдік сығу арқылы ет өнімдерін қысыммен өңдеу процесі.
Престеудің қолданылу аймағы:
1. Майлы ет шыжығынан мал майын сығу;
2. Суды: а) коагулирленген шыжықтан; б) каныгадан; в) жымықтан сығу;
3. Етті сүйектен ажырату және ішін ақтару кезіндегі аққыш фракцияны сығу;
4. Өнімді тығыздау, мысалы: құрғақ ішек, ұнтақ тәрізді массаны таблеткалау және кейбір ет өнімдеріне белгілі пішін беру, мысалы: а) бекон өндіру; б) сан ет пен ұсақталған етті пішіндеу.
Алғашқы үш жағдайда престеу процесі аққыш фракцияны бөлу арқылы біржақты сығу қағидасымен жүргізіледі.
Соңғы жағдайда процесс тұрақты массада көлемді қайта бөлу немесе кішірейтумен аяқталады.
Престеудің ең кеңінен тараған аумағы шыжықтан майды сығу болып табылады. Майды престеу арқылы бөлу экономикалық тиімді болған жағдайда ғана жүзеге асырылады.
Мысалы:
Ет шыжығының майлылығы 25% және одан жоғары болғанда центрифугалау тиімді.
Ет шыжығының майлылығы 6-25% болғанда престеу тиімді.
Ет шыжығының майлылығы 6%-ға дейін болғанда экстракциялау тиімді.
Престердің жіктелуі
Қозғалтқыштан престеуші құрылғыға энергия беру әдісі бойынша механикалық, гидравликалық, пневматикалық және аралас престер болып жіктеледі.
Жұмыс істеу принципі бойынша (жұмысшы циклдің құрылымы) мерзімді және үздіксіз әрекетті.
Қысым беретін бөліктің конструкциясы бойынша плунжерлі (поршенді), білікті (білікшелі), шнекті престер болып жіктеледі.
Үздіксіз әрекетті механикалық шнекті престер кеңінен қолданыс тапқан. Ол элеватор, мөлшерлегіш, магнитті ажыратқыш, қуырғыш және престен тұратын қондырғы.
Престеуші бөлігі зеерлі (жиынтықты) цилиндр, жұмысшы білік, шыға беріс тесікті реттеуге арналған құрылғы, майды жинауға арналған поддон және қозғалтқышты тұрықтан тұрады.
Престің цилиндрі жеке тік орналасқан пластиналардан жинақталған. Пластиналардың ішкі беті цилиндр түзетін бұрыштан түсірілген. Пластиналардың бүйір беттері оларды өзара байланыстырғанда бойлық саңылаулар түзетіндей етіп бұдырланған.
Саңылаудың ені - шыжықтың шыға берісінде 0,8 мм, ал кіре берісінде 0,25-0,35 мм тең.
Престердің технологиялық есебі
1. Престеудің бастапқы қысымын анықтау (Ро).
Престеуге түсетін ет шыжығы үйілмелі массасы 400-450 кг/м3 болатын сусымалы кесектерден тұратын сусымалы өнім болып табылады.
Май шыжықтан бастапқы қысым деп аталатын белгілі қысымда (Ро) бөліне бастайды.
Профессор Герсеванов ұсынған осы қысымды анықтау әдісі бар. Дегенмен, бұл әдістің бір ыңғайсыздығы осы қысымды (Ро) теориялық есептеу үшін алдын ала оның мәнін беру қажет.
Сондықтан бастапқы қысымды (Ро) профессор А.И. Пелеевтің процесті тәжірибелік зерттеу нәтижесінде алған эмпирикалық байланысы бойынша анықтау жеңіл:
Р0 = А·В / Wm·tb,
мұнда W - ет шыжығының абсолютті ылғалдылығы (әдетте 5-20 %);
t - майдың температурасы, 0С;
А, В, b, m - эмпирикалық коэффициенттер.
Барлық жағдайда В = 22200, m = 2-3,
ал (А мен b) майдың түріне байланысты өзінің мәнін өзгертеді.
Яғни, А коэффициентінің мәні 14,8-ден 33,4-ге дейін, ал b - 1,63-ден 1,8 аралығында өзгереді.
Сиыр - А = 33,4; b = 1,8; Қой - А = 23,6; b = 1,7;
Шошқа - А = 21,5; b = 1,71; Сүйек - А = 14,8; b = 1,63.
Осы (Ро = А·В / Wm·tb) өрнек бойынша ет шыжығынан май бөліну процесі басталатын бастапқы минималды қысымды анықтауға болады.
