Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «мектепке дейінгі балалық шақ» республикалық орталығы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың

(5 жастан 6 жасқа дейін)

Алты жаста баланың денесі және психикалық дамуында бірқатар маңызды өзгерістер орын алады. Баланың дене салмағы айына шамамен 200 г-ға, бойының ұзындығы 0,5 см артады. 6 жасқа қарай балалардың бойы орташа 116 см, дене салмағы 21,5 кг жетеді, кеуде қуысының шеңбері 57-58 см тең болады.

Балалардың мінез-құлықтарын реттеуде ми қабығының рөлі артады.

6 жасқа қарай балалардың қимыл-қозғалысы біршама жігерлі және нақты болып, жеңілдік пен әсемдікке ие болады. Балалар екпінмен биіктікке және ұзындыққа сенімді секіреді, лақтыру кезінде заттарды жігерлі түрде сермейді және лақтырады.

Бұл жаста қол саусақтарының қимылдарының дамығандығы соншалықты, бала өздігімен қағаздан түрлі пішіндерді – тік төртбұрыштарды, сопақшаларды, дөңгелектерді қайшымен қияды; сазбалшықтан ыдыс-аяқ, адам мен жануарлардың мүсіндерін жасап, бояу қарындаштармен және майлы бояумен еркін сурет сала алады.

Мектепке дейінгі ересек жас баланың психикалық дамуындағы біршама өзгерістермен сипатталады.

Бұл кезеңнің жаңадан пайда болған маңыздысы – албырт және өзіндік ерікті мінез-құлық. Бала өзінің мінез-құлқын үлгімен салыстыра отырып игеріп және басқара алады. Еріктілік бала психикасының дамуындағы орталық желі болады.

Тұрақты түрткілер иерархиясы құрылады. Бала өзінің нені қалайтынын біледі және өз мақсатына қол жеткізеді; оның мінез-құлқы қоршаған ортамен емес, өзіндік шешімімен анықталады, бұл өзгерістер өз көрінісін тауып психикалық дамудың барлық саласында – коммуникативті, танымдық, жігерлілік, мотивациялық салаларда айқындалады.

Ішкі психологиялық өмірі мен ішкі өзін-өзі реттеуінің қалыптасуы – танымдық салада бірқатар жаңа құрылымдардың пайда болуымен байланысты.

5-6 жаста сөздік-логикалық ойлау қабілетінің күрт дамуы байқалады. Сол арқылы балада көзге көрінбейтін заттар мен құбылыстар арасындағы байланысты түсіну қабілеті қалыптасады.

Балалардың іс-әрекеттерінің күрделенуіне және олардың қимыл-қозғалыстарына байланысты назар жалпы ақыл-ой дамуында жоғары шоғырланушылық пен тұрақтылыққа ие болады, ойынның ұзақтығы

2 сағатқа дейін артады.

Ерікті есте сақтауы дамиды, балаларға тек механикалық қана емес, байыптап есте сақтау тән болады.

5-6 жаста сөздік-логикалық ойлау жеткілікті түрде дамымаған, негізгі мәнге көрнекі-бейнелік және эмоциялық есте сақтау ие болады.

Байланыстырып сөйлеу, диалогтік және монологтік сөйлеудің кейбір түрлері дамиды. Балалардың сөйлеуінде кеңейтілген сөздіктер, сондай-ақ осы жаста құрылатын сезім-түйсіктердің сипаттары да көрініс табады. Балалар жалпылама зат есімдерді, синонимдерді, антонимдерді, сын есімдерді және т.с. белсенді қолдана бастайды.

Аталған жас өзіндік сана-сезімнің қарқынды өсуімен сипатталады, мұнда өзінің «Мен»-ін оқшау, жақындарына да, достарына да қарама-қарсы қояды. Тұрмыстық жағдайлардың, қоғамдық өмірдегі оқиғалардың, ересектердің еңбектеріндегі элементтердің көріністері көрініс табатын ойын әрекеті жетекші болып қалады.

Мектепте оқуға психологиялық: әлеуметтік-психологиялық, тұлғалық, зияткерлік, эмоциялық-еріктік дайындық қалыптасады.

Балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру

Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру ойын және оқу-танымдық әрекет кезінде дербестігін тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Режимдік сәттер барысында ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің түрлері кезінде құрбыларымен және ересектермен қарым-қатынас жасаудың мәдени мінез-құлық дағдылары қалыптасады, денсаулықты нығайту бойынша іс-шаралар кешені жүргізіледі.

Балалар ережелерімен қимылды ойындарды қолдана отырып, негізгі қимылдардың әртүрлі түрлерін жаттықтыра отырып, оларды саналы игеруге және дәл орындауға қол жеткізеді.

Әртүрлі әрекет түрлерін орындау кезінде қолдардың ұсақ маторикасын дамытуға мүмкіндік береді.

Балалардың тұрмысын ұйымдастыру кезінде балалардың өскелең дербестігін, өзінің және құрбыларының мінез-құлықтарын бақылай білу бейімділігі, яғни ересектер тарапынан қамқорлықтың азаю мүмкіндігін ескеру қажет. Киінуге, шешінуге, ас ішуге, жуынуға жұмсалатын уақыттың қысқаруы есебінен ойынға, балалардың еңбегіне, олардың қозғалыстарын дамытуға, өзіндік көркем шығармашылықтарына уақыт бөлу қажет.

Аталған топта ұйымдастырылған оқу қызметі түрлеріне арналып бөлінген уақыт көлемі артады, бағдарламалық материал күрделіленеді. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті күннің алғашқы жартысында өткізіледі. Жұмыстың әдіс-тәсілдері баланың эмоциялық көңіл-күйі мен қимылына жағымды ықпал етуі тиіс.

Педагог әртүрлі ойын түрлерін қолданып, балалардың шығармашылықтарын, дербестіктерін, ерік қасиеттерін дамыту үшін жағдай жасауы керек.

Бала әрекетінің жүйелі даму үлгісін көрсететін, бағдарлау мен әрекеттерге арналған кеңістікті ашу, онда балалардың өздері әрекет ету мүмкіндігімен және вариативтілігімен ерекшеленетін дамытушы орта құру өте маңызды рөл атқарады. Ересек топтағы заттық-дамытушы орта балалардың бір-бірімен, ересектермен қарым-қатынасын дамытуын қамтамасыз етуге бейімделіп жасалуы керек. Ол балалардың дене дамуына, әлеуметтік, эстетикалық және танымдық дамуына ықпал етуі керек және ыңғайлы болуы керек.

Топта еңбек әрекетінің әртүрлі түрлерін жүргізуге қолайлы жағдай жасалуы керек. Өзіне-өзі қызмет ету еңбек әрекеті біртіндеп балалардың қажеттілігіне айналуы тиіс. Тұрмыстық-шаруашылық еңбек пен табиғат аясындағы еңбек түрлерін жеке және ұжымдық тапсырмалар мен кезекшілік түрінде ұйымдастырылады.

Тәрбиеші келесідей ережелерді ұстанады: алғашқы қиындықтардың өзінде-ақ балаға көмек көрсетуге асығудың қажеті жоқ, оның орнына өз бетімен шешім қабылдауға итермелеу пайдалы, егер көмексіз болмайтын жағдайда бұл көмек алдымен мардымсыз болуы керек, бірақ бәрінен бұрын кеңес, жетекші сұрақтар беру, балада бар іс-тәжірибені белсендіру керек.

Жыл соңында балаларда болашақ мектеп оқушысы ретінде пайдалы әрекеттер түрлері: экспериментті-зерттеу әрекеттеріне, үстел ойындарын ойнауға, түрлі суреттерді қарап, суретті ойындардағы тапсырмаларды орындауға, кітапшаларды қолдан жасауға, құрастыру мен мүсіндеуге деген қызығушылық тәрбиеленуі қажет.

Ересек жастағы балаларды ойдағыдай дамыту мен тәрбиелеудің қажетті шарты педагог пен ата-аналардың ынтымақтастығы болып табылады. Тәрбие мен оқыту мәселелерін бірігіп шешу мақсатында отбасылармен сенімді қарым-қатынас орнату маңызды.

5 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды тәрбиелеу және оқыту олардың денесін, ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық дамуын, денсаулығын нығайтуға және білімін, білігін мен дағдыларын жетілдіруге бағытталған.

Ересек топта Үлгілік оқу жоспарына сәйкес апталық оқу жүктемесі 17 сағатты құрайды, ұзақтығы 25-30 минут. Осы жастағы балаларды тәрбиелеу және оқыту мазмұнын игерту білім беру салаларын кіріктіру жолымен және заттық-дамытушылық ортаны қамтамасыз ету арқылы жүзеге асырылады.

Мазмұнды жабдықталған заттық-кеңістіктік-дамытушы орта әр баланы жан-жақты дамытуды ұйымдастырудың негізі болып табылады және әр бала өзінің ұнайтын ісімен айналысатындай етіп ұйымдастырылуы тиіс. Құрал-жабдықтарды бөлімдер бойынша орналастыру балаларға шағын топтармен ортақ мүдделеріне қарай (құрастыру, сурет, театрландырылған ойын әрекеті, эксперимент) бірігуге мүмкіндік береді. Бөлімдер танымдық әрекетті белсендіретін материалдармен жабдықталуы тиіс: дамытушы ойындар, техникалық құрылғылар мен ойыншықтар,үлгілер, тәжірибелік-зерттеу жұмысына қажетті заттар– магниттер, ұлғайтқыш әйнектер, серіппелер, таразылар, қолдан ойыншықтар жасауға арналған табиғи материалдар. Балаларды сауаттылықты меңгеруге ынталандыратын, әлеуметтік мүдделері мен танымдық белсенділігін дамытуға ықпал ететін материалдар кеңінен қолданылады.

Балабақшада мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың өмірін ұйымдастыру олардың маңызды әлеуметтік қажеттіліктерін ескере отырып құрылады, балалардың гигиена саласындағы түсініктері мен біліктері бекітіледі және тереңдетіледі.Тәрбиешінің міндеті – мәдени-гигиеналық дағдылардың қалыптасуына ықпал ету, балаларды мәдени-гиеналық ережелерді қызығушылықпен орындауға ынталандыру. Құнды гигиеналық дағдыларды нығайтуда мақал-мәтелдер, тақпақтар қолданады. Балаларды гигиеналық мәдениетке тәрбиелеу бойынша жұмысты тәрбиеші отбасымен тығыз байланыста жүзеге асырады.

Бағдарламада жүру, жүгіру, секіру, лақтыру,еңбектеу, өрмелеу, тепе-теңдікті сақтау, сапқа тұрудың түрлерінде қимылдарды үйрету қарастырылған.

Педагог әр негізгі қимыл түрін 2-3 ұйымдастырылған оқу қызметінде балаларға меңгерту үшін күрделі элементтерді орындау барысында үйретудің тәсілдерін және ұйымдастыру формасын ауыстырып отырады.

Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың тілінің дамуына енжар лексика есебінен кеңейтілетін бай сөздік қор тән болып келеді. Балалардың көпшілігінде тілдің грамматикалық құрылымы қалыптасқан және олар біртіндеп мәтіннің грамматикасын меңгере бастайды (сөйлемдерді байланыстыратын құралдарды қолданады; мәтін құрастыруда кіріспе және қорытынды сөйлемді құрастыра алады).

Педагог белсенді сөйлеуді, қарым-қатынасты, тілді меңгеру үлгілерін игертуге жағдай жасайды. Баланы мектепке дайындаудың қажеттігін ескере отырып, фонематикалық естуін және дыбысты дұрыс айтуын, қолдың ұсақ моторикасын дамытуға ерекше көңіл бөлінеді.

Аталған жастың ерекшелігі-шығармашылық әрекетті дербес талқылауға, бағалауға деген ұмтылыс, еліктеушілік.

Балалар адамгершілік, табиғат, жануарлар, құрдастары туралы тақырыптарға арналған түрлі жанрдағы шығармаларды мұқият тыңдайды және талқылайды. Шытырман оқиғалы және ғылыми-танымдық әдебиетке қызығушылық танытады. Оқиғаларды ойдан құрастыра алады, ауыспалы мағынадағы сөздерді түсінеді және қолданады.

«Коммуникация» білім беру саласына «Драма» ОҰҚ енгізілген.

«Драма» ОҰҚ мазмұнын дайындау кезінде келесідей әдістемелік тәсілдерге назар аудару керек, мысалы:

• 
  балаларға өздігінен екі ойыншығы бар мәтінді ойлап тауып оны ойнауды ұсыну керек;
  
• 
  балаларға таныс ертегіні оқып беріп оларға сол кейіпкерлермен жаңасын ойлап табуды ұсынады;
  

«Кеме»: балалардың артикуляциялық аппаратын дамыту, арқаны және тілдің түбін көтеру жаттығулары, оның бұлшық еттерін нығайту.

«Алақанымызды жылытамыз»: балаларда артикуляциялық тыныс алуды дамыту, жылы ауа ағынын қалыптастыруға үйрету, «х» дыбысын айту, тілдің артқы жағын көтеру жаттығулары.

«Тісті тазартамыз»: балалардың артикуляциялық аппаратын, дамыту, төменгі және үстіңгі тістерді тілдің ұшымен ұстауға үйрету, оларды солға оңға қозғау, тілді басқару білігін қалыптастыру, қозғалыс нақтылығын көтеру.

«Сағаттар»: балаларда тілді басқару білігін қалыптастыру, тілдің ептілігін нығайту.

«Кішкене жылан»: балалардың сөйлеу аппаратын дамыту, тілдің ептілігін дамытуға үйрету.

«Кәмпит»: тілдің ұшына күш салып қозғалыс нақтылығын көтеру, жақтың бұлшық еттерін қозғау.

«Сылақшы»: балаларда тілді жоғары көтеру қабілетін қалыптастыру, оның ептілігін дамыту, оларды басқара алу білігі, сөздерді фонетикалық дұрыс айтуға ықпал ету.

«Шыныаяқ»: балалардың артикуляциялық аппаратын дамыту, бір уақытта тілдің ұшы мен бүйір жағын көтеруді қалыптастыру, осы жағдайда тілді ұстау білігін қалыптастыру, тілдің бұлшық еттерін нығайту.

«Досыңның атын өлеңге қос»: Берілген тақырыпқа суырып салып өлең айтуды орындауға үйрет, өз ойыңа сәйкес мәнерлеп айту әдістерін таңдау, ән айту шығармашылығын ынталандыру және дамыту.

6 жастағы балаларда өзінің мінез-құлқын басқару қабілеті пайда болады; ерікті есте сақтауы, зейіні дамиды. Балаларға тапсырманы орындауға талпыну, өзінің жұмысына жағымды баға алу тән болып келеді. Балалар оқу тапсырмаларын қызығушылықпен орындайды.