2. Шыжықтың тепе-теңдік майлылығын анықтау (gтең).
Шыжықтан майды престеу кезінде шыжықтың температурасы маңызды болып табылады. Температуре 80 0С шамасында болғанда май толық бөлінеді.
Сонымен қатар, әдетте ет шыжығын престеу кезінде оған су қосады. Бұл судың жақсы адсорбциялық қасиеттеріне байланысты.
Егер престелетін шыжық майлылығының престеу қысымына қатысты байланысын g = f (Р) тұрғызатын болсақ, онда оның экспоненциалды сипатқа ие болатынын көруге болады.
Шыжық ешқашан толығымен сығылмайды. Майдың қандай да бір көлемі шыжықтың бойында қалады. Престеу процесінің аяқталуы тепе-теңдік ылғалдылық (uр) (коагулирленген қан және каныга престеуде) немесе тепе-теңдік майлылықпен (gр) (майлы ет шыжығын престеу кезінде) шектеледі.
Тепе-теңдік майлылық (gр) - белгілі престеу қысымы мен шыжықтың температурасында ұзақ престелген сығылған шыжықта қалған майдың ең төменгі мөлшері.
Массаның бөліну қарқындылығын анықтау (m)
Престеу стационарлы емес массаалмасу процесіне жатады. Сондықтан престеу ұзақтығы () массаның бөліну қарқындылығымен (m) анықталады.
Массаның бөліну қарқындылығы (m) - бұл ылғал немесе май немесе масса өткізгіштік (а) коэффициентіне тәуелді параметр (қалдық заттың қалыңдығы 20-60 мм болғанда а = 1,2·10-2 - 4,0·10-3 м2/сағ).
Пропорционалдық коэффициенті (k) престелетін қабаттың пішіні мен қалыңдығына (h) байланысты.
Бір жақты қалдық зат шығаратын жұқа қабатты престеуде:
k = h2/ 2
мұнда h - престелетін қабаттың қалыңдығы, м;
= 3,14.
Престеу ұзақтығын анықтау ().
Престеу ұзақтығын келесі формуламен анықтауға болады:
= ln (∆gүлк /∆gкіші)/ m , сағ
немесе
= h2·ln (∆gүлк /∆gкіші)/ 2· а
мұнда ∆gүлк = (gбас - gтең) - шыжықтың бастапқы және тепе-теңдік майлылықтарының айырмасы, яғни үлкен айырма;
∆gкіші = (gбас - gсоңғы) - шыжықтың бастапқы және соңғы майлылықтарының айырмасы, яғни кіші айырма;
m - масса бөліну қарқындылығы.
Дәріс 23. Атмосфералық қысымда ет өнімдерін жылулық өңдеуге арналған аппараттар
Ет өнеркәсібіндегі жылулық операциялар негізгі және қосымша болып жіктеледі.
Негізгі операцияларға жататындар:
а) бланшировка - бұл су немесе сулы бу ортасында төмендегі мақсаттар үшін жүргізілетін жылулық процесс:
өнімнің табиғи түсін сақтау;
өнімнің көлемін кішірейту және оған консерві банкілерінің толық және тығыз толуын қамтамасыз ететін серпімділік беру;
өнім тіндеріндегі ауаны жою;
микроорганизмдерді ақырындап жою;
б) пастерлеу;
в) пісіру;
г) қуыру;
д) күйдіру;
е) стерилдеу.
Қосымша операцияларға жидіту мен жартылай жидіту жатады. Бұл операциялардың мақсаты негізгі операциялар қауырсын, жүн немесе қылтанды түсіруді жеңілдету болып табылады.
Негізгі операцияларда қыздыру (оның тереңдігі) терең, ал қосымша операцияларда беттік болуы мүмкін.
Жылу өнімге тура түйісу (шошқа ұшасын, басын, құстарды жидіту, шұжықтарды пісіруде, етті бланшировкалауда) немесе жанама түйісу, яғни бөлгіш қабырға (консерві банкілерін стерилдеу) арқылы беріледі.
Дәріс 24. Ет өнеркәсібіндегі жылулық операциялардың жүргізілу әдістері
1. Өнімді суға салу (жидіту - t = 62- 64 0С; және пісіруде - t = 100 0С).
Артықшылығы: а) және К - жылу беру және алу коэффициенттерінің жоғары болуы; б) жылдам және біртекті қыздырылу.