Ересек топта балалар алғашқы ондық сандарын жақсы меңгерулері тиіс.Сандардың мәнін меңгеру заттардың түрлі жиынтықтарын санау, олардың ретін анықтау барысында жүргізіледі. Балалармен жүргізілетін барлық жұмыстар олардың алған білімдерінің негізінде құрылады.

Осы жас кезеңінде табиғаттағы маусымдық өзгерістерді бақылаудың рөлі артады. Әр маусымның соңында балалардың табиғаттағы өзгерістер, маусымдық құбылыстардың тірі және өлі табиғаттағы өзгерістерден тәуелділігі, адамның табиғатпен ажырамас байланысы туралы түсініктері бекітілетін әңгімелесулер өткізілуі тиіс.

Өсімдіктер мен жануарлар, адамдардың табиғаттағы еңбегі туралы әңгімелесулер ұйымдастырылады. Сұрақтар алдын-ала ойластырылуы қажет. Олар қысқа түде болады, алуан түрлі көрнекі материалдар қолданылады: иллюстрациялар, суреттер, табиғат күнтізбесі, бейнефильмдер, табиғи материалдар, құстар дауысының жазбасы және т.с.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде балалардың өлі табиғаттағы өзгерістер өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігіне ықпал ететіні туралы түсініктерін нақтылайды. Балалардың назарын кейбір жануарлардың қысқа қалай дайындалатынына аудару: жәндіктер жасырынады; бақалар, кесірткелер және тасбақалар ұйықтайды; құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Тәрбиеші күн суытқанда жәндіктер азаятындықтан құстарға қорек болмай қалатынын, құстар қорек іздеп ұшып кететінін әңгімелеп береді.

Қыста тәрбиеші балармен бірге ауа райының сипаттық құбылыстарын белгілейді: суық, аяз, қар жауады. Түрлі ауа райында қарды қарастыру, қардың суға, судың мұзға айналуына тәжірибе жүргізу. Серуенге шыққанда өсімдіктерге қамқорлық танытуды естеріне салып отыру қажет (ағаштар мен бұталардың бұтақтарына аязды күні тиіспеу, олар тез сынады).

Көктемде қардың еруін,тамшылардың пайда болуын, көктемде қара жердің көрінуін бақылау барысында балаларды қарапайым себеп-салдарлық байланыстарды орнатуға (қар мен мұз қайда жылдам ериді, күннің көзінде ме немесе көлеңкеде ме?) үйрету. Тәрбиеші балалардың назарын ауладағы шөптер мен гүлдер күннің көзі түсетін жақта ерте шығатынына, жәндіктер (көбелектер, қоңыздар) ұйқыдан оянатынына аударады; көктемде құстар ұя салатынын, олар жұмыртқалап, балапан басатынын әңгімелеп береді.

Балалардың табиғат бұрышына назарын аудару мақсатында педагог оны балалармен бірге қарастырып отырады, жаңаны байқауға үйретеді, көргенін әңгімелеп айтып беруге ынталандырады.

Ересек топтың балалары жыл бойы өсімдіктер мен жануарларды бақылағандарын,ауа райының жағдайын белгілейтін табиғат күнтізбесін жүргізеді. Табиғат күнтізбесін жыл мезгілдері туралы әңгімелесулер барысында қолдануға болады.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде балалар бейнелерді орындау техникасын, өнер түрлеріне, өнер туындыларына талдау жасаудың бастапқы дағдыларын меңгереді, өнердің әртүрлерінің көркем мәнерлілік құралдарымен танысады.

Аталған жас кезеңі баланың қоршаған ортаға қызығушылығының, алуантүрлі құбылыстар мен процестерді түсіндіруге зейінінің артуымен ерекшеленеді. Ересек баланы дербестікке және бастамашылдыққа, әлем туралы түсінігін кеңейту мүмкіндігіне бағыттауы тиіс. Балалар жұмысқа арналған материалдар мен құралдарды жақсы таниды, жасалған жұмысқа ынталы түрде толықтыру және өзгеріс енгізеді, қосымша бөліктер арқылы оған жеке сипат береді. Жасалатын жұмыстың құрылымдық пішінін, ара қатынасын және шамасын беруде көзбен өлшеу және қолдың ұсақ моторикасы жеткілікті дамыған.

Бұл кезеңде жұмысты шығармашылықпен орындауға мүмкіндік беретін өнімді іс-әрекеттің жеткілікті тәжірибесі жинақталған. Жемісті іс-әрекет балаға рухани әлемді сезінуге мүмкіндік береді, театрдың әртүрлі нысандарын қолдану арқылы оған ықпал етеді. Педагог жұмыстың қиындық келтіруі мүмкін бөлігін ғана көрсетеді, содан кейін жұмыс толығымен орындалады.

Балалардың әлеуметтік сипаттағы бастапқы түсініктерді игеруіне және олардың әлеуметтік қарым-қатынастар жүйесіне енуіне, өзі туралы тұтастай түсініктің қалыптасуына ерекше көңіл бөлінеді: педагог балаларды өз ойын тыңдай білуге, өз сезімдері мен көңіл-күйін айтып беруге ынталандырады.

Педагог пен балалардың бірлесіп ұйымдастырылған қызметі баланың құрдастары арасындағы өз орнын іздеуге, өзінің Менін бөліп көрсетуге, өзін басқамен салыстыруға, түрлі әлеуметтік қатынастарда Менін басқалармен тең дәрежеде ұстауға бағытталған. Бұл баланың өзіндік сана сезімінің жаңа деңгейінің дамуын қамтамасыз етеді. Бала өзін басқалардың қабылдауы, өзінің басқаларды қабылдауынан тәуелді екенін түсінуді үйренеді. Өзін-өзі тану, өзіне деген саналы қатынас арқылы айналасындағы адамдармен құнды қарым-қатынас жасау қажеттілігі туындайды.

Педагог мектепке дейінгі ересек жаста адамгершілік әрекеті тәжірибесінің қалыптасуына жағдай жасайды және қойылған міндеттерді шешуді арнайы ұйымдастырылған оқу қызметі: экология негіздері, қоршаған ортамен таныстыру, көркем әдебиет, өзін-өзі тану арқылы, сондай-ақ күнделікті өмірде жүзеге асырады.

6 жастағы балаларға өзінің рөлін ерекше ойлаумен, тапқырлықпен, бөлшектерге қызығушылықпен орындау ниеті тән. Оларды көркем материал, әсем құрастырылым, құрылыстарды безендірудің ерекше элементтері қызықтырады. Ойынның мазмұнын дамыту үшін балалар өздерінің техникалық біліктерін ойдағыдай қолданады, мысалы конструктордан қажетті ойыншықты құрастыру. Олар ойындардың тақырыбы туралы келіседі, кім рөлді жақсы ойнайтынын ескеріп, даусыз өздері рөлдерді бөліседі.

Аталған жас кезеңінде ұйымдастырылуы, шынайы өмірді бейнелеу құралдарының қолданылуы, мазмұны бойынша неғұрлым күрделі ойындар пайда болады. Бұл апта, ай бойы жалғасатын және біртіндеп мазмұны дамытылып, күрделенетін сюжетті-рөлдік ойындар; балалардың қызығушылықтары мен сезімдеріне барынша әсер ететін ойындар.

Ұзақ мерзімді сюжетті-рөлдік шығармашылық ойындар ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және эстетикалық тәрбиенің міндеттерін кешенді шешуде ерекше маңызға ие.

Ұзақ мерзімді шығармашылық сюжетті-рөлдік ойындар баланың ойлауын дамытуда зор мүмкіндіктерді қамтиды.

Ұзақ мерзімді сюжетті-рөлдік шығармашылық ойындардың міндетті шарты - балалардың топ болып ойнай білуі, бір- бірімен кеңесуі және бір-біріне көмектесуі, алға қойылған мақсатқа бірлесіп жетуі болып табылады.

Қимылды ойындар

Тәрбиеші осы жас кезеңінде балалардың кіші топтарда қалыптасқан қимыл дағдыларын жетілдіруі, қимылдарды орындаудың неғұрлым тиімді тәсілдерін жылдам таңдауға үйретуі; жиі өзгермелі ойын жағдайларында қимыл үйлесімділігін дамытуы қажет.

Тәрбиеші негізгі қимылдарды жетілдіруге, дене сапаларын қалыптастыруға ықпал ететін қимылды ойындарды балалардың дербес ойнауын қолдап отыруы тиіс. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалар қимылды ойындар кезінде достық сезімге, шыдамдылыққа және ұйымдастырушылық дағдыларға, ойын ережесін орындай білуге, әділ болуға тәрбиеленеді.

Тәрбиеші қимылды ойындарға мақсатты түрде балаларды әртүрлі халықтардың ұлттық мәдениеті, салт-дәстүрлері, әдет-ғұрыптарының ерекшеліктерімен таныстыруға мүмкіндік беретін ойындарды енгізуі тиіс.

Ересек топта дидактикалық ойындарға басшылық ету тәрбиешіден оларды дайындау және өткізу барысында ауқымды, ойластырылған жұмысты талап етеді. Бұл балаларды қажетті білімдермен байыту, дидактикалық материалды таңдап алу, кейде балалармен бірге материалдарды дайындау, ойынға арналған жағдайды ұйымдастыру. Ойындағы өзінің рөлін басынан соңына дейін нақты анықтап алу қажет.

Дидактикалық ойынға материалды таңдап алуда оның келесі шығармашылық ойынға қолданылуын қарастыру маңызды. Мысалы, «Дүкен» ойынында тек ойыншықтар ғана сатылмайды, сондай-ақ спорт жабдығы: доптар, ракеткалар, воландар, төрешінің ысқырығы,секіртпелер және т.б. сатылады. Балалар осы заттарды сатып алады да, серуенге алып шығып, спорттық ойындарды ұйымдастырады.

Мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды әлеуметтік белсенділікке тәрбиелеу, ойынға арналған материалды дайындауда өздерінен кіші достарына көмек көрсетуге, қызықты ойындарды өткізуге үйрету қажет.

Ересек жастағы балаларды шамасы жететін еңбек міндеттерін жүйелі орындауға қажеттілікті және бірлесіп еңбек ету біліктерін тәрбиелеу.

Ересек топта өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын жетілдіру бойынша жұмыс жалғастырылады. Балалардың өзіне-өзі қызмет көрсетуіне басшылық етудегі басты тәсілдің бірі-бақылау болып болып табылады. Балалар өзіне-өзі қызмет көрсетудің еңбек әрекеттері ұқыпты орындалмаса, жағымсыз нәтиже беруі мүмкіндігін (пальтоның түймесін салмасаң- тоңасың, аяқ киімді тазаламаса-лас болып көрінеді, қолыңды тазалап жумаса- орамал ластанады) түсіну үшін, дағдыларды саналы түрде қолдануына ерекше көңіл бөлу керек.

Өзіне-өзі қызмет көрсету барысында балаларда адамгершілік сезімдерді және оңтайлы өзара қарым-қатынасты қалыптастыру, мейірімділікті, елгезектілікті, бір-біріне көмек беруге тәрбиелеу жалғастырылады. Тәрбиеші үнемі балалардың алдында бір-біріне қамқорлық көрсеткен, мейірімділік танытқан балаларды басқаларға үлгі ретінде айтып отырады.

Ересек топта тұрмыстық-шаруашылық еңбектің мазмұны кеңейтіледі. Ұжымдық еңбек әрекетін ұйымдастыру дағдыларын тәрбиелеуге ерекше көңіл бөлу қажет. Балаларды тапсырманы тыңдауға, жұмыс жоспарын ойластыруға, оның орындалуына барлық қажетті құралдарды дайындауға, алаңдамауға, басқалардың еңбек етуіне кедергі келтірмеуге, құрдастарына көмектесуге, жұмысты соңына дейін жеткізуге, көмек сұраудан қысылмауға баулиды.

Осы топта балалар тапсырманы орындағанда, барлық қатысушылардың нәтижелерін жалпылауды талап ететін бірлескен еңбек ұйымдастырылуы тиіс. Ортақ әрекетке 3- 6 адамға дейін біріктіріледі. Жұмыстың қорытындысын шығарғанда әр баланың еңбегінің нәтижесіне баға беруді ұмытпау керек.

Ересек топта балалар мен ересектердің бірлескен еңбек әрекеті жиі ұйымдастырылады. Тәрбиешімен бірге балалар ойындарға атрибуттар дайындайды, бөлмені безендіруге, мерекелерге костюмдерді әшекейлеуге қатысады.

6 жастағы балалардың жұмысты орындау сапасына, дербестігіне жоғары талаптар қойылады. Тәрбиеші көбінесе олардың тәжірибесіне, білімдері мен біліктеріне сүйену керек, балаларға шығармашылығын, тапқырлығын, ерік-жігерін көрсетуге мүмкіндік беру.

Табиғат бұрышындағы еңбек

Оқу жылының басында балалар табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен жануарларға күтім жасауда күнделікті тапсырмаларды орындайды. Табиғат бұрышындағы кезекшілік қыркүйектің соңында – қазанның басында енгізіледі. Алдын-ала бөлме өсімдіктері, жануарлар, оларға күтім жасау тәсілдері, олардың өсіп-өнуіне қажетті жағдайлар туралы әңгімелесу жүргізіледі. Тәрбиеші жануарларды қалай қоректендіруді, азықты қанша мөлшерде беру керектігін көрсетеді. Күн сайын кезекшілер тағайындалады. Тәрбиеші кезекшілерге жұмысты бөлісуге көмектеседі. Балаларды жағымсыз жұмысты да орындауға, мысалы теңіз шошқасының торын тазалауға үйрету керек. Тәрбиеші жұмыстың қиын бөлігін өзі орындайды. Ол балаларға табиғат бұрышын мекендеушілер тазалықта тіршілік етуі және оларға күтім керектігін түсіндіреді. Тәрбиеші үнемі кезекшілердің жұмысына назар аударып, әсіресе алғашқы апталарда қажет кезінде көмектесіп және қолдап отыруы қажет.

Осы топта тәрбиеші балаларды табиғатты қорғаудағы ересектердің еңбегімен, мәдени дақылдары өсірумен және жануарларға күтім жасаумен таныстыру жұмысын жалғастырады.

Күзде тәрбиеші адамдардың ағаштар мен бұталарға күтім жасауына бақылау жүргізеді: діңдерін қурап қалған қабықтардан тазартады, ағаштардың діңін әктаспен ағартады, жас жеміс ағаштарын түбін қопсытады және т.б.

Қыста балаларға адамдар үй жануарларына қалай күтім жасайтынын көрсетеді және әңгімелеп береді, құстарды қоректендіруді ұйымдастырады. Тәрбиеші балалармен бірге бораннан, қар жауғаннан кейін жемсауытқа апаратын жолдарды тазалайды, құстарды қосымша қоректендіруге арналған алаңқайдағы қарды сыпырады.