Кемшіліктері: а) беттің булануынан жылудың көп шығыны; б) өнімнің суға салынуы есебінен экстрактивті заттар мен майлардың шығыны; в) қоршаған ортаға будың бөлінуі; г) шұжық өнімдерінің бұзылуы; д) қол еңбегінің көп шығыны мен механизацияның төмен деңгейі.
2. Өнімді балқытылған, қайнаған майға салу (мысалы, пісіру мен қуыру t = 140 0С).
Артықшылығы: жылудың қоршаған ортаға аз шығыны.
Кемшіліктері: алдыңғы процеспен бірдей жағдайда К сумен пісіруге қарағанда 2-3 есе аз.
3. Ыстық бумен өңдеу (жидіту мен пісіру).
Артықшылығы: а) аппараттың конструкциясы жеңілдейді; б) процеске меншікті жылу шығындары қысқарады; в) процесті механизациялауға мүмкіндік туындайды.
Кемшіліктері: а) суға батырылуы жойылмайды; б) экстрактивті заттар мен майдың шығыны; в) өңдеудің біркелкі болмауы; в) жылу шығынын жою үшін аппаратура герметикалық болуы тиіс.
4. Булы-ауалы қоспамен өңдеу. Артықшылықтары мен кемшіліктері алдыңғыдағыдай.
5. Жанармай жағу арқылы өнімдерді өңдеу (кемшіліктері бірдей).
6. Ыстық булы сумен немесе онысыз сумен шаю (кемшіліктері бірдей).
Жылулық операциялар жүргізуге арналған аппараттардың жіктелуі.
а) Атмосфералық қысымда жұмыс істейтін аппараттар.
б) Вакуумда жұмыс істейтін аппараттар.
в) Артық қысымда жұмыс істейтін аппараттар.
2. Атмосфералық қысымда жұмыс істейтін аппараттардың (суға ендіру әдісі бойынша ыстық сулы) топтары кеңінен тараған:
а) Жидіту мен жартылай жидітуге арналған чандар.
б) Бланширователдер.
в) Пісіру қазандықтары.
3. Сумен шаю әдісі бойынша жұмыс істейтін аппараттар (аппараттың жұмысшы камерасын суық немесе ыстық сумен).
а) Шұжықтарды суытуға арналған камералар мен аппараттар.
б) Шошқа ұшасын, басын, субөнімдерді және т.б. жидітуге арналған аппараттар.
4. Өнімді ыстық бумен өңдеуге арналған аппараттар.
а) Шұжықтарды пісіруге арналған аппараттар - бумен пісіру камералары.
в) Ыдыстарды (жәшік, ағаш және т.б.) стерилдеуге арналған аппараттар.
5. Өнімді булы-ауалы және түтінді-ауалы қоспалармен өңдеу әдісі бойынша жұмыс істейтін аппараттар.
а) Етті дефростациялауға (жібіту) арналған аппараттар (дефростерлер).
б) Шұжық өнімдерін пісіру, қақтау және кептіруге арналған аппараттар (камералар).
в) Ет наны, карбонат пен буженина пісіруге арналған аппараттар (пештер).
6. Түтінді газбен өңдеу әдісі бойынша жұмыс істейтін аппараттар.
Дәріс 25. Өнімді ыстық суға ендіру арқылы жұмыс істейтін аппараттардың конструкциясы
1. Шошқа ұшасын жидітуге арналған күбілер (чан) төмендегідей жіктеледі:
а) Ұша толығымен суға енетін күбілер;
б) Тек кеуде бөлігі енетін күбілер.
Конструкциясы бойынша кез келген күбі - аса биік емес, темір немесе ағаштан жасалған, 75-80 % ыстық сумен толтырылған көлденең орналасқан тікбұрышты сыйымдылық. Судың қыздырылуы мерзімді түрде ыстық бу беру арқылы жүргізіледі. Артылған ыстық су құю құбыры арқылы шығарылады.
Ұшалар күбінің ішінде қозғалады:
а) Ескектер көмегімен қолмен;
б) Арнайы зембілдер көмегімен;
в) Механикалық: тербелмелі қаңқа немесе скребті тасымалдағыш немесе судың циркуляциясы арқылы. (Дегенмен, соңғы нұсқа үлкен энергия шығынын талап етеді). Жидітуге арналған күбілердің кемшілігі ашық беттен судың булануына байланысты цехта тұманның түзілуі. Мұндай жағдайды болдырмау үшін судың бетін ыстық ауамен үрлеу қажет.
1. t = 62-64 0С, = 4 мин. 2. 68-70 0С, = 1 мин. 3. 72 0С, = 0,25 мин.