Көктем мезгілінен бастап балаларды бақшадағы еңбек әрекетіне белсенді қатыстыру. Тәрбиешінің басшылығымен балалар гүлзарларға гүлдердің тұқымдарын егеді.

Жазда балаларды өсімдіктерге күтім жасаудың түрлері: өсімдіктерді суару, қопсыту, мәдени өсімдіктердің арам шөптерін жұлумен таныстырады.

Тәрбиеші балаларды суарғанда жүйектердің айналасында су сепкішті дұрыс ұстауды, күннің көзінде жылытылған сумен суаруға, қопсытуға, арам шөптерді жұлуға және т.б. үйретеді.

Балалар көктем және жаз мезгілінде бақшада және гүлзарда еңбек ете отырып, өсімдіктердің тұқымдардан өсетіні туралы түсінік алады, өсімдіктердің өсіп-өнуі үшін күннің көзі, жарық, су, жақсы құнарлы топырақ және күтім қажет екенін біледі.

(6 жастан 7 жасқа дейін)

7 жасқа қарай бала ағзасы белсенді түрде дамып, жетіледі. Ми саласы ересектердікі тәрізді қалыптасқан. Қозғалыс саласы жақсы дамыған. Сүйектену процесі жалғасады, бірақ омыртқаның иілуі әлі де болса тұрақты емес. Ірі және әсіресе ұсақ бұлшық еттердің дамуы жүреді. Саусақ бұлшық еттерінің үйлесімділігі қарқынды дамиды. Баланың жалпы денесінің дамуы оның ұсақ маторикасының дамуымен тығыз байланысты. Қолдардың саусақтарын жаттықтыру баланың интеллектісін арттыру, сөйлеуін дамыту және жазуға дайындаудың құралы болып табылады. Баланың дене салмағы айына 200 грамға, бойы 0,5 см-ге өседі, дене үйлесімділігі өзгереді. 7 жастағы балалардың бойы орташа 113-122 см, дене салмағы 21-25 кг жетеді.

Мектепалды даярлық білім беру жүйесінің алғашқы сатысы ретінде мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді, 6-7 жастағы балалардың интеллектуалдық және дене дамуына жағдай жасайды.

Мектепалды даярлықтың негізгі міндеті- балалардың мектепте оқуға ынтасын және оған эмоционалдық дайындығын қалыптастыру. Мектепалды даярлық білім беру бағдарламасы баланың мектепте білім алу даярлығын (әлеуметтік-психологиялық, тұлғалық, ерік-жігерлік, физикалық және зияткерлік даярлығы) қамти отырып, баланың коммуникативтік дағдыларының қалыптасуына, танымдық және әлеуметтік мотивтерінің көрінуіне, қызығушылығы мен білім алуға деген құштарлығының дамуына ықпал етеді.

Аталған жастағы балалар мектепте оқуға қызығушылық таныта бастайды. Мектепке қызығушылық ересектермен қарым-қатынас, мұғаліммен кездесулер, оқушылармен бірлескен іс-әрекеттер, мектепке бару, мектеп тақырыбына мазмұнды-рөлдік ойындар ойнау арқылы дамиды. Ең бастысы-балалардың дамушы қызығушылығын жаңа әлеуметтік көзқарасымен («оқушы болғым келеді»), өз жетістіктерінің өсуін сезінумен, жаңаны меңгерумен және танымның қажеттілігімен байланыстыру. Педагог балалардың зейіні мен есін дамытуға ұмтылады, қарапайым өзін-өзі бақылауды, өз әрекеттерін реттеу қабілетін қалыптастырады. Бұған балалардан бірнеше белгілері бойынша нысандарды салыстыруды талап ететін алуан түрлі ойындар, қателерді іздестіру, есте сақтау, жалпы ережені қолдану, іс-әрекеттерді шартымен орындау көмектеседі.

6 жастағы балалардың өзіндік сана-сезімінің маңызды көрсеткіші өзін және басқаларды бағалауы болып табылады. Өзінің болашақ бейнесі туралы оң көзқарасы балаға өзінің кейбір кемшіліктеріне сын көзімен қарауға және ересектердің көмегімен оларды еңсеруге мүмкіндік береді. Өзінің «Менін» оң қабылдау іс-әрекеттің жетістігіне, достар таба білу қабілеттілігіне, олардың өзара әрекет жағдайларындағы оң қасиеттерін көре білуге ықпал етеді. Өзінің мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін білу айналасындағы адамдардың құндылығын түсінуге көмектеседі.

6-7 жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту олардың дене, ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық дамуын, денсаулығын нығайтуға және білімі, біліктері мен дағдыларын жетілдіруге бағытталған.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2016 жылғы 27 маусымдағы «Орта білім беру ұйымдарында 2016-2017 оқу жылының басталуы туралы» №401 бұйрығына сәйкес:

Оқу жылының ұзақтығы мектепалды даярлық сыныптарында -32 оқу аптасын құрайды.

Оқу жылы барысындағы каникулдар:

1) мектепалды даярлық сыныптарында: күзгі каникул - 7 күн (2016 жылғы 31 қазан - 6 қарашаны қоса алғанда), қысқы - 14 күн (2016 жылғы 26 желтоқсан- 2017 жылғы 8 қаңтарды қоса алғанда), көктемгі-15 күн (2017 жылғы 21 наурыз- 4 сәуірді қоса алғанда);

2) мектепалды даярлық сыныптары мен 1-сыныптарда:7 күн мерзімде (2017 жылғы 1-7 ақпанды қоса алғанда) қосымша каникул белгіленеді.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына және Үлгілік оқу жоспарына сәйкес мектепалды даярлық сыныптарда оқу жүктемесі – 24 сағатты құрайды, оның ішінде 20 сағат ұйымдастырылған оқу қызметіне, 4 сағат-вариативтік компонентке беріледі. Мектепалды сыныптарда ұйымдастырылған оқу қызметінің саны-төрттен артық емес ұзақтығы 25-30 минут. Олардың арасындағы үзілістердің ұзақтығы 10-12 минут болуы тиіс, олардың барысында орташа қарқынды қимылды ойындар ұйымдастырылады.

Осы жастағы балаларға арналған педагогикалық үдерісті ұйымдастырудың әдістемелік тәсілдері білім беру салаларын кіріктіру, заттық-кеңістіктік дамытушы ортамен қамтамасыз ету, қарым-қатынас арқылы білім беру үдерісін интерактивті құру, зерттеу қызметі, ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық, ақпараттық- коммуникативтік технологиялар арқылы жүзеге асырылады.

«Денсаулық» білім беру саласы

«Денсаулық» білім беру саласының мазмұны белсенді қимыл әрекетінің дағдыларын, дене сапаларын өздігінен жетілдіру қажеттіліктерін, балаларды салауатты өмір салтының негіздеріне баулуды қалыптастыруға және дамытуға бағытталған.

Қимыл белсенділігін арттыру денсаулықты нығайтудың пәрменді құралының бірі ретінде қарастырылып, дене дайындығын жақсартады, қимыл тәжірибесін байытады, шығармашылық және танымдық әлеуетін арттырады.

Педагог басшылық етудің мынадай тәсілдерін қолдануды жалғастырады: көрсету, түсіндіру, көтермелеу, жетекші сұрақтар, балалардың өздерін де жаттығуларды көрсетуге баулиды. Дербес қимыл белсенділігін ұйымдастыруда балаларды еріктік сапаларын танытуға ынталандырады.

Балалармен бірге жаттығуларды және ойындарды орындауда педагогтың жеке үлгісі маңызды болып табылады. Педагогтың өзі түрлі қимылдарды білуі және орындауы, шаңғымен жүре білуі, конькимен сырғанай білуі, жүзе алуы, түрлі спорттық жаттығулардың түрлерін үйретудің қажетті тәсілдерін жақсы білуі тиіс.

Бұл кезде сыныптың жалпы жағдайы, әр баланың жеке ерекшелігі ескерілуі тиіс.

Балалардың қимыл белсенділігінің алуан түрлерін жүргізу үшін, тиісті санитарлық-гигиеналық жағдайлардың болуы, қыста – жақсы желдетілген бөлмеде, жазда-терезелері ашық бөлмеде немесе далада өткізілгені дұрыс.

Үлгілік оқу жоспарына сәйкес «Дене шынықтыру» бойынша апталық жүктеме – 2,5 сағатты құрайды, ұзақтығы - 25-30 минут.

Балалар ұйымдастырылған оқу қызметі барысында дене шынықтыруға арналған киімде болулары тиіс. Педагог ұйымдастырылған оқу қызметінің алдында ірі және ұсақ дене шынықтыру жабдықтарын дайындайды және оны белгіленген жерге орналастырады. Педагогтың нұсқауымен балалар өздері заттарды алады, жаттығуларды орындап болғаннан кейін оларды орнына қояды.

Дене шынықтыру ұйымдастырылған оқу қызметінің құрылымы үш бөлімнен тұрады: кіріспе, негізгі және қорытынды. Бірінші бөлімнің мақсаты- ағзаны негізгі бөлімдегі тапсырмаларды орындауға дайындау. Балаларға жүрудің және жүгірудің, сапқа тұру мен қайта сапқа тұрудың түрлері, күрделі емес ойын жаттығулары ұсынылады.

Ұйымдастырылған оқу қызметінің екінші бөлімі (негізгі) жалпы дамытушы жаттығуларды, негізгі қимыл түрлерін және қимылды ойындарды қамтиды. Жалпы дамытушы жаттығулардың түрлі бастапқы қалыптары: тұрып, отырып, тізерлеп тұрып, шалқасынан және етбетінен жату қолданылады, жаттығулар реттілікпен орындалады: алдымен қолға және иық белдеуіне арналған, содан соң денеге және аяқтарға арналған жаттығулар, бірқалыпты жүруге ауысатын секірумен немесе жүгірумен аяқталады. Баланың бұлшық етіне салмақ түсіретін, нақты орындалатын жаттығуларды заттармен (гимнастикалық таяқшалармен, құрсаулармен және т.б.) орындау. Қайталануы - 8-10 рет. Балаларды негізгі қимылдармен таныстырғанда олардың меңгеруі тиіс 1 жаңа және бекітуге 3-4 элемент таңдап алынуы тиіс. Балалар тұрақты қимыл дағдыларын меңгергеннен кейін жаттығулардың жарыстық түрі қолданылады. Балаларды командада жұмыс істеуге, команда бойынша достарға көмектесу мен қолдау көрсетуге үйрету керек.

Ұйымдастырылған оқу қызметінің қорытынды бөлімі көлемі бойынша шағын; онда қимыл белсенділігін біртіндеп төмендетуге ықпал ететін аз қарқынды ойындар мен ойын жаттығулары өткізіледі, тыныс алуды қалпына келтіретін жаттығулар, күрделі емес ойын тапсырмалары қолданылады.

Балаларды өз әрекеттерін дербес талдауға, оларды сипаттауға, сұрақтарға жауап беруге, жіберген қателіктерін байқап, түзетуге үйрету керек.

«Денсаулық» білім беру саласы «Қауіпсіз мінез-құлық негіздері» ұйымдастырылған оқу қызметін қамтиды. Апталық жүктемесі 0,5 сағатты құрайды.

Алға қойылған міндеттерді іске асырудың тиімділігі көбінесе заттық-дамытушы ортаның мазмұнына байланысты болады, ол: «Қиылыстар» макетін, «Жол жүру ережелері» тақырыбы бойынша картиналар сериясын, белгілер- апат кезіндегі қауіпсіз мінез-құлыққа үйрету түріндегі бағдарларды (сурет, сызба, түс, графика), апаттық қызмет телефондарының нөмірін және т.б. қамтиды.

Келесі ұйымдастыру түрлерін қолдану ұсынылады: әңгімелесулер, дидактикалық және мазмұнды-рөлдік ойындар, ойын тренингтері, экскурсиялар және т.б.

Алынған әлеуметтік қауіпсіздік дағдылары, экологиялық сана-сезімі, өз денсаулығының маңыздылығын түсінуі балалардың өмірге бейімделуіне көмектеседі.

Бағдарлама балалардың жеке, жас ерекшеліктерін және өңірлік айырмашылықты ескере отырып, оқытудың әдістері мен алуан түрлерін қолдану құқығын береді.

Қимыл белсенділігін арттыруға және шығармашылық қабілеттерін дамытуға түрлі іс-шаралар ұйымдастырылады: Денсаулық және спорт күні, дене тәрбиесі мерекелері мен сауық-кештері, жаяу серуен,қимылды және спорттық ойындар, шаңғы тебу, шанамен сырғанау, коньки тебу және т.б. Педагог осы шараларды дайындап, өткізуде балалардың белсенділік танытуына жағдай жасайды. Мектепалды даярлық сыныптарында айына 1 рет, ұзақтығы 40 минутты құрайтын дене шынықтыру сауық-кештерін өткізу ұсынылады. Мазмұнына балаларға таныс жаттығулар, эстафета ойындары, ермек ойындары, аттракциондар енгізіледі. Дене шынықтыру мерекелері жылына 2 рет қыста және жазда өткізіледі, ұзақтығы 1 сағат. Мерекелерде балалар өздерінің дене дамуындағы жетістіктерін көрсетеді.

«Коммуникация» білім беру саласы

«Коммуникация» білім беру саласының мазмұны қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынас жасау және өзара іс-әрекет ету білігін қалыптастыруға, қарым-қатынас жағдаяттарын ажыратуға, өзінің мінез-құлқын тәрбиелеуге бағытталған.

Педагог ұжымда балалардың бірінің сөзін бірі бөлмеуге, әдепті түрде қарсылық көрсетуге, дауласпауға, құрдастарын тыңдай білу білігін, олардың бір-бірімен сыпайы қарым-қатынас жасау дағдысын тәрбиелей отырып, қарым-қатынас мәдениеті мен өзара қарым-қатынасқа ерекше мән береді. Педагог балаларда үлкендермен қарым-қатынас жасауда әдептілікпен сыйластық көрсету білігін қалыптастырады, оған назар аударады. Педагогқа балалар қылықтарының себептерін түсіну және оларды дұрыс бағалау маңызды. Педагогтың ықпалымен сол немесе басқа жағдаяттарда балалардың өз бетінше шешім қабылдау қабілеті дамиды. Оқу материалының мазмұнын игеру сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мен дамытуға: коммуникативтік міндеттерді шешу мен қажетті ақпараттарды өңдеу, алу, сұрыптау үшін күнделікті өмірде сөйлеу дағдыларын қолдану мақсатында сөйлеу қызметінің түрлері ретінде, тыңдалым және айтылым ықпал етеді.

«Драма» ұйымдастырылған оқу қызметінің мазмұны артикуляцияны, коммуникативтік-тілдік дағдыларды игеру мен қозғалыстарды үйлестіруді қамтиды.