Конструкциясы бойынша осыған ұқсас аппараттар құстарды жартылай жидітуге пайдаланылады. Құстарды суға ендіру әдісі бойынша ерекшеленетін екі түрлі жидітуге арналған күбілер бар:
а) Құстардың суға енуі құс ұшасына берілетін су ағыны есебінен жүретін күбілер;
б) Ұшалар бағыттаушылар бойынша қозғалатын күбілер.
Осы өнімдерден басқа қылшықты, шырышты субөнімдер және шошқа бастары жидітіледі.
Жидітуге ең алдымен көлденең, бұдырлы, кішкене көлбеу бұрышпен (100) орналасқан аспалы барабандар қолданылады.
Жидітуді жүзеге асыру үшін барабанның төменгі бөлігіндегі тұғырыққа ыстық су толтырылған.
Шикізатты тиеу және жидітілген өнімде түсіру үшін барабан тиеу және түсіру науаларымен жабдықталған.
Шырышты және қылшықты субөнімдерді жидіту үшін барабандардан басқа, шнекті аппараттар да бар. Оларда шнек көлбеу орналасқан. Жұмыс істеу принципі алдыңғы аппараттағымен бірдей.
Шошқаның басын жидіту үшін шынжырлы тасымалдағышы бар механикаландырылған жидіту күбісі қолданылады. Шынжырға тік орналасқан штыры бар айналмалы аудандар орнатылады. Осы штырларға шошқаның бастары киіледі. Астында жидітілетін бастарды құлаудан сақтайтын науа бар.
Осы күбіге бастарды кешенді өңдеуге арналған агрегаттар құрамы кіреді.
2. Ет өнімдерін пісіруге арналған қазандықтар. Оларды төмендегі өнімдерді пісіруге қолданады:
а) ет;
б) шұжық өнімдері;
в) сан еті;
г) субөнімдер және т.б.
Осы аппараттардың (қазандық) негізгі екі түрі бар:
1. Стационарлы (ягні қозғалмалы) сыйымдылықты;
2. Төнкерілмелі сыйымдылықты (төнкерілмелі қазандықтар).
Сумен шаю әдісі бойынша жұмыс істейтін аппараттар
Оларды аспалы жолдан шошқа, құс ұшалары мен субөнімдерді түсіріп алмай жидітуге және пісірілген шұжықтарды суыту мақсатында қолданады. Дәріс 26. Өнімді ыстық бумен өңдеуге арналған аппараттар
1. Шұжық пісіруге арналған үш секциялы буда пісіру камерасы.
Камераның құрылымы:
- бір-біріне тығыз параллель орналасқан үш тікбұрышты секция, әрқайсының өлшемі (1265х6400) және 5 рамаға жүктелуге есептелген;
- секцияның ішіне, шұжықтар камерада аспалы рамалармен қозғалса аспалы жол (2,45 м) немесе шұжықтар рама-арбашалармен қозғалатын болса, онда рельстер орнатылады;
- секцияның қабырғалары кірпіш немесе жылудан оқшауланған шлакты мақталы металдан жасалады;
- секцияға бу тесіктері қабырғаға бағытталған бұдырлы құбырлар арқылы беріледі;
- секцияның жоғарғы бөлігінде шұжықты сумен суытуға және цехқа жайылуын болдырмау үшін бір мезгілде буды конденсациялауға арналған су шашыратқыш құрылғы орналасқан;
- секцияның еденінде суды (конденсат және суытылған су) канализацияға әкететін көлбеуленген (1,5 %) тұғырық орнатылған;
- секциялар резеңкелі астарлы және ілмекті жарма есіктермен жабдықталған;
- процестің жүруін бақылау үшін бу температурасы мен пісіру уақытын реттейтін құрылғылар (термореттегіш, сағат және т.б.) бар.
Өнімді булы-ауалы және түтінді-ауалы қоспалармен өңдеуге арналған аппараттар
Оларды келесідей мақсаттарға қолданады:
мұздатылған және суытылған булы етті дефростациялау (еріту);
шұжықты қуыру, қақтау және кептіру;
ет наны, карбонад және буженинаны пісуру;
суда жүзетін құстарды жылулық өңдеу және т.б.
Етті дефростациялау және суыту үшін ауаның циркуляциясы күшейтілген камералар қолданылады. Ауа белгілі температура мен ылғалдылықта болуы тиіс. Дефростация үшін ыстық ауа, ал суыту үшін суық ауа беріледі.