Ересек мектепке дейінгі жаста театрландырылған-ойын тәжірибелерін тереңдету драматизация-ойындары мен режиссерлық театрландырылған ойындардың әр түрлерін игеру есебінен жүзеге асады. Драматизация-ойындары тәжірибесін тереңдету, ойын мазмұнын таңдауда балалар өз бетінше белсенділік танытады, таңдауға шығармашылықпен қарайды. Оларды негізгі екі топқа бөледі:драматизация және режиссерлік (олардың әрқайсысы, өз кезегінде бірнеше түрге бөлінеді).

Драматизация ойындарында бала, «әртіс» ретінде рөлді орындай отырып, өздігінен вербалды және вербалды емес мәнерлілік құралдары кешені көмегімен өздігінен бейне жасайды. Драматизация түрлері адамдар, әдеби кейіпкерлер, жануарлар бейнесіне еліктеу ойындары- болып табылады; мәтін негізінде рөлдік сұхбат; шығармалар қойылымдары; бір немесе бірнеше шығармалар бойынша спектакль қойылымдары; алдын-ала дайындықсыз (немесе бірнеше мәтіндегі) мәтінді ойнау ойын-импровизациялары.

Режиссерлік ойындарда «әртіс ойыншықтар немесе оларды алмастырушылар болып табылады, ал бала іс-әрекетті «сценарий жазушы және режиссер» ретінде ұйымдастырады, «әртістерді» басқарады. Кейіпкерлерді «дыбыстай» және мәтінге түсініктеме бере отырып, ол әр түрлі вербалды мәнерлілік құралдарын қолданады. Режиссерлік ойындардың түрлері балабақшада қолданылатын түрлі театрларға сәйкес анықталады: үстел үсті, жазықтық және көлемді, қуыршақ (бибао, саусақ, марионеткалар) және т.б.

Ересек мектеп жасына дейінгілердің бірқатары бейнелік-ойын этюдтарымен, ойын-импровизацияларымен, ертегі қойылымдарымен соның ішінде әдеби шығармалардың бірнеше түрінен «коллаж» негізінде өздігінен спектакль көрсетуге қол жеткізе алады.Режиссерлік ойындардың тәжірибесі марионеткалар, «тірі қолмен» қуыршақтар, таяқ қуыршақтар есебінен байытылады.

Қойылымдар үшін мәтіндер күрделенеді. Оларды терең рухани адамгершілік мазмұнмен және жабық сөз астарымен, соның ішінде әзіл-сықақпен ажыратады. 6 жастан асқан балалардың ойынының айқын ерекшелігі олардың біртіндеп сөйлеу жоспарына ауысуы болып табылады. Бұл мазмұнды ойындардың әр түрлерін, соның ішінде қиял-ойындарын біріктірумен түсіндіріледі. Ол театрландырылған ойындардың негізі және маңызды бөлігі болып табылады, онда шынайы, әдеби және қиялдағы жоспарлар бір-бірін толықтырады.

«Таным» білім беру саласы

«Таным» білім беру саласының мазмұны танымдық-зерттеу іс-әрекеті үшін жағдай жасауға бағытталған. Ұйымдастырылған оқу қызметіне дайындалу кезінде сенсорлық тәжірибені жинақтауға байланысты, алдын-ала жұмыстардың зор маңызы бар: қоршаған орта нысандарының түрлі ерекшеліктерімен танысу жаттығулары, зейін, есте сақтауды дамыту ойындары, көркем әдебиетті оқу, әңгімелесу, серуенде бақылау жүргізу. Балалар іс-әрекетінің әр түрлері сәйкес келгенде балалардың барлық қабылдау жүйесі қосылады: көру, есту, қозғалыс, өнімді нәтиже сапасын арттыруға ықпал етеді (суреттер, қолдан жасалған заттар).

Ұйымдастырылған оқу қызметін өткізе отырып, оның жекелеген бөліктерін органикалық байланыстыру маңызды, ақыл-ойға түсетін салмақты дұрыс бөлуді қамтамасыз ету, сабақтың түрлерін ауыстыру.

Дәстүрлі сабақ құрлымдарының нұсқалары:

1. Балаларды жаңа тақырыпқа енгізу мақсатында қайталау– 2-4 мин.

2. Жаңа материалды қарастыру -15-18 мин.

3. Игерілген материалды қайталау - 4-7 мин.

Кіріктірілген ұйымдастырылған оқу қызметінің құрылымы дәстүрлі ұйымдастырылған оқу қызметінен ерекшеленеді. Ұйымдастырылған оқу қызметінің көлемі шағын, бірақ, нақты зат немесе құбылыс оның түрлі аспектілерімен қарастырылғанда, мағынасы кең болу керек. Оқу үдерісіндегі осындай ұйымдастырылған оқу қызметінде түрлі әдістер мен тәсілдер, оның ішінде:

-салыстырмалы талдау, салыстыру, іздестіру, эвристикалық әрекет;

-балаға жауап табуға көмектесетін, педагогтармен бірігіп «жаңалық ашуға» ынта таныту, мәселелік сұрақтар;

-мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерін дамыту, сөздік қорды байыту үшін түрлі сөйлеу дидактикалық ойындары қолданылады.

«Жаратылыстану» ҰОҚ игеру барысында бақылау, саяхат, серуендеу уақытында педагог балалардың дүниетанымын кеңейтіп қана қоймайды, ең бастысы оларға табиғаттың маусымдық кезеңіндегі белгілі бір заңдылықтарды сезінуге көмектеседі. Мысалы, «ауа –райы жылы болғанда, қар жабысқақ болады; аязда қар қатты және сықырлақ болады; жылы ауа-райында шатырда сүңгі пайда болады, ұлпа қар жауады» және т.б.

Балаларды үй және жабайы жануарлармен таныстыру кезінде оларды мекендеу ортасы, тигізетін пайдасы бойынша салыстыруға және жіктеуге тапсырма беруге болады. Балалар жануарлардың тіршілігі табиғаттағы маусымдық өзгерістерге байланыстылығын білу керек. Балаларды тұқымды топыраққа себу мен отырғызуға дайындыққа тартып, өсімдіктердің өсуі оның өсіп отырған жағдайына байланыстылығын түсіндіру керек. Сондықтанда балаларды тәрбиелеу мен оқытудың негізгі міндеттердің бірі экологиялық мәдениет пен табиғатты қорғау түсінігін қалыптастыру болып табылады.

«Шығармашылық» білім беру саласы мектеп жасына дейінгі балалардың шығармашылық қабілеттерін, ойлауы мен қиялын қалыптастыруға, эмоционалдық-сезімдік аясын және эстетикалық талғамын дамытуға, өзінің ішкі жан-дүниесін көркем түрде жеткізе білуге, ойын және музыкалық-көркем әрекет арқылы өнер әлеміне баулуға жағдай жасауға бағытталған.

Осы жастағы балалардың бейнелеу өнерінің түрлі жанрларын бағдарлай білуі, мәнерлілік құралдарын түсінуі, шығарманың мазмұнын қабылдай білуі тиіс. Педагог балалардың картина бойынша әңгімелеп беру, халықтық сәндік-қолданбалы өнер шығармаларын, кітаптағы суреттерді, мүсінді қарастыру, дербес жұмысқа берілген уақытын реттеуі керек. Бір ұйымдастырылған оқу қызметінде бейнелеу өнерінің 1 түрін беру ұсынылады. Көрсететін материал балалардың көз деңгейіне сай орналастырылады, жарық балалардың сол жағынан түсуі тиіс. Қарастырылатын шығарма арасындағы арақашықтық 1,5 м, 4,5 метрден алшақ болмауы тиіс. Балалармен жұмысты қарастыру ұзақтығы

1 минуттан артық болмау керек.

Өнімді іс-әрекет түрлерін күнтізбелік-тақырыптық жоспарлауда келесі байланысты ескеру ұсынылады: заттық-12, затқа қарап салу- 5; мазмұнды- 10, сәндік- 10.

Музыкалық іс-әрекеттің жетекші түрі-ұйымдастырылған оқу қызметінің бөлімі, әдістемелік тәсіл және дербес іс-әрекет түріндегі тыңдау, қабылдау болып табылады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың интонациялық-есту тәжірибесін қалыптастырудың тиімді тәсілдері:

-түрлі сезімдер мен көңіл-күйді жеткізетін музыкалық шығармаларды, бір жанрдағы қарама-қарсы шығармаларды салыстыру;

-«түс- көңіл-күй» карточкаларын қолдану;

-әуендерді табу;

-екі нұсқадағы орындауды салыстыру: жеке және оркестердің орындауындағы және т.б.

Барлық көрсетілген тәсілдер бір-бірімен үйлестіріліп, өзгертілуі мүмкін.

Бағдарламаға атақты казақ композиторларының өлеңдері енгізілген. Кіріктіру педагогқа балалардың туған жер, Қазақстан, республикада тұратын адамдар туралы білімдерін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Музыка жетекшісінің ата-аналармен тығыз байланысы өте маңызды. Осы мақсатпен «Музыкалық этносандық» құруға кеңес беруге болады, «Мәңгілік Ел» ұлттық идеясы аясында отбасындағы ұлттық салт-дәстүрлерді жандандыруға ата-аналарды жұмылдыру.

«Әлеумет» білім беру саласы әлеуметтік ортаға бейімделе білуді қалыптастыруға, кез-келген ортада еркін өзара әрекет жасауға, Отанды сүюге, адамгершілік-рухани білім берудің бастапқы негіздерін дамытуға бағытталған.

Балаларды қарапайым жалпы қабылданған үлгілерді, құрдастарымен және ата-аналарымен өзара қарым-қатынас ережелерін орындауда міндеттерді іске асыру алуан түрлі іс-әрекет түрлерінде жүзеге асырылады: ұйымдастырылған оқу қызметінде, режимдік сәттерде, жеке жұмыста, мерекелерге дайындыққа қатысуда, мазмұнды-рөлді ойындарда және т.б. Бала ойнап жүріп, тәжірибе жасайды, себеп-салдарлық байланыстарды және тәуелділікті орнатуға талпынады.

Жаңа үлгілер мен мінез-құлық ережелерін меңгерудегі қиындықтар жөнсіз өзін-өзі шектеуді және шамадан тыс өзін-өзі бақылауды туғызуы мүмкін.

6-7 жастағы балаларда «Мәңгілік Ел» жалпы ұлттық идеясына негізделген патриоттық негізді қалыптастыру мемлекеттік және ұлттық мерекелер арқылы халықтық салт-дәстүрлерді құрметтеуге баулиды.

Жұмысты ұйымдастыру түрлері:оқып беру, бақылау, әңгімелесу, педагогикалық жағдаяттарды шешу, жобалық іс-әрекет, балалармен жағдаяттық әңгімелесулер және т.б.

Білім беру саласында басты назар табиғатқа қатынасты және табиғаттағы адамның рөлін қалыптастыруға аударылады. Балаларды «Экология негіздерімен» таныстырғанда заттар мен құбылыстар туралы білім беріп қана қоймай, табиғатқа қамқорлық қатынас дағдыларын, жер бетіндегі барлық тірі ағзалар бір-бірімен байланысты екенін сезінуді қалыптастыру керек. Балалар табиғаттағы байланыстар мен тәуелділіктерді орната отырып, талдауға, салыстыруға, өздері білетін ақпараттарды жалпылауға үйренеді.

Балалар өсімдіктер мен жануарларға қамқорлық танытады, педагог жойылу қаупі төнген өсімдіктер мен жануарларды атайды және сол себепті олардың «Қызыл кітапқа» енгізілгенін әңгімелеп береді. Қызыл түс- әлемдегі барлық адамдарға түсінікті тыйым салу белгісі. Балаларға ата-аналарымен бірлесіп, өз өңірінің Қызыл кітабын құрастыруды ұсынуға болады.

Іске асырылудағы жүргізілетін жұмыс түрлері:ұйымдастырылған оқу қызметі, әңгімелесулер, заттық-кеңістіктік ортаны жабдықтау, ата-аналармен жұмыс, ойын технологиялары.

Экологиялық мәдениет үлгілерін бекіту үшін балаларды ауланы жинастыруға, оны көркейтуге, ағаштар мен бұталар отырғызуға, құстарды қоректендіруге баулу керек. Осы мақсатта келесі әдістемелік тәсілдер кеңінен қолданылады: бейнефильмдер қарау, экологиялық және дидактикалық ойындар, жұмбақтар, байқаулар, аукциондар, экологиялық викториналар, экологиялық мерекелер, өлеңдер мен әндер, мақал-мәтелдер жаттау және т.б.

Мектепке дейінгі жас үздіксіз экологиялық білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылады.

Әдістемелік нұсқаулық Бағдарламаның құрамдас бөлігі болып табылады.

Әдістемелік нұсқаулықтағы негізгі мәселе Бағдарламаға жаңа құрылымның енгізілуі: ерте жас тобында, I, II кіші және ортаңғы топтарда «Денсаулық» білім беру саласында «Дене шынықтыру»ұйымдастырылған оқу қызметінің оқу жүктемесі 3 сағатқа дейін арттырылды, ересек топта «Қауіпсіз мінез-құлық негіздері» 0,5-ке қысқаруының есебінен, «Дене шынықтыру» ұйымдастырылған оқу қызметі 2,5 сағатқа артты; ортаңғы топтан бастап «Коммуникация» білім беру саласына «Драма» ұйымдастырылған оқу қызметі енгізілді; «Таным» білім беру саласына «Жаратылыстану» ұйымдастырылған оқу қызметі енгізілді.

Педагогтарға тақырыптар аясындағы сұрақтарды зерделеу ретін өзгертуге, сондай-ақ резервтік уақытты өзінің шешімі бойынша қолдану құқығы беріледі.

Бүгінгі күннің талаптарына сәйкес педагог баланың дамуын анықтау әдістерін меңгеруі, бағдарламаның мақсаты мен міндеттеріне сәйкес бағытталған, нәтижеге мақсатталған түзету жұмысын құра білуі тиіс.

Әдістемелік нұсқаулық мектепке дейінгі ұйымдардың білім беру үдерісіне инновациялық әдістер мен технологияларды енгізуді ескеріп, әзірленді.

Нұсқаулықта мазмұны мен құрылымы бойынша сабақтастық сақталған және балаларға тек қана ұйымдастырылған оқу қызметі барысында емес, сондай-ақ күнделікті өмірде күні бойы педагогикалық әсер етудің маңызы ескеріліп, мектепте оқуына қажетті құзыреттілік жүйесін қалыптастыруға негіз болады.


ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. 
   Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы (27.07.2007 ж. № 319-III).
   
2. 
   Қазақстан Республикасының Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпығаміндетті стандарты (13 мамыр 2016 жыл № 292 ҚРҮҚ).