Қуыруға шұжықтардың кейбір сорттары, пирожкилер және т.б. түседі. Қуыру процесі біріншіден, қызаруын үдететін ет турамасын қыздыруға, екіншіден шұжықтың ішектік қабықшасын кептіру, тығыздау мақсатында жүргізіледі. Қуырудың температуралық режимі - t = 60-120 0С, қуыру уақыты - 30 мин-2,5 сағат.
Шұжықты жанғыш жанармай өнімдерімен (ағаш ұнтағы) қуырғанда ол ауамен араласып, нәтижесінде түтінді-ауалы қоспа алынады.
Шұжық өнімдерін қуыру, қақтау және кептіруге арналған қуыру камералары төмендегідей болады:
кірпіш және құрастырма-қалқалы металл қабырғалы;
өткізгіш және бітеу;
камералар астына түтін генераторы орнатылған;
бір және екі қабатты рамалы немесе ярусты;
үздіксіз және мерзімді әрекетті.
Мерзімді әрекетті рамалы қуыру камералары кеңінен тараған.
Дәріс 27. Жанғыш жанармай өнімдерімен ет өнімдерін отпен өңдеуге арналған жабдықтар
Ет өнімдерін отпен өңдеу процестері төмендегідей жіктеледі:
а) үйіту;
б) күйдіру;
в) пирожкилерді қуыру.
Үйіту келесілерді жою мақсатында қолданылады:
а) жүн, қылшық және мамық қалдықтары;
б) ет өнімдерінің бетін дезинфекциялау;
в) ет өнімдеріне арнайы дәм, иіс пен түс беру.
Үйіту жидіту мен қылшық, құстардың қауырсыны мен жүнін алғаннан кейін жүргізіледі.
ВНИИМП мәліметтері бойынша үйітудің үйлесімді температурасы 1000-1100 0С құрайды. Мұнда бет тез арада үйітіледі (15-20-дан 60 с дейін).
Үйітуге:
а) шошқаның ұшасы мен басы;
б) қойдың басы;
в) жүнді субөнімдер;
г) құстардың ұшалары түседі.
Ет өнімдерін үйіту кезінде жанғыш заттарды керосин, солярка, табиғи газ сияқты мұнай өнімдерін жағу арқылы алады. Пирожкилерді майға салып қуыру кезінде де ағаш, газ немесе электрлі қыздырғыш сияқты жанғыш заттар пайдаланылады.
Терісі сыдырылмай өңделетін шошқаны үйітуге арналған қондырғылар
Олар мерзімді және үздіксіз әрекетті болады. Конструкциясы қарапайым қондырғылардың біреуінің құрылымы төмендегідей.
Оның құрамына рамаға орнатылған, ішінен отқа төзімді кірпішпен қапталған екі тік жарты цилиндр кіреді.
жарты цилиндрлердің диаметрі ұшаның сыртқы пішініне сәйкес келеді;
ұшаның жанынан жанғыш жанармай өнімдері біркелкі еркін өтетін сақиналы кеңістік қалады;
қондырғы раманы жарты цилиндрлермен байланыстыратын және ажырататын гидравликалық, поршенді механизмдермен жабдықталған;
пеш шашыратқышы бу немесе қысылған ауа арқылы жүзеге асырылатын мұнайды жағуға арналған екі форсункамен жабдықталған;
жарты цилиндрлерді қозғағанда пештегі ұша көлбеу рельс бойымен сырғанайды, ал оның орнына келесісі келеді;
бұдан кейін пеш жабылады да, ішіндегі ұша үйітіледі.
Шошқа ұшасын үздіксіз ағында үйітуге арналған пеш:
іргетасқа орнатылған екі тік қабырғаның арасына, жоғарғы жағына құбырлы аспалы жол бекітілген;
қабырғалар шамотты кірпішпен қапталған және оқшауланған металл каркастан тұрады;
құбырлы рельстің үстіне шнек бекітілген;
шнек арқылы ұшалар пештің ішінде үздіксіз тасымалданады;
қызудан сақтау үшін шнектің тіректері пештің сыртына шығарылған;
пештің ішінде қабырғаның бойымен газды жанармайды беруге арналған форсункалы құбырлар (әр жағынан 5-еу) бекітілген;
құбырлар арасындағы қашықтық тігінен 450 мм құрайды;
рельс пен шнекті суыту үшін оған суық су беріледі.
Газдың жануына қажетті ауа пештің төменгі жағында іргетаста орналасқан тесік арқылы жеке құбырлармен беріледі.
Достарыңызбен бөлісу: |